Глава аула ринулся было вперед, но кулаки не
применил. Опасаясь уронить аквариум, стоявший
посреди жилья, нападали друг на друга осторож-
но: то за косу дёргали, то носки в ход пускали.
– Попросите ваше последнее желание. Время
идет, – умоляла золотая рыбка в ту минуту, когда
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ЗОЛОТАЯ РЫБКА
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЛТЫН БАЛЫҚ
650
651
кен сәттерінде.
- Ендеше тыңда мені!
- Кәмеш-ау, сабыр сақташы, - деп Боранбек ыс-
сылай қапқан айыбын қолма-қол мойындап жуа-
сыған.
- Сақтамаймын! Бір миллион доллар берсін.
- Ол деген Атыраудағы төрт қабырғасы қалқайған
үйдің бағасы ғой. Одан да ауданның әкімін алып
берсін, әкімін!
- Ал?
- Билігі қолда, тендері жолда емес пе? Тымық
күнде ысқырғаныңның өзі бір қап жасыл қағаз
ғой. Естіп-біліп жүрміз.
- Шаршадың ғой. Шәй қояйын.
Қан-сөлсіз қаншардай қатқан Кәмештің жүзі
жылып сала берген...
Аудан әкімі де жоғары жаққа жаутаңкөз неме екен.
Асағалы жатқаныңның жартысын әлдекімнің ау-
зына тоса қоясың.
Жеке қожалық иелері бас-басына би болып алған.
Қарашыл түйедей қыңырайып айтқанын жүре
тыңдайды.
Бұлтиып бүйірің қайдан шыға қойсын. Десе де,
жалап-жұқтап жүріп-ақ қойны-қонышына біраз
дүниені тықпыштаған. Атжақты ақшыл өңіне қы-
зылшырай теуіп, қозы қарын біткен. Онысы кін-
дікке байлап қойған торсықтай ебедейсіздеу көрі-
нетінін қайтерсің.
Қан-сөлсіз әйелдің қоң жамап оңалғаны да бір
түрлі қызық. Жүзі көкбілеуленіп, тамағының
астына уыс толар әуке түсіп кетті.
Өзі әп, дегенде індікеш бір дүкен ашып алған.
- Құрсын, бақалшы құсап қашанғы тұрам. Менің
запыхавшись, они стирали соленый пот, заливав-
ший глаза.
– Если на то пошло, слушай меня!
– Камешунечка, давай не будем рубить сплеча, –
стал заискивать Буранбек, осознавая, что с женой
шутки плохи.
– Ещё как будем! Пусть даст один миллион долла-
ров.
– Так это всего лишь цена одного коттеджа а Аты-
рау! Лучше пусть меня главой района поставит,
района!
- И, что?
– Раз власть в руках, то тендер в кармане, как го-
ворится. Один свист твой в тихую погоду прине-
сет мешок зелененьких. Мы всё слышим и знаем.
– Устал поди. Пойду-ка я чай поставлю. Бескров-
ное лицо, сухопарой словно готовой к скачкам,
Камеш снова потеплело в улыбке...
Глава района тоже из тех, кто все время оглядыва-
ется наверх. Половину куска, который собирался
проглотить сам, угодливо подносит в рот кому-то
другому.
Каждый мало-мальский начальничек корчит из
себя и барина, и судью. Упрётся, как верблюд-дро-
мадер и ухом по ходу не водит.
При таком раскладе подкожный запас нелегко да-
ется. Однако, худо-бедно, кое-какое барахлишко
удается припрятать. И по светлому скуластому
лицу уже бежит румянец, и к телу прибавляется
ягнячье брюшко.
Примечательно и то, как некогда худосочная жен-
щина, набирает вдруг округлые формы. Лицо её
лоснится, в полную ладошку выступает второй
подбородочек.
И, конечно, не откладывая в долгий ящик, она от-
крывает собственный магазин.
– Осточертело, сколько можно стоять в позе ба-
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ЗОЛОТАЯ РЫБКА
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЛТЫН БАЛЫҚ
652
653
Кәмеш деген атыма лайық па? Одан да... – деп
жүріп ақыры аудан орталығындағы жалғыз базар-
дың иесі атанған.
Ұл мен қыз оқуын шетелде жалғаған. Білімге
күпті боп жатырмыз десіпті.
Бір кеште ерлі-зайыпты боп жарасып отырды.
Жарасып отырып біраздан бері зер салмай кеткен
алтын балықты ортаға алған.
-Жақыннан көрмеген жақсылықты сенен көрдік,
- деген Боранбек тоқмейіл қалпы. – Бек ризамыз,
Бізге аздап өкпелі де шығарсың... Ел қамы деп
жүргенде...
Алтын балық үндемеді.
- Суыңды ауыстырайыншы. Лайланып қалыпты.
Балдыры түскір де жапырақ-жапырақ боп түтіліп
кеткен бе? Ибай, жаным-ай! – деп Кәмеш лып етіп
орнынан көтерілген.
– Қой, өйтіп теріс қарама. Біз сенің жатың емеспіз.
Шетелден жақында өзіңе арнап үлкен аквари-
ум сатып әкелем. Ішінде асыр сап ойна да жүр,
бәлем!
Алтын балық үндемеді.
- Уәдеңе тұрдың. Сенің арқаңда ел қатарына
кірдік. Баяғы кез болса бір сәрі. Заман болса ұста-
раның жүзіндей қалпып тұр. Кімге сенерсің? Бо-
лашақта осы облыстың бір тұтқасын ұстайын деп
едім... Оның алдында бір мерейтойымды өткізсем
дейм. Оған салмақ салмаймын. Шүкірміз ғой.
Жеңгеңнің де өзіңе айтар бір назы бар сияқты.
Соны орындасаң сағынған ақ Жайығыңа жіберіп,
соңыңнан бақ тілеп қалар ек.
Алтын балық үндемеді.
- Ойбай, мынаның шалқаюын, - деп шыдамы та-
усылған Кәмеш тұтанып кетті. – Қолыма түстің
екен айтқаныма көнесің, айдағаныма жүресің.
- Жәйла дедім. Кісі сөйтеме?
калейщицы! Разве это достойно моего имени? Да
лучше б... – негодовала она, и в итоге стала име-
новаться хозяйкой единственного на весь район
базара.
Сын и дочь продолжили обучение за рубежом.
Купаемся, сообщали дети, в незамутненном море
знаний.
Как-то вечером супружеская пара мило отдыхала
и вдруг вспомнила об оставшейся без присмотра
золотой рыбке.
– От родственников добра столько не видели как
от тебя, – сказал благодушно Буранбек. – Мы
весьма довольны. Может быть, ты немножко и
обижаешься на нас... Пока мы тут в заботах о бла-
ге народном...
Ничего не ответила золотая рыбка.
– Заменю-ка я тебе воду. Мутная совсем. Водо-
росли чересчур раскосматились, листочки пусти-
ли, что ли? Ах, душенька! – жеманно воскликнула
Камеш и проворно соскочила с места.
– Ну, прекрати, не отворачивайся! Мы ведь тебе не
враги. Скоро я из-за границы специально для тебя
большущий аквариум привезу. Резвись, сколько
тебе вздумается, вот, погоди только!
Ничего не ответила золотая рыбка.
– Слово ты свое сдержала. Благодаря тебе в люди
вышли. Было б другое время - другое дело. Вре-
мя сейчас неустойчивое, что лезвие бритвы. Кому
доверишься? В перспективе хотелось бы сесть на
одну из ключевых позиций в области... Но, перед
этим, планирую, достойно провести свой юбилей.
О нем я сам позабочусь. Слава богу, не обижены.
Ладненько, хозяйка, по-моему, тоже хочет поде-
литься своими секретами. Исполнишь, так и от-
пустим в родной твой Урал, а сами уж молиться
за твое счастье останемся.
Ничего не ответила золотая рыбка.
– Ойюшки, возомнила из себя! – вспылила Камеш,
потеряв терпение. – Раз попала в мои руки, поко-
ришься моей воле, будешь делать по моей указке.
– Тише, говорю. Ну, разве так можно?!
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ЗОЛОТАЯ РЫБКА
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЛТЫН БАЛЫҚ
654
655
- Сөйтеді! Тұрысын көрдің бе? Теріс қарап құй-
рығын жыбырлатып. Жайықтың жағасына үш қа-
бат коттедж әзірле. Алыстан айбар шашып суға
емініп тұрсын. Ішін шетелдік жиһазға толтыра-
сың. Ауласына жеміс ағашын өсіресің. Гүлмен
көркемдейсің. Көрген дұшпанның іші күйіп, тұз
жалап өлсін!
- Мұның дұрыс енді.
- Тап осыны істемей көр. Күн көзіне жылтыратып
қақтап қояйын! Мені кім деп тұрсың, а?
Алтын балық жүзін ерлі-зайыптыға бұрып сәл
тұрды да:
- Коттедждерің дайын, - деп салды...
Боранбек осы екі ортада мерейтойына білек сы-
банып кірісіп кеткен. Алдымен бетінің ажары бар
азаматтардың тізімі жасалды. Қадірін қашыра
қоймаған шал-шауқандар да ұмыт қалмады. Об-
лыстық драма театрында өтер салтанат пен той
кеші түгелдей тәптештелді. Тартылар тарту-та-
ралғылар, сый-сыбаға да сараланды.
- Бореке, халық театрға лық толған кезде жең-
гем екеуіңізді шақырамыз. Қолтықтасып есіктен
енесіздер. Ал, мектеп оқушылары қатар түзеп қос
қабырға боп сіздерді күтіп тұрады, - деп аққаптал
асаба мен бір топ жандайшаптар жағын сауған. –
Аяқ астында өрттей қызыл кілем. Сіздер кербез
басып жүріп келесіздер. Оқушылар иіліп кеп аяқ
астына қызыл гүлді төсеумен болады. Әлі жүріп
келесіздер.
- Әп, бәрекелді!
- Сол қалпы жасанып-жасанып тұрған сахнаға
бір-ақ шығасыздар.
- Жаяу шығамыз ба? – деп екі араға Кәмеш килік-
кен. Елеңдеп отырған ел-жұрттың есін шығара-
тын бір жаңалық ойлап таппайсыңдар ма? Шіли
жербауырлайсыңдар да отырасыңдар.
- Ендеше ағамыз сахнаға ақ тұлпар мініп шықсын.
– Можно! Смотри, кого из себя корчит! Отвер-
нулась, хвостом только виляет. На берегу Урала
трехэтажный коттедж возведи. Чтоб издалека
смотрелся, как замок. И чтоб вода плескалась у
стоп этого великолепия. Забей его импортной ме-
белью. Во дворе посади фруктовый сад. Укрась
его цветочными клумбами. Пусть враги сгорят от
зависти, желчью пусть своей подавятся!
- Правильно говоришь, жёнушка...
– И попробуй всё это не сделать. Высушу твои
блестящие ребрышки на солнышке! Иначе, за
кого ты меня держишь, а?
Повернулась золотая рыбка, грустно взглянула на
супругов, немного помедлила и молвила:
– Коттедж ваш готов...
Между тем, Буранбек всецело увлекся подготов-
кой к собственному юбилею. Перво-наперво был
составлен список близких и симпатичных ему
людей. Не остались в забвении и старики, не рас-
терявшие уважения и своего авторитета. Для тор-
жеств и юбилейного вечера в областном театре
драмы учтено было все. Предусмотрены подарки
и почетная доля высоких гостей.
– Буреке, мы вас с супругой позовем в тот момент,
когда зрительный зал будет заполнен под завязку.
Вы войдете, взявшись под руку. Учащиеся школ
выстроятся с двух сторон вдоль стен. – Говорил
раскрученный тамада с толпой своих пособников.
– Под ноги бросим вам ярко красную ковровую
дорожку. Вы по ней грациозно пройдете. Учащи-
еся в реверансе и поклоне перед вами будут сте-
лить цветы. Вы идете не останавливаясь.
– Хоп, отлично!
– И, таким образом, вы взойдете прямо на наряд-
но убранную сцену.
– Пешком выйдем, али как? – впуталась в разго-
вор Камеш. Что-нибудь такое новенькое не може-
те придумать, чтоб сходу ошарашить ожидающую
публику? Сроду вас не расшевелить.
– В таком случае, пусть наш босс появится на бе-
лом коне.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ЗОЛОТАЯ РЫБКА
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЛТЫН БАЛЫҚ
656
657
– Вот именно, хорошая идея! – согласился Бу-
ранбек и глаза его разгорелись будто угли. – Так,
седло из серебра, а две луки его из золота надо из-
готовить. Нагрудник и подхвостник украсте дра-
гоценными камнями.
– Есть, батя!
– Всё будет в ажуре!
– Супругу вашу сзади пристройте.
– Што-о, побирушники! – возмутилась, шокиро-
ванная Камеш, то бледнея, то зеленея от злости. –
За кого ты меня принимаешь, чтоб сидеть на кру-
пе коня, а? Сказать, - ласково и бережно посадите
перед собой, - язык отсохнет, да? Если так, то на-
зло всем вам, возьму и не выйду на сцену. Буду
сидеть в зале, и не вздумаю с места сдвинуться.
Всё шло как и было задумано... Буранбек на сце-
ну выехал на белом коне, сверкая золотой лукой
серебряного седла и завораживая всех струящим-
ся блеском конского убранства. Когда битком на-
битый людьми зал разом встал и зарукоплескал в
бурных овациях...
Белоснежный конь, испуганно заржав, встал на
дыбы. Затем, взбрыкнув, отпрянул назад. Сидев-
ший верхом, небрежно расслабив колени, Буран-
бек подскочил в седле раз-другой, подлетел потом
вверх и грохунлся под ноги зрителей. Подняться
больше не смог!
* * *
В тот же час на старом Урале взбунтовались льви-
ногривые волны, они понеслись с грохотом гры-
зть и кромсать основание грозного великолепия,
возведёного у самой воды. А золотая рыбка в ак-
вариуме, говорят, разгулялась, и разом выпрыгну-
ла в свою великую реку.
Примечания:
Джаман – плохо, дурно, скверно.
- Міне, табылған ақыл, міне, - деп Боранбектің
көзі шырадай жанды. – Ері күліктен, екі қасы ал-
тыннан болсын. Өмілдірік, құйысқанын асыл та-
спен әрлеңдер.
- Құп, көке!
- Қанттай қыламыз!
- Жеңгемді артыңызға мінгестіріп алыңыз.
- Өй, өңшең қайыршы, - деп мұны естіген Кәмеш
көгеріп-сазарып талып қала жаздады. – Аттың
құйрығында отыратын мені кім деп тұрсың, а?
Аялап алдыңызға алып алыңыз десеңдер ауызда-
рың қисайып қала ма осы? Сендерге ерегескенде
бар ғой, сахнаға шықпаймын. Тырп етпей залда
отырам.
Бәрі ойдағыдай еді... Боранбек астына ақ тұлпар-
ды мініп, күміс ердің алтын қасын жарқыратып
өмілдірік, құйысқанын төгілдіріп сахнаға шыға
келген. Зал толы халық өретүрегеліп дуылдап қол
соққан кезде...
Үріккен ақ тұлпар азынап аспанға шапсысын.
Мөңкіп кері секірсін. Алаңсыз отырған бостақым
Боранбектің құйрығы ерден көтеріліп-көтеріліп
кетіп, өзі әуелеп-әуелеп барып халықтың аяғының
астына омақаса құлаған. Қайтып тұрмастай боп!
* * *
Сол сәтте кәрі Жайық бетіне толқын көтеріп, ары-
стан жалданып алыстан айбар шашып суға емініп
тұрған коттедждің іргесін қарш-қарш қаба жөнел-
ген. Ал, аквариумдағы алтын балық асыр салып
ұлы өзенге бір-ақ секіріпті деседі.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ЗОЛОТАЯ РЫБКА
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЛТЫН БАЛЫҚ
658
659
АЯҚТАЛМАҒАН
ХИКАЯ
Ертеңгілік терезе желдеткішін ашып, жазу столы-
ма отырдым. Ауа жаңғырып, сәуір самалы бой-
ымды жадыратты. Ойым – біздің елде болған ер-
тедегі бір хикаяны тізбелеу.
Сюжеті дайын. Соғыс кезінде Қошалақта қашқын
пайда болыпты. Қалмақ жігіті екен. Кеш түсе
ауыл аңдып, ана әйелді ұрлап кетіпті, мына әйелді
зорлап кетіпті. Бәрі содан жүкті боп, бала тапты
деген өсек желдей есіп тұрыпты.
Қиялымда қызықты хикая сәулеленді. Құм жалап
отырған жалғыз ауыл... Өңшең жесір келіншек...
Он шақты жаутаңкөз жетім бала... Сол некесіз
туған көрдемшенің бәрі де Қашқынбаевтар...
Ақ сөйлеу – парыз, бір жағы өсекке ілінген жеңге-
лерімді ақтап алғым келді. Олардың етегі – ел на-
мысы. Қапияда тап берген қара жүрек қашқынға
не қайла қылсын?
НЕОКОНЧЕННАЯ
ПОВЕСТЬ
Наутро, открыв форточку, я сел за письменный
стол. Легкий апрельский ветерок бодрил меня,
обновляя и оживляя воздух. Мысль была – вос-
становить по деталям одно старое событие, про-
исходившее в наших краях.
Сюжет ясен. Во время Второй Мировой в Куша-
лаке появился беглец. Говорят калмык. По округе,
словно перекати поле, разлетелся слух, что он по
вечерам, то одну женщину умыкнет, то над другой
поглумится. И будто бы, они все забрюхатели и
детей нарожали.
В воображении брезжила эдакая занимательная
картина. Полузабытый аул посреди песчанных
барханов... Одни вдовы... Бегает десяток сиротли-
вых ребятишек, похожих друг на друга... И все
они – внебрачные – под одной фамилией – Каш-
кинбаевы, то есть как Беглецовы...
Рассказать правду – благородный долг, к тому же,
хотелось найти какое-то оправдание этим нашим
старшим сестрам, угодившим под прицел мир-
ских пересудов. Ибо непорочность их – дело об-
щее. С другой стороны, могли ли они противосто-
ять ожесточенному отшельнику, выпрыгнувшему
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
660
661
Ал ине ұстаған ұрғашының бәріне бір-бір баладан
құшақтатып кеткен сол сұмпайы ұшты-күйлі жоқ.
Көкке ұшқандай. Жерге сіңгендей.
Түр-түсі де есте қалып жарымаған. Әйтеуір ұзын
бойлы, суыр тіс, көзі алақандай деседі. Алақаны
темірдей қатты. Жапа шеккендердің бар берген
куәлігі осы көрінеді.
Қашқын қарап жүре ме, колхоздың шетке шыққан
тоқты-торпағын да ұрлап сойған шығар. Аштан
өле ме?
Бір емес, құм етегінен бірнеше үңгір қазып жа-
тақ қып алған-дағы... Үзік-үзік көріністер көз
алдымда көлбең қақты. Бірінен бірі асып түсіп,
еліктіріп әкетіп барады. Алдымдағы кофені ішуді
ұмытып, жалма-жан сөз байлай бастадым...
«...Тезек тере шыққан. Кепкен жапаның қызығы-
на түсіпті. Екі-үш қыр асыпты. Ауылдан ұзап кет-
кенін жазғы күн жанып-күйіп орнына отырғанда
бір-ақ байқады. «Қара қағаздың» қайғысы жетек-
теп кеткен де. Жалғыз ұлдан айырылғалы ата-е-
несі де зар төгіп, шөгіп қалған.
– Қарғамнан бір тұяқ қалмады-ау. Шаңырағын
жықпас еді, – деп қос мұңлық күңіренгенде бұл
қолтығына қапты қыстыра жөнеледі. Дала кезіп,
бар шерін желге айтып жеңілдеп қайтады. Күнде-
гісі осы...
Қанар қапты бұйым көрмей серпе лақтырып арқа-
сына салған. Шарпып тұрған қайраты бар келін-
шекке тезек деген не, тәйірі? Тездетіп ауылға
беттеген... Жанынан жүгіре қосылған мынауысы
кім? Бет-ауызын түгел жүн-жұрқа басып кеткен
бе? Албастыдан аумай тұр ғой. Ойбай, көтек,
қаштым...»
Осы кезде көрші шешейдің:
– Қыж қайда, ойбай, қыж қайда? – деген әлем-та-
как шайтан из табакерки?
И, в конце концов, этот бандит с большой дороги,
подаривший мастерицам-портнихам по чаду ка-
ждой, бесследно исчез. Как сквозь землю прова-
лился. Испарился будто.
И обличья его толком никто не припомнит. По раз-
говору их – долговязый, лупоглазый, с крупными,
белыми как у сурка, зубами. Ладонями твердыми
как железо. Вот и всё, что могли припомнить его
жертвы.
Между тем, беглец не мог ходить сложа руки,
вероятно, приворовывал и кормился колхозным
скотом: ягнёнком отбившимся или там годовалым
теленком. Не помирать же ему с голоду!
И не один, возможно, тайник себе откопал у под-
ножия барханов, обустроил лежак... Обрывки
картины вереницей прошли перед взором. Один
интересней другого – увлекают за собой. Забыв
про горячий кофе, тотчас же пытаюсь облечь их в
словесную оболочку.
«...Вышла собирать кизяк для растопки. Увлеклась
сбором сухих коровьих лепешек. За два-три бугра
удалилась. Спохватилась, когда прилично ушла от
жилищ, а жаркое солнце клонилось к своему гнез-
довью. Пошла, наверное, на поводу своей скорби,
доставленной ей похоронкой. Трагическое изве-
стие о единственном сыне не могло пощадить и
стариков – родителей мужа.
– Ох, наследника от родимого нету! Теперь очаг
его некому хранить!.. – причитали горемычные
старцы. В такие минуты хватала она в охапку ме-
шок и выбегала наружу. Побродит по долам да пе-
скам, выплеснет свое горе и возвратится обратно.
Так дни и пролетали...
Холщовый мешок навьючила на себя без особых
усилий. Какой это груз – сухой кизяк – для моло-
дой здоровой женщины! И поспешила в аул... Но,
кто это нагоняет её сбоку? Лицо заросло всклоко-
ченной шерстью. Точно, албасты! Ой-ой! Прокля-
тье! Бежать быстрей...».
В этот момент вереницу моих видений отпугнул
взбалмошный голос старушки из соседнего дома:
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
662
663
пырық даусы ойымды үркітіп жіберді. Көптен
іргелес отыратын ек. Бала-келіні, саздауға біткен
құба талдай боп бойжеткен қызы, екі-үш неме-
ресі бар-тын. Қоңыртөбел тірлікпен күн көрген
жанұя. Баласы – шетелдік мұнай компаниясының
жұмысшысы. Келіні базарда сауда жасайды.
– Білмеймін. Әсемжан түнде өз бөлмесінде
жатқан, – дейді жеңгесі дүдамал үнмен.
– Жатса қайда ұшып кетті? Іргеде тұрған қызыл
шамаданы да жоқ, ойбай!
Шүйкедей қара кемпірдің ойбайы ертеңгілік тұ-
нық ауаны тілгілейді. Жем іздеп қыт-қыттаған
тауық ауланың түкпіріне тобымен дүркіреп қаша-
ды. Өңешін созып мезгілсіз қораз шақырды.
– Не айқай? Жау шапты ма?
Есік алдына шүйкедей қара кемпірдің баласы
шыққан екен. Тоңмойындау неме еді, сөзін көрдің
бе?
– Жау шаппаса, қыж қайда?
– Әсемжан бір құрбысына қыдырып кеткен шығар.
Жұмысы жоқ. Қашанғы қамалып отырады?
– Қайдағы құрбы?! Ол неткен аты жоқ қыдырыс?!
– деп қыз шешесі тіпті өршіп кетті. – Байға қашты
деуге аузың келіспей тұр ма?
– Қайдағыны айтасыз.
– Қыж баққаннан қарға баққан оңай. Осының бо-
ларын білдім ғой, ойбай!
– Ондай ойы жоқ еді.
– Қыжды жеңге бұзады. Жеңгені теңге бұзады.
Бар пәленің басы сен. Өз қолыңмен шығарып бер-
генсің.
– Ене, қойсаңызшы.
– Бәрін өзі өлшеп-пішіп, енді бітеу адамдай тыр-
«Ой-бай! Деп-ка, где? Куда деп-ка пропал?». Мы
давно существовали бок о бок. С ней жили сын
со снохой и дочь на выданье, как одинокая ива
над заводью, да двое-трое внучат. Семья доволь-
ствовалась обычной, ничем не примечательной
жизнью. Сын числился рабочим в иностранной
нефтяной компании. Сноха торговала на базаре.
- Не знаю. Ночью Асемжан спала в своей комна-
те, – отвечала сноха неуверенным голосом.
- А если спала, то куда исчезла? И красного чемо-
дана, стоявшего в углу, тоже нет!
Восклицания маленькой с ноготок старушки прон-
зают прозрачный утренний воздух. Неугомонные
куры, копавшиеся в поисках зерен, от испуга сры-
ваются с места и с шумом уносятся вглубь двора.
Вытянув шею, совершенно в неурочное время ку-
карекает петух.
- Что за сыр-бор? Враг напал, а драки нет?
В двери показался сынок маленькой с ноготок
старушки. Дубина стоеросовая, и выражения его
ему подстать.
- Чем не напал! Деп-ка, где деп-ка?
- Асемжан, видать, к подружке пошла, развеяться.
Работы нет. Сколько ей взаперти сидеть?! – пыта-
ется вступиться сноха.
- Какая-такая подружка? Что за гуляния без назва-
ния? – пуще расходилась бабка. – Сказать, сбежа-
ла с мужиком язык не поворачивается?
- Ну, вы тоже скажете!
- Легче ворон сторожить, чем деп-ку сохранить!
Чувствовала я, что все этим кончится, ой-бай!
- И в мыслях у неё такого не было.
- Деп-ку – сноха портит, сноху – деньга портит...
Бес – он в тебе сидит! Ты, небось, под ручку её
спровадила...
- Свекровь, да уймитесь же вы!
- Сама, видать, всё отмерила и скроила, а теперь,
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
664
665
сиып тұрысын қарашы, тұрысын! Ене демей кет!
– Оңбаған қатын! Сенің тұқымың сондай! Бүйтіп
масқара болғанша!.. Қырам да жоям! Мә саған,
мә!..
Күйеуінің жуан жұдырығы оңдырмай тисе керек,
әйелі ащы дауыс салып солқылдап жылады. Бөл-
меге жылдам басып жұбайым енді. Ақшыл өңі
сұрланып, түсі қашып кетіпті.
– Неғып отырсың? Ажыратпайсың ба? Ең болма-
са барып басу айт. Қырылып өле ме?
– Қыз да қызыл алма сияқты. Піскен кезде үзіп
алмасаң, солып қалады.
– Сенің пәлсапаң бітпес.
– .. тұздап қоя алмайсың.
– Сондайың-ай сенің! Көрші хақы бар емес пе?
Амалы құрыған жұбайым алдымдағы ақ қағазға
қарап аз тұрды да шыға жөнелді.
Көрші шешей ашу қысқанда қолына таяқ алатын.
Алатын да қара жерде қалған өші бардай сабалап
отырып сөйлейтін. Тағы да сол дағдысына басып-
ты.
– Жалғыз ағасын жерге қаратып... Жүзіқараның
енді қайтып екі дүнияда бетін көрмеспін. Теріс
батамды берем. Аруаққа тапсырам! Батар күнге
тапсырам!
...Иә, қашқын қалмақ, иә... Ойымды үзіп алғаным-
ды қарашы.
«...Соңғы жемтігін үңгірде үш күн ұстап, құма-
ры қанып барып босатқан. Алғашқыда мақтадай
жұмсақ білегін жастанып жатам ғой деп дәмелен-
ген. Қайдан, сүйегі санап алғандай, қанын іші-
не тартқан қарасұр келіншек екен. Сөзге ермей,
көмейін ашпай арпалысып бақты.
смотри на неё – прикинулась невинной овечкой!
И не надо меня обзывать свекровью!
- Ну, подлюка ты эдакая! Вся в свою породу! Это
ж надо было мне так замараться!.. Не... Под ко-
рень! Подчистую! На, принимай, авансик!..
Увесистый кулак мужа содрогнул всё тело. Жена
истошно закричала и сотряслась в рыданиях. В
комнату забежала моя супруга. Светлое лицо поч-
ти посерело.
- Ну, что ты сидишь? Почему не разнимешь? По
крайней мере сходи, успокой их. Ждешь, когда пе-
ребьют друг друга?
- Девушка – она, ведь, тоже, что красно яблоко.
Вовремя не сорвать – перезреет и увянет.
- Твоя философия нескончаема.
- ... не солить же...
- Вот, отродясь, ты такой! Бытует же у нас право
соседа?
Исчерпав свои доводы, супруга взглянула на бе-
лый лист, лежавший передо мной, и, чуть помед-
лив, озабоченно вышла.
В минуты гнева старушка из соседнего дома бра-
ла в руки палку. И, когда кого-то ругала, стучала
палкой о землю, будто возмещала на ней обиду.
Данный случай тоже не стал исключением. Она
опять взялась за свой старый обычай.
– Опозорить одного-единственного старшего бра-
та... Бесстыжего лица не видеть мне в обеих ми-
рах! Пусть не ждет от меня благословения. Да,
передам духам предков! Устрою Судный день!
Ну и дела, братец калмык, ну и дела!.. Ты, погля-
ди-ка, потерял ход мысли.
«... Последнюю свою жертву, продержав в пещере
дня три, он отпустил, когда насытил свою плот-
скую страсть. Поначалу предвкушал, что будет
долго нежиться на её пухленькой, как вата, руч-
ке. Где уж там, – молодуха оказалась худой, – на
её смуглом теле можно было кости сосчитать. Не
поддавалась уговорам, со скрежетом зубов стара-
лась дать отпор.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
666
667
Әлі құрып, амалы таусылып жатып:
Ит жалап кеткен итаяқтай болдым-ау... – де-
гені. Сөзін қарашы! Шапалай тепкен қос аяғын
жыңғылдай айырып, үстіне қайта төнген.
– Дыбысыңды шығарма! Ауылыңа адасып кеттім
деп бар, – деген бұл ентігін баса алмай жатып. –
Әйтпесе... Мен де қазақпын.
– Қаныңды қазаққа жаққың келген екен, ит қал-
мақ, – деген келіншек ұзап бара жатып. – Тұра
тұр, бәлем!..
Одан бері де тамағынан талшық өтпегелі екі күн
ауды. Жалмауыздың жалғыз көзіндей үңгірдің ау-
зына үңіліп қашанғы жатсын? Баспалап аулаққа
көз салған.
Қыр етегінде жауырға қонған сауысқандай боп ат
үстінде бір шал тұр. Алдындағы уақ жандығы жу-
сан мен шағыр қуалап жүгіреді.
Тоят алып, тоқ баспаған-ау, шамасы. Тағаты
қашып, суыр тісінің суын сорып аз-кем отырды
да қонышына сапысын сала берді...»
Еденді солқылдата басып келе жатқан бұл кім? Е,
ауылда тұратын ақсақал екен ғой. Аман-саулық
жоқ:
– Тағы жазып жатсың ба? Ішіңе сыймайтын бұл
не сөз? – дейді келе қарсы алдыма тізе бүгіп.
– Жай, әншейін.
– Баяғыда «Сөз қуған пәлеге жолығады» деуші
еді. Қазір де солар дәуірлеп тұр.
– Аллекем аштан өлмесін деп бес-алты ауыз жел
сөз берген де.
– Бәрібір, қаймағы жоқ, қаспағын қырып жүрсің-
дер.
– Шаруа айтыңыз. Асығыстау отырмын.
Выбившись из сил и исчерпав уловки, за все вре-
мя только и процедила, что стала непотребной по-
судиной, зализаной паршивой собакой. Слова-то,
смотри, какие! С трудом раздвинув лупцующие
его, словно заросли шенгеля, ноги, надругался
над своей жертвой еще раз.
– Так, держи язык за зубами! В ауле скажешь - за-
блудилась, – сипел он, еще не отдышавшись.
– Не то смотри... Я тоже казах!
- Думал казахам кровь ещё попортить, калмыцкий
пёс! – кричала она, удаляясь. – Подожди, еще при-
дет твоя расплата!..
С того момента минуло два дня, а во рту у него и
маковой росинки не бывало. Сколько можно ле-
жать, наблюдая за входом в пещеру, как за глазом
какого-то чудища? Он осторожно выбрался нару-
жу и огляделся.
У подножия холма, будто сорока на холке лошади,
сидел старик. Перед ним в зарослях бурьяна рез-
вилась мелкая животина. Знать наелась раз скачет.
Превозмогая голод, он подождал еще немного,
подсасывая крупные белые, как у сурка, зубы, и
сунул финку за голенище...».
Кто же идет, скрипя половиками?! Э, так это ауль-
ный аксакал. Заходит, и без всякого приветствия,
садится напротив:
- Опять все пишешь? Что за слова такие, которые
невозможно держать при себе?
- Да так, ничего особенного.
- В прежние времена говорили, кто за словом по-
гонится, тот беды не избежит. А ныне такие на
коне.
- Создатель, видимо, даровал мне язык, чтобы я не
помер с голоду.
- Все одно, – сливок нет, – одними поскребками
довольствуетесь.
- Говорите, с каким делом пожаловали? Время
поджимает.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
668
669
– Шаруа көп. Салмақ сала келдім.
– Қолдан келсе...
– Ауылда сығандар қаптап кеткен. Улап-шулап то-
бырымен көшіп жүрді.
– Ал?..
– Сұрамайтыны жоқ. Өңшең қайыршы.
– Содан?
– Кетерінде екі қысыр биемді ұрлап кетті. Іздеп
қызылөкше боп қыр кездім.
– Өз ұрымыз аз еді. Олар да талайды қан қақ-
сатқан жоқ па?
– Айтпа. Біздікі ұрласа ең болмаса етін базардан
табар ек. Мыналар...
– Полицияға хабарладыңыз ба?
– Өй, қой оларды, – деді ақсақал қолын сілтелеп. –
Жаңа ғана солардан шықтым. Өзімді тергеп бітті.
– Апыр-ай, ә?
– Үйірін жауға бермейтін жақсы айғырым бар еді,
– деді ақсақал енді маңдай терін сүртіп.
– Ұрылар құлағының түбінен қайта-қайта мыл-
тық атып саңырау қып тастады. Тас керең.
– Енді?
– Мінезі өзгеріп, мәңгіріп қалды. Кәрі биелерді
қуып жүріп шайнайды. Ал байтал көрсе бітті,
байбаламыңа қарамай оқыранып ұмтылады... Не
кереметі барын...
– Мал да иесіне тартады...
Ақсақал мол денесін түгел селкілдетіп күлді.
– Рас шығар. Ал маған Астанадағы дәу ба-
- Делов-то хватает. Попросить, вот что хочу.
- Ну, если в наших силах...
- В ауле цыган много развелось! Знают только шу-
меть-галдеть, да бродяжничать всем табором.
- И...
- Выклянчивают все подряд. Одни попрошайки!
- И...
- Когда снимались с места, то увели с собой и две
мои нежерёбые кобылы. Стёр все пятки, пока ис-
кал по буеракам и оврагам.
- Своих воров будто мало! Заставляют народ лить
кровавые слезы?
- Не говори. Но если б наши своровали, - хоть
мясо на базар бы выставили. А эти...
- В полицию сообщали?
- Эх, да что толку от них! – буркнул старик, мах-
нув рукой. – Только оттуда вышел. Принялись
меня самого пытать.
- Да уж!
- Хороший был у меня жеребец, не подпускавший
близко к косяку ни одного супостата, – продолжал
аксакал, отирая со лба испарину.
– Однако воришки его оглушили, то и дело паля
под ухом. Напрочь оглох.
- Теперь что?
- Норов у него изменился, одурел совсем. Гоняет
старых кобылиц и кусает нещадно. А завидит мо-
лодую, то всё – его ничем ты сможешь удержать...
Чудеса да и только.
- Скотина она, видать, тоже на хозяина похожа!
Аксакал рассмеялся, вздрагивая всем своим круп-
ным телом.
- И то верно! Ладно, напиши-ка, мне заявление к
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
670
671
стықтарға арыз жазып бер.
– Айғырдың үстінен бе?
– Өй! – деп ақсақал шошып кетті. Сосын тентек
бураның өркеш жүніндей үрпиген шашыма үрке
қарады. – Шырағым-ай, манадан бері саған не ай-
тып отырмын? Сығанның да!
– Сығанның?
– Иә. Олардың айласын қарашы. Қосып жаз.
Қасқырдың тісін қағып алады да жіпке моншақ
қып тізе қояды екен. Сосын ұрлаған жылқысы-
ның мойнына кигізеді. Қасқыр иісін сезген жану-
ар жын қаққандай жүйткіп жоғалады дейді. Әне!
– Ендеше, сыған да бір, иен даланы еркін кезген
құйын да бір. Ендігі көз көрмеске өтіп кеткен
шығар. Таптыра ма?
– Тух! – деп кейіген ақсақал лып етіп орнынан
көтерілді. – Мошқап біттің-ау. Есті дегеннің сиқы
сендей болса жарыған екенбіз!
...Иә, қашқын қалмақ, иә...
«...Тоқтының етіне тойып, бетіне қызыл тепкен.
Жата-жата бойы құрысты. Астына төсеген құм-
ның қияғы да уатылып, ұнтақ болып қалыпты.
Ара-тұра үңгір аузынан құйрығын бұлғаңдатып
кесіртке жүгіріп өтеді. Басқа ермек жоқ. Күн де
еңкейіп ұясына құламай қойды. Кешегі жорығы...
Қалай болып еді өзі?
Ымырт үйіріле етегін қымтап алған ауылды
төңіректеген. Баспалай басып шеткі үйдің ығына
арқа сүйеді. Қора жақтан маңқ етіп төбет үрді. Ал-
дына өзімен ала шыққан тоқтының төрт сирағын
лақтырған. Мезгілсіз мейманды қайтып мазала-
май үні өшті.
Әлден уақытта үйден етегі көлбеңдеп етжеңді бір
әйел шыққан. Есік көзіндегі ошаққа беттеді.
большим начальникам в Астану.
- Про жеребца, никак?
- Эй-эй! – опешил аксакал. Затем с некоторой опа-
ской покосился на мои волосы, взъерошенные,
будто хохол на горбу буйного верблюда. – Сынок,
я тебе до сих пор о чём толкую? На цыган!
- На цыган?
- Именно. Ты взгляни на их хитроумие. И пометь,
не забудь. Добывают волчьи зубы, нанизывают
как бусы на веревочку, а затем набрасывают на
шею уворованой лошади. Почуяв запах волка,
бедное животное несется прочь, будто бес в неё
вселяется. Вот оно как!
- В таком случае, что цыгане, что вольный ветер
в поле – все одно. Давно уж, наверное, их и след
простыл. Где их теперь найдешь?
- Тух!.. – вспылил аксакал, проворно поднимаясь
с места. – Ну и умеешь же ты допекать! Если все
грамотеи у нас такие как ты, то мы, значит, дока-
тились!
Ну и дела, братец калмык, ну и дела!
«...После нежного мяса ярочки побежала по жи-
лам живая кровь. От долгого лежания сковывало
тело. Песчанная осока, служившая постелью, вся
искрошилась, превратившись в пыль.
Время от времени по отверстию пещеры пробе-
гала ящерица, виляя хвостиком. Других развлече-
ний не было. Даже солнце не торопилось отдох-
нуть в своём гнездовье. Прошлая вылазка... Как
же она произошла?
Околачивался вблизи аула, затворившегося на все
засовы с наступлением сумерек. Осторожно сту-
пая, с подветренной стороны подошел к крайней
избе. Со стороны овчарни раздался ленивый лай
алабая-волкодава. Бросил ему, прихваченные с со-
бой, все четыре овечьи ножки. Пес затих, и уже не
беспокоил незванного гостя.
Через некоторое время, качая широким подолом,
из избы вышла полнотелая женщина. Она напра-
вилась к летней печи, поставленной напротив
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
672
673
– Басымның сіркесін сықтыра қоям деп... Қараң
қалғыр, шық түсіп кеткенін қарашы, – деп қарға-
нып жүріп ошақ аузын бітеді. Қарғанып жүріп
тезек үстін жапты. – Ақтөс, кә! Жер жұтты ма
мұны?!
Мынау аузында ақ тісі аз сардамбал қатын ғой.
Мұны жетектеп кеткенде талайдың тақымын то-
здырған немеден не қызық көрер? Төсекке сый-
маған бөксесі алақандай апанға сыймас. Үңгірін
талқан қып, өзін қарғысқа көміп кетер.
Ақыры қазтабандай басып сығырайған жарығы
бар ұйқылы-ояу терезеге үңілген. Көрпе үстінде
сақалымен ойнап қаннен-қаперсіз бір шал жа-
тыр. Қасындағы бозөкпе бала бір дорба асығын
қайта-қайта үйіреді... Жас иіс жоқ үй екен. Көп
кешікпей соңғы үмітін сарқып жалп етіп жарық
та өшкен...»
– Қыз кезінен қышынған мына Жәнипаның қызы
болса бір жөн. Ол да дүбірлетіп той жасап кет-
ті, – дейді көрші шешей сампылдап. – Қанаттыға
қақтырмай өсірген қарғам емес пе?
– Ым... – деп екі биесін сығанға алдырған ауыл
ақсақалы үнсіз қалады.
– Ағасы кешірімге келгендерді атып өлтірем деп
мылтығын оқтап отыр.
– Ым...
– Қайтсін енді? Өзің білесің, байды соғысқа
бердік. Осы жалғыздың тілеуін тілеп... Бұл да
әкесін көрмей қалды.
– Ым..
– Әкесі майданға алынған соң үш жылдан кейін
туса қайдан көрсін? – деймін мен де естілер-естіл-
мес етіп. – Қызық екенсіз сіз де...
Түс ауа тілші қыз есік қақты. Өңірінің үш тиегі
салынбаған, шашын жауырынына шашып тастап-
ты.
входа в дом.
- Хотела кизяки поискать... Да пропади они про-
падом! Вон уж роса выпала, – чертыхалась она
вслух, закрывая печную топку. Чертыхаясь также,
накрыла стопку кизяков. – Актёс, на, на! – позвала
она собаку. – Куда делась? Провалилась, что ли?
Так это ж битая баба, с редкими во рту зубами.
Какой интерес уводить её, стеревшую потники,
поди, не одному наезднику? Агрегат-то в кровать
не войдет, не то чтоб на лежак в его яме. Разворо-
тит его логово и самого, глядишь, упокоит. Лучше
он дальше пойдет.
Бесшумным гусиным шажком он подкрался
к окошку с подслеповатым светом, и заглянул
внутрь. На лоскутном одеяле, бессмысленно тере-
бя бороду, лежал старик. Рядом с ним малолетний
оголец, ворошил целой торбой игральных альчи-
ков... Молодухой, по всей видимости, и не пахло.
Спустя время окно погасло, лишив его последней
надежды...».
– Другое дело, окажись на её месте ветренная дочь
Джанипы. Но и она свадьбу отгромыхала, прежде
чем умчаться, – сетовала старушка из соседнего
дома. – Уж не растила ли я вороненочка, оберегая
от когтей стервятников?!
- Ым-м-да, – промолвил аксакал, обе кобылицы
которого умыкнули цыгане, и опять стих.
- Брат её держит ружье наготове, грозит пристре-
лить тех, кто приедет просить прощения.
- Ым-м-да.
- А что ему делать-то?! Ты сам знаешь, что муж
мой на войне остался. Жила ради него одного...
Он, ведь, отца не застал.
- Ым-м-да.
- Где уж ему застать, коль появился на свет спустя
три года как забрали отца на фронт? – замечаю я
тихо. – Вы тоже интересно рассуждаете...
В полдень в дверь постучались – девушка – кор-
респондент. Верхние три пуговицы незастегнуты,
волосы разметались по спине.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
674
675
– Ағай, Алматыдан келдім. «Ана тілі» газетінен,
– деді имене басып. Көзі өз-өзінен күліп тұр екен.
– Сұрағың дайын ба, қоя бер.
– «Шетелдік күйеу» деген тақырыпты зерттеп
жүр едім.
– Ал?..
– Жақында үлкен айқай көтерілді. Естіген шығар-
сыз? Біздің елде тұрақтап қалғысы келген шетел-
дікті «Таныстыру бюросындағылар» бір қазақ
қызымен жүздестіреді. Іздегенге – сұраған, екеуі
әмпей-жәмпей боп үйленіп тынады.
– Сосын?
– Қазақстанның азаматтығын алған әлгі алаяқ
артынша айнып шыққан. Махаббатым сарқылды
депті. Бақса, өз елінде қалған бала-шағасы бар
екен. Артынан іздеп келіпті.
– Таныс сценарий.
– Ал әлгі қыз еңбегімізге деп жиырма мың доллар-
ды санап алған бюродағылармен соттасып жатыр.
– Өзі төлеп пе?
– Білмеймін. Бәрібір ғой. Осыған не айтасыз?
– Түрікмендердің қызын шетелдік алса, үкіметке
елу мың доллар қалыңмал төлейді. Әйтпесе, жоқ.
Қолынан сипатпайды. Сол сияқты ақалтекесі де,
алабайы да ұлттық бренд. Көзтаса етпейді.
– Таңғаларлық.
– Таңдай қақпай-ақ қой. Ал бізде ше? Қымызды
неміске бердік. Шұбатты – еврейге, қазы-қарта-
ны – қырғызға... Қызды – қаңғырғанның бәріне...
- Я приехала из Алматы. Газета «Родная речь», –
представилась она, переступая нерешительно по-
рог. В глазах затаилась смешинка.
- Задавайте, если вопросы готовы.
- Я исследую тему, которая касается «мужа-ино-
странца».
- Предположим...
– Недавно прошла большая шумиха. Вы, быть мо-
жет, в курсе. Иностранцу, пожелавшему остать-
ся в нашей стране, работники «Бюро знакомств»
устроили встречу с одной девушкой-казашкой.
Спрос порождает предложение, они нашли, как
говорится, общий язык. И все закончилось свадь-
бой.
- И что потом?
- Получив казахстанское гражданство, иностран-
ный альфонс отрекается от своих обязательств.
Заявил, что любовь его иссякла. В дальнейшем
выяснилось, что у него на родине была семья, ко-
торая приехала его проведать.
- Знакомый сюжет.
- А девушка теперь вынуждена судиться с работ-
никами бюро знакомств, оценившими свои услу-
ги в двадцать тысяч долларов.
- Она сама заплатила?
- Не знаю. Да без разницы! Интересно, что вы ду-
маете по этому поводу?
- Положим, если туркменскую девушку сватает
иностранец, то сначала он должен заплатить госу-
дарству калым в размере пятидесяти тысяч долла-
ров. Иначе и разговора быть не может. За руку не
дадут подержать. Так же и ахалтекинская лошадь,
и овчарка-алабай возведены там в статус нацио-
нального бренда. Он под неусыпным контролем.
– Просто удивительно!
– Нам ли щелкать языком. Что у нас творится? Ис-
конный наш кумыс мы отдали на откуп немцам.
Деликатесы из конины – кыргызам. Верблюжий
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
676
677
Тағы кімге не керек? Бізде бәрі де бар! Бізде бәрі
де жоқ!
– Осыны заң жүзінде...
– Оны Парламентте «Горе от ума» деген спек-
такль қойып отырған көкелеріңе айт. Хош бол, қа-
рындас. Жазуым бар еді.
..Иә, қашқын қалмақ, иә...
«...Аты тезек тастап мимырттап келеді екен. Бұл
бір бүйірден аңдаусызда ұмтылған. Ер үстінен
ауып түскен қыз құшағында тулап жатты...»
Ойым үзіліп, кері жалғанады.
«...Соғыстан жарадар боп қайтқан екі-үш аға-
мыз қашқын қалмақты іздеп, тапсақ буындырып
өлтіреміз десіп Қошалақтың құмын кезген екен.
Айдалада аш қасқырлар қамап, колхоздың қыр-
шаңқы атын қамшылай қашып әзер құтылыпты».
«... – Қашқын ит Қошалақтың қатындарына ғана
әуес екен. Біз кімнен кембіз? Неге бір соғып кет-
пейді? – депті дейді іргелес отырған Ашақтың әй-
елдері жұлынып. Айтты ма, жоқ па, кімнің аузына
қақпақ қоярсың».
Жазуым өнбеді. Мазам қашты. Қою кофе ішіп,
қою түтінге тұншығып өзегім өртенді. Жалғыз-
дықты күресіп жеңіп алғандай едім, амал не, ал-
дым келім-кетім кісіден босар емес. Қашар жер,
тығылар тау жоқ. Міне, тағы да...
– Ойбай, белім, сегізкөзім, жамбасым!
Е, бұл қала шетінде тұратын таныс кемпір ғой.
Құлақсіңді мақамы осы. Аттап басқан сайын әлгі
үш сүйектің атын атап алмаса көңілі көншімейді.
Сөйтіп жүріп жортып кеткенде тірі жанға дес бер-
сейші.
– Келіңіз, төрлетіңіз.
шубат нынче похваливают евреи... Дочерей своих
дарим каждому встречному-поперечному!.. Кому
ещё, что нужно? Ведь у нас всё, говорят, есть! Од-
нако своего ничего нет!
– Следовало бы по закону...
– Скажи это, милая, солидным дядям в парламен-
те, бесконечно разыгрывающим спектакль «Горе
от ума». И удачи тебе, сестренка! Мне бы кое-что
завершить.
Ну и дела, братец калмык, ну и дела.
«... Лошадь шла ленивым шагом, оставляя после
себя помет. Накинулся он со стороны внезапно.
Опрокинутая с седла наземь, она отчаянно отби-
валась в его объятиях...».
Прерванный ход мысли стал обретать продолже-
ние.
«... Вернувшиеся с войны искалеченными дво-
е-трое наших старших собратьев, сговорившись
найти и придушить беглого калмыка собственно-
ручно, исходили, говорят, пески Кушалака. В ди-
ком поле набрели на стаю голодных волков и едва
унесли ноги на колхозных клячах».
«... Ходят слухи, что этот бродячий пес охоч толь-
ко до баб Кушалака. А мы кого хуже? Чего б ему
и к нам не заглянуть?» – ерепенились, мол, бабы
близлежащего Ашака. Ерепенились иль нет, но
кому на роток накинешь платок...»
Работа не шла. Одолевало беспокойство. От гу-
стого кофе и сигаретного дыма горело нутро. Это
называется выиграл борьбу за одиночество, но
проку нет – визитёры отнимают время. И нет зем-
ли, куда бежать, и нет гор. Вот и опять...
– Ой-ой, моя поясница, моя спина, моя крестови-
на!..
Э, да это ж бабуля с городской окраины. И её не-
изменное антропологическое присловье. Не оста-
новится пока не перечислит по ходу все подобные
части тела. Несмотря на её стоны и жалобы, жи-
вой душе за ней не просто угнаться.
– Проходите уж, располагайтесь поудобней.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
678
679
– Ойбай, белім, сегізкөзім, жамбасым... Амансың
ба, шырақ? Былтыр шалым қайтқан, оны білесің.
– Иманды болсын.
– Бір ұл, жалғыз қызбен қалдым ғой, білесің.
– Естігем.
– Естісең, ұлым жүріп-жүріп биыл үйленген. Өзі
жатқан түйеге міне алмас ынжық. Үйленді деген
тек аты, әйелінің қолына кірді.
– Солай ма?
– Солай. Шешемді қолыма алам деп мені де
көшірді. Әй, ақымақ басым! Ақыры отырсам –
опақ, тұрсам – сопақ болып шықтым.
– Неге?
– Негесі несі? Келін – айғыр, кемпір – саяқ.
Соңымнан қалмай қуып жүріп тістейді.
– Сөзбен шығар?
– Сөзбен.
– Өз үйіңіз бар емес пе?
– Оны келіннің інісінің атына аударып беріпті.
Енді мені «Қарттар үйіне» өткіземіз деп жанығып
жатыр.
– Қиын екен. Қызыңыз қайда?
– Алматыда жұмыста. Саин дегеннің көшесінде
сауда жасайды. Табысы жақсы болғанмен мазасыз
дейд. Дүкенді күндіз-түні бірдей істетеміз дейд.
Бірі кіріп, бірі шығып жатқан ығы-жығы халық
дейд. Ойбай, белім, сегізкөзім, жамбасым!
Амалсыз бас шайқадым. Темекісі түскір таусылып
қалған ба?
- Ой-ой, моя поясница, моя спина, моя... Жив-здо-
ров, светик? В прошлом году похоронили моего
старика, знаешь ты.
- Мир и благословение душе его!
- Осталась я с сыном и единственной дочкой, зна-
ешь ты.
- Слышал.
– Ну, слышал, значит, знаешь, что сынок мой хо-
дил-ходил, и ныне насилу женился. Недотепа
эдакий, на лежачего верблюда залезть не может.
Одно название, – женился, – она его скорей на
себе женила.
- В самом деле?
- Точно так. Надумал меня к себе перевезти. Ай,
дура я, дура! Теперь, ежели молчу – не замечают,
слово скажу – на дыбы встают.
- Почему это?
- Как, почему? Сноха – конь, а свекровь – одер.
Всё преследует меня, норовит больней куснуть!
- На словах, наверняка?
- Да уж, на словах!
- Где же ваш собственный дом?
- Родной сын переписал его на младшего брата
снохи. Теперь ищут повода, чтобы и меня списать
в дом престарелых.
- Проблема, однако. А, где ж ваша дочь?
- Работает в Алматы. Занимается торговлей на
улице какого-то Саина*. Заработки-то хорошие,
да работа больно уж дерганная какая-то, говорит.
Магазин открыт круглосуточно, перебоя не быва-
ет. Покупатели, говорит, так и снуют: то туда, то
сюда. Ой-ой, моя поясница, моя спина, моя кре-
стовина!..
Я невольно покачал головой. ...Курево закончи-
лось, что ли?
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
680
681
– Сказала я ей – вернись обратно, что отцовский
дом растаскивают. Судись, – говорю, – со своим
родным братом и этой его женой.
- Правильно.
- Не смотри ни на кого, говорю. Что ты там поте-
ряла: ни мужа, ни ребенка. Здесь кого-нибудь най-
дешь, говорю. На красивую бусинку найдется и
иголочка с ниточкой. Молчит пока. Сынок, ты уж
не пожалей на меня чистый листочек. Черкни до-
ченьке обстоятельно. От моего имени. Выплесни
уж мою горечь. Чтоб, когда читала душа её себе
места не находила.
- Что коза без привязи, что девка. Хорошо б ещё
ответила на письмо.
- Сама бы написала. Буквы не вижу. На ощупь всё
нахожу.
- Хорошо. К завтрему подготовлю.
- Сделай милость, сынок! Ой-ой, моя поясница,
моя спина, моя...
- Что там опять стряслось? Кто во дворе так но-
сится как угорелый? – спросил я жену, после ухо-
да бабуси, с трудом отрываясь от белого листа.
- Пришли просить прощение за дочку-беглянку! –
ответила она, улыбаясь.
- Почему же не слышно проклятий! Почему нет
ружейной пальбы? Пугали, ведь, что держат наи-
зготовке.
- Куда уж там! Ковром стелятся. Обхаживают. Дев-
чонка попала в обеспеченную семью. Отец жени-
ха – руководитель крупной строительной компа-
нии. При первой встрече старушке из соседнего
дома нацепил золотые браслеты на обе руки.
- Лишь бы к добру...
- И нас приглашают быть со сватами за одним
столом-дастарханом. Надо бы пойти. По праву
соседей. Неудобно как-то.
- Скажи, дескать, сидит, пишет. Сходи сама, по-
любуйся. - Вот, отродясь такой ты!..
– Қайт дедім, әкеңнен қалған қара шаңырақ тала-
пайға түсіп жатыр. Соттас аға-жеңгеңмен дедім.
– Дұрыс.
– Алды-артыңа қарама дедім. Не бай жоқ, не бала
жоқ, неғып жүрсің дедім. Елге кеп біреудің ете-
гінен ұста. Тесік моншаққа тебен ине табылар
дедім. Үнсіз қалды. Балам, бір бет ақ қағазыңды
қи маған. Қызыма қатырып тұрып хат жаз. Менің
атымнан. Төк зарымды. Оқығанда тура жаны
шығып кетсін.
– Желдеп кеткен ешкі де бір, қыз да бір. Менің
хатыма қайыру берсе жақсы.
– Өзім жазар ем. Көзім әріп көрмейді. Керегімді
сипап тауып жүрмін.
– Жарайды. Ертең әзір етемін.
– Сөйт, балам. Ойбай, белім, сегізкөзім, жамба-
сым!..
– Тыныштық па? Сыртта зыр жүгіріп жүрген кім-
дер? – дедім кемпірден құтылған соң жұбайыма,
көзімді ақ қағаздан әрең ажыратып.
– Қашқан қыздың кешіріміне келгендер, – деді ол
күлімсіреген қалпы.
– Қарғыс қайда? Мылтық даусы неғып естілмей-
ді? Оқтап, әзір отыр деген.
– Қайдағы? Алып-ұшып алдарынан шықты.
Қыздың барған жері бай көрінеді. Әкесі үлкен
құрылыс компаниясының басшысы екен. Келе
көрші шешейдің қолына қос алтын білезікті ки-
гізді.
– Қайырымен.
– Құдалармен бірге дастарқандас болсын деп
шақырып жатыр. Барайық, көрші хақы. Ұят бо-
лар.
– Жазумен отыр де. Өзің қызық көріп қайт.
– Сондайың-ай сенің...
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
682
683
Ну и дела, братец калмык, ну и дела.
Хватит. Устал. Что за взбалмошный был день. В
глазах темнеет, в висках стучит. Скоро полночь.
Не могу завершить своей были. Тяжелые, как
свинец, мысли не ложатся в форму, которую я им
уготовил. Когда уж привстал прикрыть форточку,
до слуха моего донеслось трескучее пение ста-
рушки из соседнего дома.
– Играй да пой, покуда дни твои с тобой!..
Ой, мать! Что вам-то привидилось так громко
петь? Али жар золотых браслетов не дает покоя?
Куда исчез тот боевой напор, который утром со-
крушал врага?..
А я тут трачу глаза, чтоб прикрыть ваши подолы,
поднятые некогда блудным ветром. В скоротеч-
ной канители мирской до того вам и дела-то нет.
Да, какая же муха меня укусила – бередить дав-
но прикрытую потником ссадину? Чем это я за-
нят?.. В такой трудный момент: – Да сплошные
это сплетни, что в барханах бродил один беглый
калмык. Да призрака его и в помине не было.
А внебрачные дети – отпрыски уполномоченно-
го из района, однорукого председателя колхоза,
хромого завсклада... Точно вылитые их двойники.
Когда бы пески Кушалака имели язык, то поведали
бы, откуда столько Кашкинбаевых. Эх, а жаль!.. И
на память пришло стародавнее выражение о том,
какой правдоподобной становится ложь, когда по-
рождается она стыдом!
Раз нельзя сказать правды!
Встряхнувшись, я резко встал с места. Выходит,
замахнулся на нетленное творение, взращенное
на расхожих сплетнях... Разорвал пополам мел-
ко исписанный лист. Отшвырнул ручку. И заорал
дурным воплем:
– А был ли ты на самом деле, братец, беглый кал-
мык, взявший на душу грех былых хромых и обез-
доленных этого края? Ступала ли нога твоя в мир,
затворенный в глубоких зыбучих песках? Умыкал
ли ты вдов, скуливших в своей опостылевшей си-
рой постели? Ай, навряд ли!
Народ наш любит сочинять небылицы. Очевид-
...Иә, қашқын қалмақ, иә...
Қойшы, шаршадым. Неткен беймаза күн еді.
Көзім қарауытып, шекем солқылдады. Түн ор-
тасы таяп қалған. Хикаяны аяқтай алар емеспін.
Қорғасындай балқыған ойым өзім әзірлеген қалы-
пқа сыймай бара жатты. Терезе желдеткішін жа-
пқалы көтеріле беріп ем, көрші шешейдің созып
салған шыңылтыр даусы құлағыма қадалды:
– Оралыңның барында ойна да күл!..
Ой-буй, шырқатып ән салатындай сізге не көрін-
ген? Әлде алтын білезіктің буы ма шыдатпай бара
жатқан? Таңертеңгі жау түсірердей екпін қайда
қалды?..
«Сендердің жел көтерген етектеріңді жабамын
деп көз майымды тамызып отырысым мынау. Бес
күндік бұлағай дәуренде ойнаған да күлген сен-
дердің жүрістерің анау. Жабу астында қалған жа-
уырды сипап жазамын деген жалған намыс немді
алған? Менікі не осы?..» Осындай қиналыс сәт-
те «Қырда қашқын қалмақ жүрді дегендері шіли
өтірік. Тіпті елесі де болмаған.
Некесіз туған көрдемшенің бәрі – ауданнан келген
уәкілдің, шолақ басқарманың, ақсақ қоймашының
баласы. Ауыздарынан түскендей айнымай қалған.
Қошалақтың құмына тіл бітсе, қаптап кеткен
Қашқынбаевтардың кім екенін жайып салар еді-
ау. Әттең!.. Ұят қысқанда туған өтірік осынша-
ма өміршең болар ма?» деген ертедегі қаңқу сөз
құлағымда қайтадан тірілді.
Рас болмаса қайтсін?!
Орнымнан сілкініп тұрдым. Өсекке семіріп өлмес
туынды жазғым келген екен. Алдымдағы жарты-
лай шимайланған қағазды қақ айырдым. Қала-
мымды лақтырдым. Даусым қатты шығып кетті:
– Елдегі ақсақ-тоқсақтардың сауабын өзіне обал
ғып арқалаған қашқын қалмақ, сен бұл өмірде бар
ма едің? Құм құрсауындағы біздің ауылға аттап
басып па едің? Қысыр төсекте қыңсылап жатқан
келіншектерді үңгіріңе алып қашып па едің? Әй,
қайдам!
Біздің ел ертегіге сенгіш. Сен соның көзге көрін-
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
НЕОКОНЧЕННАЯ ПОВЕСТЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АЯҚТАЛМАҒАН ХИКАЯ
684
685
но, сослужил ты ему роль неуязвимого Гаип-Ере-
на*..
Бес меня попутал чуть не принял грех на свою
душу.
* * *
В ту ночь снился мне оглоушенный жеребец, ко-
торый, завидя молодую кобылицу, ржал и неи-
стовствовал, невзирая на привязь...
Примечания:
Достарыңызбен бөлісу: |