Алматы «рауан» 1991

бар беретін мағыналық варианттар болады деп есептейді. Бұл екі 
элементке қосымша семантикалық инвариантты да көрсетеді (Тур- 
бачев 76, 157) *. Автор айырушы белгілерге талдау жасай отырып 
Н. А. Слюсареваның бейнелік мағына теориясына толық қосылуға 
болады дейді де С. Г. Щурдың еңбегіне сілтеме жасайды.
С. 
Г. Щур индоевропа тілдерімің материалын негізге ала оты­
рып, лекеиканы тематикалық топтарға бөлген, осы мақсатта сөз 
мағыналарына талдау жасаған еңбектің авторы екендігі анық. 
С. Г. Щурдың көрсетуінше, сөз мағынасын құрылымдық элемент- 
терге белуге арналған еңбектер біздің ғасырымызың басында-ак 
басталған, бірақ олар жалпы қағидаларды ғана сөз еткен. Мыса- 
лы, А. Л. Кребер 1909 жылы жазған мақаласында туыскандық 
терминіне талдау жасай отырып, олардың жас ерекшелігіне, кан- 
дық, туысқандық, т. б. белгілеріне байланысты ажыратылып жа- 
татын касиеттері барлығын көрсеткен 
(Щур 74, 28—29) *.
С. Г. Щур да Н. А. Слюсарева сиякты сөз мағынасындағы лингви- 
стикалық және экстролингвистикалық элементтердің барлығын 
мойындайды. Бірак С. Г. Щур бұл пікірін сөз мағынасын компо- 
ненттік анализ ету нәтижесінде айтпай, сөздерді тематикалык топ­
ка белу прннциптерін анықтау үстінде айтқан.
Тіл білімінде тематикалық топ және лексико-семантикалық топ 
деген екі терминнің катар өмір сүретіндігі анык. Көпшілік зерттеу- 
шілер тематикалык топка топтастыруда лингвистикалык принцип 
негізге алынбайды, заттардың табиғн белгілері, объективтік каты- 
настары, т. б. алынады дейді. Ал лексико-семантикалық топ 
сөздердің лексикалык мағынасына негізделеді, яғни сөздердіанто- 
нимдік, синонимдік не ұштас мағыналары есепке алынады. Мыса- 
лы, 
қол, аяк,, көз, тірсек
сиякты сөздер өзара еш^андай семантика- 
лык байланыска не емес, бірак олар адамның дене мүше атаула- 
ры. Ал 
кел, кет, бар, жүгір, жел, шап, зыт, кір, шық,
т. б. деген 
етістіктердің арасында семантикалык байланыс бар. Бұлардың бар- 
лығының лексикалык мағына кұрамында бір орыннан екінші 
орынға өту, козғалуды білдіретін мағыналык элемент (сема) бар. 
Сонымен бірге олар синоним, антоним не ұштасып жататын мағы- 
налык касиетке ие. Салыстырыңыз: 
кел
мен 
кет, кір
мен 
шык,
ан- 
тонимдер, 
кет, окоғал, зыт, жөне
сиякты сөздер өзара синонимдік 
катар жасайды.
С. 
Г. Щур тематикалык топтарға еөздерді топтастырғанда epic 
(поле) теориясын колданып, оған сөздердің парадигмалык каты- 
насын негіз етіп алған (Щур 74). Бірак автор тематикалык топтың 
(автордың терминінше өрістін) кұрамына енген сөздер семантика­
лык ерекшелігіне карай бір ізді болмайтындығын ескертеді. «Бір 
жағынан синонимдік касиетімен, екінші жағынан белгілі бір затты 
білдіруімен анык көрінеді. Бірінші жағдайды (шамада, семанти- 
каны), дәстүр бойынша, лингвистикалык деп карасақ, екіншісін— 
экстролингвистикалык деп караймыз»,— деп корытынды жасаған 
(ІДур, 74, 30). Әрине корытындыда айтылған пікір дұрыс. Синоним 
болсын, антоним болсын сөздердің ара катынасынан туады, ол зат- 
тардың өзіндік белгісімен ғана емес тілдік заңдылыктармен де,
9 -2 9 2 0
129

қалыптасқан дәстүрмен де байланысып жатады. Мысал ретінде 
қазақ тіліндегі 

жүктеу/скачать 9,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: