Орталық нерв жүйесі. Жұлынның эмбриогенезі, нерв түтігінің қалыптасуы

Ж¥ЛЫН
Жұлын, medulla spinalis (myelos), омыртқа бағанасы өзегінде жатып, бұның жоғары шекаралары - Iші омыртқасының жоғары жиегі, төменнен – II ші бел омыртқасының жоғарыдағы шеті әлде Iші бел омыртқасының төменгі ұшы. Ұрықтың үшінші даму айында бұл Vші бел омыртқасының, сәбиде IIIші бел омыртқасы қасында аякталған. Жұлын өзінің жоғары бөлігінде ешбір кедергісіз сопақша мимен, medulla oblongata, жалғасқан. Ол аралық I ші мойынның жүлын нервісі шығатын жерге тура келеді; скелетопиясына тоқталсақ үлкендеу келген шүйде тесігінің төменіндегі шеті және Iші мойын омыртқасының жоғары ұшына тура болады. Жұлын төмендегі бөлімінде ми конусына, conus medullaris, (әлде соңғы конус, conus terminal- is), өтіп, бұл енінің мөлшері 1 мм мен жұлын төменіндегі редуцирленген бөлімінің қалдықтары болып есептелетін соңындағы жібіне, filum terminate, жалгасқан. Соңғы жібінің жоғары учаскілерінен өзге жерлерінде жүйке ұлпасы жоқ, жұлын қатты кабықтарымен, dura mater spinalis, сонымен қоса сегізкөздің өзектеріне кіргізілетін дэнекерлі қүрылымды сипаты бар. Осы жерлерде бұлар бітеліп әрі өзектің шегіне бекінеді. Соңғы жіп қатты мидың кабығы қуыстарында орналасып, бекітілмейтін бөлігі ішкі соңғы жіп, filum terminate internum, сосын қабықпен бекітілген бөлімі, сыртындағы соңғы жібі, filum terminate externum, атауға ие болады. Соңғы жіп және алдыңғы жұлынның қантамырлары- артерия мен веналар, сондай-ақ қүйымшақтың нервтері 1 әлде 2 түбіршіктері косарланып жүрген. Жұлын омыртканың бағанасын яғни өзек қуыстарын барынша толтырмай, өзектің қабырғалары және жұлын аралығында май тәріздес ұлпамен, қантамырлардың өрімімен, мидың қабығымен әрі жұлынның сүйықтықтарымен толған кеңістіктер қалған. Кеңістік өлшемі әрбір деңгейде түрлі болады. Жұлын ұзындығы жасы үлкенде 40- 45см, ал ені 1-1,5 см, массасы 30 г-дай тұрақсыз болады. Жұлында 4 бет бар: жалпақтау келген алды, аздап шығыңқы артыңғы мен дөңгелектеу 2 бүйір беттері ажыратылады. Жұлынның нервтері таралған жерлеріне байланысты жұлын 4 бөліктерге: мойын бөлімі, pars cervicalis, кеуде бөлімі, pars thoracica, бел бөлімі, pars lumbalis, мен сегізкөз бөлімі, pars sacralis, бөлеміз. Ол бөлімдердің әрқайсысына арнайы сегмент сандары кіргізіледі, демек жұлынның жүйкелерінің 1 жұп басталған жұлын учаскелері. Жұлын диаметрі барша деңгейлерде біркелкі болмайды. Төменгіден жоғарыға қарай бұның қалыңдық мөлшері кішкене ұлғаятындығын білеміз.Жұлын көлденең кесіндіден ақ пен сұр заттың орналасқан арақатынасы көрінген. Жүлын сұр заттары кобелек әлде Н әрпі бейнесінде, орталық бөлімінде орналасады. Ақ заттар сұр заттың маңайында, жұлын перифериялығында орналасқан.

Жүйке жүйесі, systema nervosum , сыртқысы ұрықтық табақтардан, эктодерма, ectoderma, дамитынын білеміз. Жүйкежүйесін дамуы бастапқыда тұлға дорсалді бетінде эктодерма буылтығы тәріздес жүйке пластинкасы басталған. Сосын жүйке пластинкасының жиегі қалыңдап, бір-бірімен жақындасқан, осы жүйке пластинкасы тереңдеп , жүйке жүйесі түзіледі. Пластинка жиегі жүйке буылтығы бір-бірімен косыла отырып, жүйке түтігін түзеді. Жүйке түтігі терең батып, содан пайда болған эктодермадан бөлініп шығады. Енді жүйке түтігімен әрі жасушадан құралған эктодерма шекарасында бұлармен бірдей мезгілде түйіндік (ганглиоздық) пластинка қалыптасып, сосын бұлар 2ге айырылған: бұлардың 1 бөлімі буылтық түрде жүйке түтігінің бүйірлерінде, осының дорсалді бөлігіне жақын орналасады да, омыртқааралық түйіндер, ganglia interver- tebralia; жүйке жасушасының қалған бөлімдері шетте орналасқан, симпатикалық жүйке жүйесінің жүйке-түйінді топ түзіледі. Жүйке түтігі жасушасы нейрон түзгіш нейробласт пен нейроглия элементін бергіш спонгиобласттарға бөлінген. Жүйке түтігінің кең краниалді бөлігінен ми, encephalon, қалып кеткен бөлімінен жұлын,medulla spinalis , дамитынын білеміз. Жетілудегі жүйке жүйесінің кұрылымына енетін нейрон, өзінің өсіндісі көмегімен ми әлде жұлын көп түрлі бөліктерінің аралығында байланыс орнатқызады,бұларды тұйық (ассоциативті) нейрон деп атаймыз кейде жүйке жүйесімен өзгеорганизм аралығында байланысты іске асырады. Рецепторлық-сезімтал кейде аффекторлы мен эффекторлы нейрондар түзіледі. Ми және жұлыннан таралған нервтердің, nervi, кұрамындарына аффекторлы мен эффекторлы нейрондардың аксондары енеді. Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлын, сұр заттардан, substantia grisea, әрі ақ заттардан, substantia alba, құралады. Сұр зат жүйке жасушалары денелерінің жиынтықтарынан , ақ заттың жүйке жасушасы аксонынан құралған. Жүйке жүйесінің сұр түстісі жүйке түтігінен шеттегі орналасқан бөліктеріне де тиесілі (симпатикалы мен басқа түйіндер). Жұйке түтігінің жұлын пайда болатын бөлімінде жүйке жасушасы қуыс айналасында орналасады да, жүлын сүр заты, substantia grisea medullae spinalis, түзіледі. Сүр заттың дорсалді, артқы мүйізі, cornu posterius, вентралді, алдыңғы мүйізі, cornu anterius пен латералді, бүйір мүйізі, cornu laterale, ажыратылған. Мына жасушаның өсіндісі түтік кабырғасының перифериясында орналасады да, жұлынның ак затының, substantia alba medullae spinalis, қалыптасуына катысқан. Жүлын дамуына қптысты жүйке куыстары тарылады, жүлынның орталық өзектеріне, canalis centralis medullae spinalis, айналған. Өзектер жұлынның сұйыкғымен, liquor сеге- brospinalis, толған. Біздің миымыз жүйке түтігі кеңейген краниалді бөліктерінен дамып отырады.