Алматы мектегь 1989



Pdf көрінісі
бет34/74
Дата08.09.2023
өлшемі4,18 Mb.
#106755
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   74
Байланысты:
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik

Сейі тқұл» энгімесі
Б ү л ә ңг і м е т ек с і н зер с а л а о қ ы г а н д а , м ы н а д а й с ө з д е р мен тір 
<естерге н а з а р а у д а р ы п , м а г ы н а л а р ы н д ұ р ы с ү ғ ы н у к е р е к б о л а д ы .
Отыз ү й л і тобыр
д ег е н д е г і
тобыр
сөзі б ү л к ү н д е « т о п т а л ы п , ж п -
-іалған х а л ы қ , а д а м д а р д ы ц ж и ы н ы » д ег е н ж а л п ы м а ғ ы н а н ы біл- 
ціретіндігі м ә л і м. Ал б ү р ы н ы р а қ б ұл сөз 
тоқсан ү й л і тобыр
д е ­
ген т ә р і з д і т ұ р а қ т ы т і р к е с т е р д е келі п, « б е л г і л і бір м о т и в пе н топ- 
г а с қ а н ( м ы с а л ы , р у л а с а д а м д а р д ы ң т о б ы ) к ө п ш і л і к , х а л ы қ (эт- 
- ш к а л ы қ т о п ) » д е г е н н а қ т ы ү г ы м д ы б і л д і рг е н . Ы б ы р а й осы мо- 
цельді п а й д а л а н ы п ,
отыз ү й л і тобыр
д ег е н т і р к е с а р қ ы л ы б е л г і л і
5ір м а қ с а т п е н т о п т а с қ а н к о л л е к т и в т і , я ғ н и күн к ө р і с ү ші н, о р т а -
а а р ы н д а ғ ы б а с ш ы а д а м н ы ң қ о л а с т ы н а ж и н а л ғ а н р у л а с кед ей-
і е р с е м ь я л а р ы н а т а й д ы .
Ек і н ш і , б үл ә ң г і м ед е г і
аттаныс, б а р ым та
с ө з д е р і н і ц осы текс- 
гегі м а г ы н а л а р ы н д а д ол т а н у к ерек . М ү н д а ғ ы
аттаныс
— «бір 
•керге б а р у ү ші н ж о л ж ү р у » д е г е н ж а л п ы м а г ы н а и ы е мес , «б а-
) ы м т а н е ме се қ а р ы м т а ү ш і н а т қ а мі ну» д ег е н н а қ т ы үғымд.а ж ұ м -
: а л г а н . Ал б а р ы м т а н ы ң әзі Ы б ы р а й к е з е ң і н д е не ме с е ж а з у ш ы
: у рет теи о т ы р ғ а н XI X г а с ы р д ы ң I ж а р т ы с ы н д а « ө ш т е с к е н ру- 
і а р д ы ң н е ме с е ж е к е а д а м д а р д ы ң б і р -б і р і н е н м а л ы н ( ж ы л қ ы -
:ын) к ү ш п е н а л ы п кет у» д е г е н ді б і л д і рг е н . Ал б ү л т е р м н н н і ң о 
) а с т а ғ ы м а ғ ы н а с ы д а у л а с қ а н екі ж а қ т ы ң
а й ы п т ы с ы б и л і к п е н
ісесілген ү к і м г е к ә н б е й , к е с і лг е н қ ү н д ы , а й ы п т ы т ө л е м е с е не ме с е
' үг ел т ө л е ме с е , д а у л а с у ш ы ж а қ ( ж е к е а д а м не м е с е р у л а с т а р )
оны к ү ш п е н т ө л е т у ш а р а с ы н іздейді , я ғ н и а й ы п т ы ж а қ т ы ң м а л -
лүлкі н ( қ а з а қ т ы ң негізгі б а й л ы ғ ы — ж ы л қ ы ғ ой) қ о л ж п н а п ,
ііттанып келі п, а й д а п а л ы п кетеді. Б ү л а к т
б арымта
деп а т а л а д ы .
Де ме к , о б а с т а
барымта
с ө з і н і ң м а ғ ы н а с ы қ ү р т а р т ы н ә ке т у , та- 
иау емес, ө зі не б и л і к п е н к е с і л г е н ай ып , қ ұ н с и я қ т ы л а р д ы ң тніс- 
'і екен ді г і н д ә л е л д е у д і ң ә ре к е т і . Э р и н е , б а р ы м т а м е н а л ы н г а н м а л
ікагіа ш е к к е н д а у г е р г е тиісті 
м ө л ш е р д е н а р т ы қ б о л ы п ке т е д і
иемесе а й ы п т ы ж а қ қ а с о л а й б о л ы п көрі н еді , с о н д ы қ т а н б а р ы м -
■аға 
қ арымта
( қ а р ы м т ы ) қ а й т а р ы л а д ы .
Барымта, қ а р ым та
сөз- 
іерінің т ү п - т ө рк і н і н м о н г о л т і лі не н т а б а м ы з :
барымт
— м о н г ол -
47


іііа, І) бір н ә р с е н і ң негізі, д ә л е л д е м е с І , 2) ф а к т , ж а ғ д а й , 3) есегі 
д е г е н м а ғ ы н а л а р д ы б і л д і р е т і н сөз. Ал 
қа р ым та
м о н ғ о л д ы ц
х а ­
р и у
с өз і м е н т ү б і р л е с ,
б ұ л с ә з «есе қ а й т а р у ,
ж а у а п қ а й т а р у »
д е г е н ді б і л д і р е д і .
Қ а з а қ т і л і н д е
б арымта
с ө з і н і ц м а г ы п а с ы з а м а н ө т кс н с а й ы н
ө з г е р е т үс к е н . Б ұ л сөз XI X ғ а с ы р д а , ә с і ре с е о н ы ң II ж а р т ы с ы н д а
ж а л п ы « т а л а у , тсңіау», я ғ н и ж ы л қ ы н ы к ү ш п е и а й д а п ( қ у ы п ) ә к е т у
д е г е н ді б і л д і р у г е к ө ш к е н , з о р л ық г і е н ж а с а л ғ а н ү р л ы қ т ы ц бір тү- 
рін б і л д і р е т і н б о л ғ а н . Ы б ы р а й д ы ң ж а з ы и о т ы р ғ а н


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   74




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет