«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3-4(30-31) 2012 г. 
ОТАНДЫҚ ЖЭНЕ ШЕТЕЛДШ АВТОРЛАРДЫҢ КҤРДЕЛІKEMICTIK ҦҒЫМЫНА БЕРГЕН 
ТҤСППГІ ЖЭНЕ КҤРДЕЛІКЕМІСТІГ1 БАР БАЛАЛАРДЫ ЖІКТЕУЛЕРІ 
А.А. Сарсенбаева 
Соңғы жылдары дамуында кҥрделі кемістігі бар балалар санының қатары дҥние жҥзінде кӛбеюі 
мен оларға біліктілік тҧрғысынан кӛмек беру бойынша ғылыми-эдістемелік нҧсқаулықтардың 
жоқтығы қазіргі арнайы әдебиеттерде дамудағы кҥрделі кемістік мэселесінің кӛкейкестілігін 
арттырып отыр. Бҥгінгі кҥннің тәжірибесі біріккен әртҥрлі кемістіктері бар балалардьщ барлық 
типтегі арнайы мекемелерде кездесетіндігін дэлелдейді. «Кҥрделі кемістік» тҥсінігі немесе қазіргі 
ғылыми айналымдағы «дамудағы кҥрделі кемістік» ҥғымы әдебиеттерде әртҥрлі тҥжырымдалған. 
Осы ҥғымдар қарастырылған арнайы эдебиеттер мен зерттеулерді жан-жақты талдау негізінде 
«дамудағы кҥрделі кемістік» бойынша, кӛп тҥрлі ҧғымдар бар екендігін байқалды. Осы ҥғымның 
синонимдері болып «дамудың кҥрделі зақымдануы», «дамудың кҥрделі бҥзылыстары», «біріккен 
зақымданулар», «аралас зақымданулар», «жиынтық кемістіктер» «ауыр және кӛп зақымданулар» 
жэне т.б. табылады. 
Н.М.Назарова балалардьщ кҥрделі зақымдануына бір индивидтің басында екі жэне одан кӛп 
бастапқы психофизиологиялық кемістіктердің бірігулерін (есту мен кӛруі бҧзылуы, зияты мен есту 
қабілетінің бҧзылысы, есту қабілетінің зақымдануы мен церебральдық паралич, кӛрудің бҥзылуы мен 
балалар церебральдық параличі жэне т.б.) жатқызады. 
Қазіргі уақытта АҚШ-та балалардьщ кӛру мен есту қабілеті зақымдануымен қатар, оқытудың 
«кӛп кедергілеріне байланысты» арнайы бағдарламалары жҧмыс істейді. Бҥл термин бірнеше 
зақымдары бар, яғни ақыл-есі кемістердің кору немесе есту органдары зақымдануларымен бірігіп 
кетуін білдіреді. Бҥл жағдайдағы «кедергі» оқыту міндетгерін қиындатады, ӛйткені бҥл балалар бір 
кемістікке бағытталған арнайы мекемелерге орналаса алмайды. 
С.Е. Гайдукевич кӛптеген зақымдануы бар ауыр форма тҥрғысынан интеллектуалдық дамуы 
бҧзылған балалардьщ кӛру, есту, дене қҥрылысының жетіспеушілігі мен тәрбиедегі 
қиындықтарының бірігуі деп тҥсіндіреді. 
В.Н.Чулковтьщ пайымдауынша, кҥрделі кемістік дегеніміз баланың әлеуметтік бейімделуіндегі 
дамуының зақымдануы мен қиындықтарының қҥрылымын анықтайтын бірдей дәрежедегі екі немесе 
одан да кӛп бҥзылыстардың бірігуі. 
«Кемістіктің кҥрделі қҧрамы» және «кҥрделі кемістігі бар балалар» ҥғымдарының теңестірілуі 
дҥрыс емес. Л.С. Выготскийдің тҥжырымдарына негізделе отырып, М.В. Жигарева әрбір тҥрақты 
бҥзылу бастапқы жэне кейінгі иеархиялық қҥрылымына ие екендігін анықтайды. Яғни, эр кемістік 
сатылы: бастапқы сатысынан жэне оның салдарынан (кемістіктің екінші сатысы) тҥрады - бҥл эр 
жеке кемістіктің кҥрделі қҥрамын білдіреді. 
Демек, практикалық сҥрақтардың дҥрыс шешімі кҥрделі жэне кҥрделенген бҥзылуларды анықтау 
барысындағы негіздемені нақты тҥсінуді талап етеді. Кешенді зақымданулар туралы мәселені 
аномальдық дамудың кҥрделі қҥрылымының негізгі ережелері туралы білімдер контексінде ғана 
қарастыру мҥмкін. Бҥзылыстар бірігіп бір-біріне кӛп қырлы ықпал етеді жэне ӛзара кҥшейе тҥседі. 
Оның соңынан, бӛлек бір зақымданудың қарапайым сомалық қосындысымен салыстырғанда сапалық 
жэне сандық тҥрғыдан айтарлықтай дӛрекі кері салдары болуы мҥмкін. 
Кҥрделенген зақымдану - бірқатар бастапқы зақымдануларға ие, бірақ оньщ біреуі негізгісі, одан 
кейінгісі жетекшісі болып табылатын аномальдық даму қҥрылымын анықтайтьін, яғни екінші 
ауытқуға негіз болатын бҧзылуды айтады. Сонымен бірге, екінші кемістік бастапқы болғанымен 
айқын кӛрініс таппаған немесе компенсацияға бағынады, дей тҥрғанмен ол негізгі жетекші кемістікке 
ықпал етеді. 
Бҥдан басқа, бірқатар дерек кӛздерде «кӛптеген зақымданулар» ҥғымы қарастырылып, баланың 
дамуындағы ҥш немесе одан да кеп бастапқы бҧзылулардың жиынтығы деп анықтама береді. Оның 
әрқайсысы кері ықпалды ауытқуға ие болатындығьін білдіреді, мәселен, соқыр-кереңціктің ақыл- 
естің зақымдануымен ҥштасуы. 
«Кҥрделі кемістік» тҥсінігі немесе «дамудағы кҥрделі бҥзылыс» эртҥрлі эдебиетгерде тҥрліше 
беріледі. Терминологиядағы тҥсініктің дҧрыс болмауы мына жағдайда болады, егерде кҥрделі 
кемістік деп, бастапқы кемістік екіншілік кемістікпен байланыста болғанда, біріншіліктің нақты 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: