АнықТЫҚ-танықТЫҚ категориясы мен шақ категориясының Өзара байланысы туралы
Шақ категориясы, етістік шақтарының түрлері
жүктеу/скачать 51,35 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Байтұрсынұлы
| . Шақ категориясы, етістік шақтарының түрлері.
Тіл білімінде, оның ішінде қазақ тіл білімінде етістіктің ең көп талас тудырып, түрліше сипатталып жүрген категорияларының бірі – шақ категориясы. Шақ категориясын өзінше танып, түсіндірген ғалымдардың бірі – Қ.Жұбанов.Қ.Кемеңгерұлы мен Қ.Жұбановтың шақтарды тануы осы шақта ғана ұқсас, басқа шақтарды түсіндірулерінде біраз алшақтықтар бар. Қ.Жұбанов топтастыруындағы тілекті келер шақ (жазар еді; жазайын); сенімсіз тел шақ сияқты шақ түрлерін Қ.Кемеңгерұлы қалау рай (жазайын), теріс рай (жазса игі еді), болжал рай (жазар еді) түрінде сипаттайды да, оларды ашық рай қатарына қоспайды. Сол сияқты мақсатты келер шақ (жазбақ) Қ.Кемеңгерұлы оқулықтарында тұйық етістік (неопределенная форма) ретінде беріліп, шақ категориясынан тыс қарастырылған. Қ.Жұбанов еңбектеріндегі кесімді келер шақ(баратын) және опық баяғылық (баратын едім) сияқты шақ түрлері Қ.Кемеңгерұлы жіктеуінде кездеспейді. Қ.Жұбанов дәл осы шақтағы қалып етістіктерінің әрқайсысын өзінше бөлек жіктесе, Қ.Кемеңгерұлы олардың басын біріктіріп, «данное»(собственно-настоящее или продолженное) деген жалпы атау ұсынады. Алайда ғалым қалып етістіктерінің әрқайсысының өзіндік ерекшелігін толық түсінген.Яғни Қ.Жұбанов Қ.Кемеңгерұлының ойларын дамыта отырып, істің нақ осы кезде істеліп жатуын немесе көптен бері созылып келе жатқан, үздік-создық жүріп жатқан жүріп жатқан істі білдіру үшін жатыр етістігі (жалпы осы шақ), ұзаққа созылған, үздік-создық істі білдіру үшін жүретістігі (кәдімгі осы шақ), дәл осы кезде болып жатқан және сол қалпын жоймаған істі – тұретістігі (әзіргі осы шақ), істеуші дәл осы кезде іс үстінде екенін көрсету үшін отыр(қазіргі осы шақ) қолданылатынын айтады. Бұдан Қ.Кемеңгерұлы мен Қ.Жұбанов ойларының өзара үндес екенін байқаймыз. А.Байтұрсынұлы аталған 4 етістіктің басын қосып, «нағыз осы шақ»деп атайды. Жатыр, жүр, отыр, тұр етістіктерін топтастырып беру жағынан А.Байтұрсынұлы мен Қ.Кемеңгерұлы еңбектері өзара ұқсас. Қ.КемеңгерұлыменҚ.Жұбановтыңшақтытануларынан жүктеу/скачать 51,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|