Алматы 2017 январь

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

253 

 

УДК: 006.015.5 

Е.М. Нұрсұлтанов, А.З. Айткожаев, М.К. Асембаева 

А.З. Нурмуханова, Ш.С. Оспанова 

(Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті 

Алматы қаласы, Қазахстан Республикасы)  

 

САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕЛЕРІН ТАЛДАУ 

 

Түйіндеме. Бұл мақалада сапа менеджмент жүйелері туралы жалпы түсінік көрсетіліп, оның Қазақстан 

эканомикасында  елеулі  орында  екендігіне  баса  назар  аударылған.Сапа менеджмент  жүйелерін  ИСО  бойынша 

талдаудың қалай жүргізілетіндігі көрсетіліп, кемшіліктерді жоюдың басты құралы ретінде қарастырылған.   

Кілттік сөздер: сапа жүйесі, сапа тұзағы, сапаны қамтамасыз ету, сапаны басқару, сапаны жақсарту. 

 

Қазіргі  таңда  сапа  менеджмент  жүйесін  әлем  мойындаған,  ол  кез-келген  мекемені  немесе  ұй-

ымды басқарудың тиімді құралы. Мекеме және ұйым көлемінде сапа бойынша пайда болған кедергі-

лерді  шешудің  дамыған  құралы  ИСО  9000  сериялы  стандарттарымен  сәйкестендірілген  сапа  менед-

жмент жүйелерін енгізу болып табылады. Сапа менеджментінің жаңа теориялары мен практикалары-

ның  сатысы  ИСО  9000  сериялы  стандарттарың  жаңалануымен  байланысты.  Сапа  жүйесі  тоқтаусыз, 

үздіксіз  дамуы,  жақсартылуы,  озықтандырылуы  тиіс  [1].  ИСО  9000  сериялы  стандарттары  тұтыну-

шылар  қажеттіліктерін  қанағаттандыратын  өнім  мен  қызмет  көрсетуді  ұйымдастыруға  бағытталған 

дамыған  елдердің  тәжірибесінің  нәтижесі  болып  табылады.  Бұл  стандарттар  ең  алғаш  КСРО-да 

01.01.1989  жылдары  енгізілді  және  осы  стандарттарды  қолдануға  арналған  әдістемелік  ұсыныстар 

жасалды  [2].  Дамыған  елдердің  жүз  мыңдаған  тауар  өндірушілері  өз  қызметтерін  осы  нормаларға 

сәйкестендіреді. ТМД елдеріндегі олардың саны бірнеше он мың ғана саналады, алайда халықаралық 

стандарттарға сай жұмыс істеуге ұмтылыс қарқын алып келеді. Қазіргі кезде сапа менеджмент жүйесі 

бойынша ИСО 9000 стаедарттар топтамасын жаппай енгізу мемлекет тарапынан баса назар аудары-

луда.  Қазақстандық  кәсіпорындардың  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  мәселесінің  ерекшелігі  сапа 

менеджмент  жүйелерін  теориялық-әдістемелік  және  практикалық  тұрғыдан  зерттеу  қажеттігін  ал-

дынғы мақсат ретінде қойды.   

 

 

 

 

 

 

 

ИСО  9000  сериялы  стандарттарын  енгізу  бізге  не  береді?  Бұл  сұраққа  Д.А.  Шевчук  былый 

жауап  береді:  өнім  сапасының  дәрежесіне  байланысты  сәйкестігін  бағалауға  бағытталған  тәуелсіз 

сертификаттау  базасын  құруға  негіз  болады.  Ол  өз  кезегінде  өнімнің  бәсеккелестік  қабілетінің  мүм-

кіншілігін  анықтауға  жағдай  туғызады  [3].  Ал  И.В.  Поряков  былай  қорытыды:  ИСО  9000  сериялы 

стандарттарының негізгі мазмұны – ол ұсыныстар. Сапа бойынша жұмыстарды ұтымды ұйымдасты-

ру үшін мекеме немесе ұйымға іс-әрекеттерді енгізу [4, 5]. ҚР-ның мемлекеттік стандарттау комите-

тінің мәліметі бойынша еліміздегі өндірілетін өнімнің 70%-ы сертификатталады. Қазақстанда міндет-

ті түрде сертификаттауға жататын, қауіпті деп саналатын өнімнің үлесі 85%-дықұрайды. Сондықтан 

өнімді сертификаттау қазіргі таңдағы өзекті мәселелердіңбіріне айналды. 

ИСО 9000 сериялы стандарттарының идеологиясына сәйкес сапа жүйесі пайда болған мәселе-

лерді алдын-ала ескертуді қамтамасыз етуі қажет [2]. 

 

 

 

 

ИСО 9001 және ИСО 9004 стандарттары бірге қолдануға болатындай етіп жасалған, бірақ мақ-

саттары  әр-түрлі.  Бұл  екі  стандарттар  бір-біріне  тәуелсіз,  бірақ  екуін  бірге  қолданатын  болсақ  сапа 

менеджмент жүйесін тиімді қолдануға және жедел дамытуға мүмкіншілік туады [5]. И.В. Поряков өз 

еңбегінде осы екі стандартқа баса назар аударып, сапа жүйелерінің негізі ретінде қарастырады.   

Шишкин  И.  Өз  еңбегінде  ИСО  9004  стандартына  жан-жақты  түсініктеме  берген.  ИСО  9004 

стандарты бойынша сапа жүйесін сапаға әсер ету сипаттамасына байланысты үш бағытқа бөлуге бо-

лады: сапаны қамтамасыз ету; сапаны басқару; сапаны жақсарту[2]. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сапа жүйесі 

Сапаны қам-

тамасыз ету 

Сапаны  

басқару 

Сапаны  

жақсарту 

 

●

 Технические науки 

 

254                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ 

 

Сапаны қамтамасыз ету дегеніміз өнім және қызмет көрсету сапасына белгіленген талаптарды 

қанағаттандыру  үшін  жүргізілген  жоспарлы  және  жүйелі  жұмыстар.Сол  себепті  сапаны  қамтамасыз 

ету екі топтық жұмыстарға жүктеледі: жоспарлау арқылы, жүйелеу арқылы. 

 

 

 

Жоспарлау арқылы жүргізілетін жұмыстарды анықтау үшін өнім сапасын жоғарлататын ғылы-

ми-техникалық бағдарламалар құру керек. Сапа тұзағының барлық сатыларын ресурспен қамтамсыз 

ету талаптарын қанағаттандыру үшін бағдарлама тек нақты бір өнімге жасалады. Оның ішінде өнім-

нің сапасына және техникалық дәрежесіне мақсаттар қойылу қажет. 

 

 

 

 

Жүйелеу арқылы жүргізілетін жұмыстарға мекемеде үздіксіз жүзеге асатын немесе белгілі бір 

жиілікпен  атқарылатын  іс-әрекеттер  мен  үрдістер  жатады.  Бұның  құрамына  маркетинг,  персоналды 

оқыту және әр-түрлі ауытқуларды ескертетін жұмыстар кіреді. Сапаны басқару әдістемелер мен опе-

ративтік  сипаттамалары  бар  іс-әрекеттерді  қамтиды.  Оларға  үрдістерді  басқару,  әр-түрлі  сәйкессіз-

діктерді  анықтау  және  оларды  дұрыстау  жатады. Яғни  техникалық  үрдістерді  статистикалық  реттеу 

болып табылады [2]. Бұған мысал ретінде жапон кәсіпорындарының жұмыс учаскелерінде деректерді 

талдау, талдау, түсіну және қолдану үшін арнайы таңдап алынған, күрделі  емес – “сапаны бақылау-

дың  жеті  тетіктері”  деп  аталатын  статистикалық  дәстүрлі  әдістерді  келтіруге  болады.  Оларды  атап 

айтсақ: бақылау карталары, себеп-салдарлық Исикава диаграммалары, Парето диаграммасы, шашылу 

диграммасы, гистограммалар, жігін ажырату және графиктер. Сапаны жақсарту деп өнімнің техника-

лық дәрежесін, оны дайындау сапасын, сапа жүйесін және өндірістік элементтерді жетілдіруді жоғар-

латуға бағытталған үздіксіз іс-әрекеттердің жиынтығын айтамыз. Сапаны жақсарту объектісі ретінде 

сапа жүйесінің немесе өндіріс үрдісіндегі кез-келген элементті алуға болады [2].   

 

 

Сапа менеджмент жүйесінің әдістемелері мен тәсілдері мекеме құрылымын өзгерту және ағым-

дағы үрдістерді жеңілдету мен жақсарту жұмыстарында қолданылды. Сапа менеджменті жүйесін жа-

сақтау тұсында мекеме өз қызмет аясының түрлі салаларын басқаруды жетілдіріп, ол өз кезегінде жа-

ңа үрдістерді, құжаттардың жаңа үлгілерін жасау мен қолданысқа енгізу ісінде көрініс табады. Бірақ 

осындай нәтижелер алу үшін сапа жүйелерін әрдайым тексеру, бағалау және талдау үрдістерін жүргі-

зу қажет. 

 

 

И.  Шишкин  өз  кезегінде  ИСО  9004  стандарты  бойынша  осы  үрдістерді  қорытындылып  берді. 

Сапа  жүйелері  ұтымды  функцияланғанын  бағалау  үшін  оның  барлық  элементтері,  аспектілері  және 

компоненттері жүйелі түрде тексеріліп тұруы қажет. Бұл үшін мекеме немесе ұйым басшылығы тек-

серу жүргізу жоспарын дайындау қажет. Сапа жүйелерін тексеру жоспарында қарастырылуы мүмкін:

 

тексерілетін іс-әрекеттер аумағы мен түрлерінің тізімі; 

тексеруді 

жүргізетін 

персонал 

квалификациясына  талаптар;  тексеру  себептерінің  тізімі.  Олар:  өнімдегі  дефект  дәрежесінің  өсуі, 

ағымдағы  сапаны  қадағалау,  ұйымдастырылған  өзгерістер  және  т.б.;  тексеріс  нәтижесі  бойынша  қо-

рытынды, дәйектеме және ұсыныстарды көрсететін процедуралар.   

Тексерілетін іс-әрекеттер аумағы мен түрлерінің тізімінің құрамына кіруі мүмкін: 

-ұйымдық структуралар; 

-әкімшілікті және жергілікті процедуралар; 

 

 

 

 

-адам және материал ресурстары, құрал-жабдықтар;   

 

 

 

-өндірістік участкілер, үрдістер және операциялар; 

 

 

 

-шығарылатын өнім; 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-құжаттама (деректерді енгізу, есептеме). 

 

 

 

 

 

 

Сапа жүйелерін тексеру нәтижелерінің есептемелерінің құрамына кіру қажет: 

-сәйкессіздікке нақты мысалдар және мүкін себептерін көрсету; 

 

-сәйкессіздіктен құтылу үшін түзетулер ұсыну; 

 

 

 

 

-түзетулер нәтижелерін бағалау және ұтымдылығын еөрсету.  

 

 

Тексеру нәтижелерінің есептемелерін негізге ала отырып, мекеме немесе ұйым басшылығы не-

месе оның тапсырысымен жеке заңды тәуелсіз тұлға сапа жүйелерін бағалайды және талдайды. Тал-

дау құрамына кіру керек: 

 

 

 

 

-сапа жүйелерін тексеру нәтижелері;   

 

 

 

 

 

-сапа жүйелерінің ұтымдылығын бағалау; 

 

 

 

 

 

 

-сапа  жүйелерін  қамтамасыз  ету  үшін  жаңа  технологияларының,  сапа  концепцияларының,  на-

рық  стратенияларының,  әлеуметтік  шарттардың  және  өндіріс  орталарының  өзгеруіне  байланысты 

ұсыныстар ұсыну. 

 

   

 

 

 

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

255 

 

Сапа  жүйелерін  талдау  және  бағалау  құжаттама  түрінде  толтырылады  және  қажет  шараларды 

жүзеге асыру үшін басшылыққа ұсынылады [2]. 

 

 

 

Қорыта кетсек, сапа менеджмент жүйелерін ИСО бойынша жүргізілген - талдау, ол мекеменің 

немесе ұйымның нақты артықшылықтарын көрсетіп береді. Жәнеде талдау осы өнеркәсіптің кемші-

ліктерін жоюға мүмкіндік ашты. 

 

 

 

 

Әлемдік  тәжірибе  көрсетіп  отырғандай  сапа  менеджменті  жүйесін  қолдану  кәспорынның  қыз-

мет тиімділігін арттыруға, тұтынушыларды сапалы өніммен қамтамасыз етуге септігін тигізеді. Жаңа 

технологияларды және менеджмент әдістерін енгізуге бағытталған, тиімді сапа менджменті  жүйесін 

құру  сол кәсіпорынның нарықта нық тұруына кепіл болады.   

 

 

 

 

 

Сапа менеджменті жүйесін  енгізу мақсаты:  отандық өнімнің сыртқы және  ішкі нарықта  бәсе-

кеге  қабілеттілігін  арттыру,  соның  негізінде  еліміздің  тұрақты  экономикалық  дамуын  және  әлемдік 

нарыққа  интеграциясын  қамтамасыз  ету.  Болашақта  интеграция    Қазақстан    тауарларының  әлемдік 

нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыруды қамтамасыз етеді. 

 

Қазақстан  ДСҰ-наөту  барысында  елімізде  ішкі  нарық  бәсекелестігі  күшейді.  Жергілікті  өнді-

рушілер ішкі және сыртқы нарықта өз орнын жоғалтып алмау үшін әдауір жұмыстар жүргізуі керек. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

[1] Ахметова С.О. Анализ системы менеджмента качества АО “Ырысты-АЭВРЗ” // М.Тынышбаев атын-

дағы Қазақ көлік және коммуникациялар академиясының хабаршысы. Серия экономика.- 2009. - №1. - Б. 172-

177. 

 

 

 

 

 

 

[2] Шишкин И.Ф., Станякин В.М. Квалиметрия и управление качеством. – Москва: ВЗПИ, 1992. - 255. 

[3] Шевчук Д.А. Управление качеством: учев. пособие.– Моска, 2008. – 213. 

 

 

[4] Асембаева М.К. Квалиметрия: оқу құралы.– Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 103. 

 

 

[5] Поярков  И.В.  Квалиметрия.  Управление  качеством  продукции:учев.  пособие.  –  Алматы:Қазақ  уни-

верситеті, 2005. – 162.   

 

 

 

 

 

 

 

Нұрсұлтанов Е.М., Айткожаев А.З., Асембаева М.К., Нурмуханова А.З., Оспанова Ш.С. 

Анализ системы менеджмента качества 

Аннотация. В данной статье рассматривается общее  понятие  о  системе   менеджмента  качества.  Об-

ращено  внимание,  на  то, что  он  имел  значимое  место    в  Казахстанской  экономике. Дан анализ  системы   

менеджмента  качества  при  помощи  ИСО  и  рассмотрен  как  основной  способ  устранения   недостатков.   

Ключевые  слова:  система  качества,  петля  качества,  обеспечение  качества,  управление  качеством,  уу-

лучшение качества. 

 

Nursultanov Y.M., Aitkozhayev A. Z., Asembaeva M.K., Nurmukhanova A. Z., Ospanova Sh. S. 

Analysis is of the quality management systems 

Summary:This article discusses the General concept of the quality management system, and drew attention to 

the fact that he had a significant place in Kazakhstan's economy. It was shown how the analysis of the quality manage-

ment system with ISO, and is considered as the main way of elimination of defects. 

Key words: quality system, loop of the quality, assurance of the quality,controlof the quality, improvement of 

the quality. 

 

 

УДК 331.45:669.1 

1

Г.Ю. Абдугалиева, 

2

М.К. Имангазин, 

2

Т.Ж. Елеусизов

 

(

1

Казахский национальный исследовательский технический университет им. К.И. Сатпаева,  

Алматы, Республика Казахстан,   

2

Казахско-Русский Международный Университет, Актобе, Республика Казахстан, g_1102@mail.ru) 

 

ОЦЕНКА РИСКА ОПАСНОСТИ АВАРИЙ НА НЕФТЕБАЗЕ ТОО «ГЕЛИОС» В  

АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

 

Аннотация. Статья посвящена вопросу оценки риска возникновения аварий по основным опасным объ-

ектам,  находящимся  на  территории  нефтебазы  ТОО  «Гелиос»  в  Актюбинской  области.  Рассмотрены  послед-

ствия  аварий  и  чрезвычайных  ситуаций  по  основным  поражающим  объектам,  находящимся  на  территории 

нефтебазы.  Приведены  и  проанализированы  возможные  аварий  и  инциденты,  составлены  блок-схемы  их  воз-

никновения и развития. Определены зоны  действия по  рассмотренным основным поражающим факторам. Ве-

 

●

 Технические науки 

 

256                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ 

 

роятные аварии могут выводить из строя технологическое оборудование, разрушать здания и сооружения, при-

вести к взрывам, пожарам, растеканию горючих нефтепродуктов, образованию очагов химического заражения, 

загазованности окружающей среды наносить ущерб жизни и здоровью работников склада ГСМ, негативно воз-

действовать на финансовое  положение АкФ ТОО «Гелиос». Дана оценка  уровня  опасности вероятных аварий 

по порождающим опасность объектам и разработаны меры по уменьшению риска их возникновения. 

Ключевые слова: авария, риск опасности, оценка, меры по ликвидации. 

 

Производственные  объекты,  при  эксплуатации  которых  могут  возникнуть  аварии  или 

инциденты  являются  опасными  производственными  объектами.  Важной  задачей  сохранения 

основных  производственных  фондов,  снижения  уровня  травматизма  обслуживающего  персонала  и 

недопущения  загрязнения  окружающей  среды  является  снижение  риска  аварийности  данного 

производства. 

Для  решения  поставленной  задачи  необходимо  проведение  оценки  причин  и  риска 

возникновения аварий и инцидентов с последующим выбором мероприятий по снижению их уровня. 

Объектом  исследования  является  нефтебаза  ТОО  «Гелиос»  в  Актюбинской  области  Республики 

Казахстан. 

Рассмотрим  последствия  аварий  и  чрезвычайных  ситуаций  по  основным  поражающим  объек-

там, находящимся на территории нефтебазы: 

Резервуарный парк: разлив нефтепродуктов, загазованность территории парка, отравление ток-

сическими  веществами,  загрязнение  окружающей  среды,    остановка  работы  склада  ГСМ  в  связи  с 

разгерметизацией  трубопровода  (запорной  арматуры).  Возникновение  взрывопожароопасной  ситуа-

ции,  пожар  из-за  искрообразования.  Возможно  полное  разрушение  резервуара.  Получение  работни-

ками травм, ожогов, отравлений парами бензина и продуктами горения, в том числе травмы со смер-

тельным исходом. 

Насосная  станция:  частичное  или  полное  разрушение  насосных  агрегатов  или  подводящего 

трубопровода, разлив (истечение) нефтепродуктов с образованием лужи, образование взрывоопасной 

концентрации паров  нефтепродуктов  в  воздухе,  воспламенение  нефтепродуктов,  разрушение  обору-

дования и конструкции насосной. Получение работниками травм, ожогов, отравлений парами бензи-

на и продуктами горения, в том числе травмы со смертельным исходом. 

Автоналивная  эстакада  и  железнодорожная  эстакада:  выброс  и  воспламенение  нефтепро-

дуктов, пожар, разрушение конструкции и оборудования автоналивной и железнодорожной эстакады, 

причиной  которой  может  служить  разгерметизация  трубопровода  и  отсутствие  заземляющих 

устройств.  Загрязнение  окружающей  среды,  токсичность.  Разрушение  автомобильных  и  железнодо-

рожных  цистерн.  Остановка  всех  работ  на  складе  ГСМ.  Получение  работниками  травм,  ожогов, 

отравлений парами бензина и продуктами горения, в том числе травмы со смертельным исходом. 

Тепловой  узел:  при  взрывах  в  системах  оборудования  вероятны  разрушения  оборудования, 

травмирование  персонала,  оказавшегося  в  зоне  поражения,  от  ударной  волны,  воспламенившихся  

конструкций и изделий, а также вторичных факторов поражения (стекло, обломки оборудования). 

Зоны действия по рассмотренным основным поражающим факторам составит: 

Резервуарный парк: в пределах обваловки и прилегающая территория. 

Насосная станция: помещение насосных агрегатов. 

Автоналивная эстакада и железнодорожная эстакада: территория эстакад. 

Котельная: наиболее опасная обстановка сложится в пределах здания котельной. 

При  стечении  неблагоприятных  обстоятельств  в  зону  воздействия  опасных  факторов  пожара 

(взрыва) разлива при разгерметизации оборудования, могут попасть:  

- при разгерметизации надземного резервуара, производственный персонал, выполняющий ре-

гламентные работы на участке;  

-  на  участке  насосной  станции и железнодорожной  эстакады, производственный персонал  вы-

полняющий работы по сливу нефтепродуктов.  

Экстренное принятие мер по ликвидации возникшей ситуации отражены в сценариях представ-

ленных на рисунках 1, 2, 3.   

Число пострадавших при любом варианте развития событий не превысит 1-2 человек, посколь-

ку в каждой технологической зоне не предусмотрено большее количество персонала для выполнения 

технологических операций.  

жүктеу/скачать 28,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: