Аралық бақылау тапсырмасы 6В01717 – «Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдерін дайындау» мамандығы бойынша
жүктеу/скачать 6,34 Mb. Pdf көрінісі
|
Открыть Байменова Динара Аралық бақалау ҚТӘ-23
|
6.2 Лексикалық бірлік Лексикалық бірлік - сөзжасамдағы негізгі тұлға. Термин, терминнің лексикалық бірлігі де қазақтың тілінен алынуы тиіс. Бұл туралы терминология саласының ғалымдары біршама пікір қалдырған. Елдес Омарұлы: «Қазақтың пән сөздері қазақтың өз тілінен алынсын» Ахмет Байтұрсынұлы: «ең алдымен термин мағынасын толық жеткізетін қазақ сөздерін алайық». Әбдуәли Қайдар: «қазақ тілінің төл және ежелден қалыптасқан байырғы лексикалық байлығына қиянат жасау». Өмірзақ Айтбай: «Терминдер де байырғы сөздер секілді тілді бұрыннан бар сөздер мен түбірлер негізінде жасалады». Қаншама ғалымдап пікір қалдырып, талқылағанмен тілде осы заң қолданылды ма ? - деген сұрақ туу мүмкін. ХХ ғасырдың басында терминжасамның негізгі лексикалық бірліктері ретінде қазақтың байырғы сөздері қолданылды. ХХ ғасырдың ортасына қарай шетел терминдерді кеңінен қолданылды. 1968 жылы желтоқсанның 16-18 күндері өткізілген Қазақ ССР Ғылым академиясы өткізген конференциясында қазақ мамандары орыс тілі терминдерін кең ауқымда қолданды . Мәселен: публицистика, штамп, схема, функция, команда, стимулдар, компанент Тәуелсіздік алғалы терминдерді қазақшалау мәселесі қарқын алды. 1999 жылы жарық көрген “Қазақша - орысша, орысша - қазақша терминологиялық сөздік” және 31 томдық салалық терминологиялық сөздіктер шықты. Спорт саласындағы терминдер : гирь – кіртас, гриф – белтемір, штанга – зілтемір, штангист – зілтемірші, король – хан, конь – ат, ферзь – уәзір, слон – 24 піл, пешка – сарбаз, гонщик – шабандоз, дебют – ойынбасы, парашют – желкерме, бита – соққытаяқ, фанат – әсірежанкүйер, тонус – межеқуат, экскурсия – топсеруен, параметр – мөлшеркөрсеткіш және т.б. Барлық дерлік терминдер қазақ тілінен ғана алынды деуге болмайды. Бұл мәселені алаш зиялылары да құптаған. 1924 жылы Орынборда өткен қазақ білімпаздар сьезінде Елдес Омарұлының баяндамасына пікір қалдырушылар арасында осы мәселе талқыға түсті. Х. Досмұхамедов: «Біз тілімізге жат сөз кіргізгенде, оның түбірін ғана кіргізуіміз керек, - жана түбірінің өзін де қазақ тілінің заңдарына келтіріп өзгертіп алуымыз керек.» М. Тұрғанбаев: «Пән сөзін әуелі қазақтың өз тілінен іздеу керек; Онан табылмаған күнде басқа түрік қауымдарына кіріп кеткен сөздерден іздеу керек» - деп, пікір білдіреді. Сьездің ақырғы шығарған қаулысында да «Қазақтың өз тілінен табылмаған пән сөздер, басқа түрік қалықтарынан ізделсін; басқа түріктер тіліндегі пән сөздер - жалпы түрік сөзі болып, жат тілдің әсерінен аман болса, - ондай сөздер жатырқамай алынсын.» - делінген. Басқа тілден енген лексикалық бірліктер: 1) Өзге тілден өзгеріссіз қабылданған лексикалық бірліктер: авиация, абсолют, акустика, авиапленка, алюминий, абстракт, пракция, диаграмма 2) Өзгеріске түсіп, заңдылықтарға сай жұрнақтар жалғанып жасалған лексикалық бірліктер: аграрлық реформа , автоматталған қозғалыс , кинетикалық теория, мемориалды тақта, кванттық теория. жүктеу/скачать 6,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|