Ашық ринолалиясы бар балаларда жалпы тілдік дамудың бұзылысы
Ринолалия (грекше «rhinos» - мұрын, «lalia» - сөйлеу) – бұл сөйлеу аппаратының шеткі бөлімінің анатомиялық-физиологиялық кемістіктерінің салдарынан дауыс тембрінің және дыбыс айтылуының бұзылуы.
Ринолалия (грекше «rhinos» - мұрын, «lalia» - сөйлеу) – бұл сөйлеу аппаратының шеткі бөлімінің анатомиялық-физиологиялық кемістіктерінің салдарынан дауыс тембрінің және дыбыс айтылуының бұзылуы.
Таңдай мен жұтқыншақтың қабысу қызметтері бұзылуының ерекшеліктеріне байланысты ринолалия әр түрлі болады: ашық, жабық (бітеу), аралас. Ал этиологиясына байланысты органикалық және функционалды деп бөлінеді. Ринолалияның барлық түрлерінің негізі – сөйлеу аппаратының шеткібөлімініңтұтастығының бұзылуы.
Таңдай мен жұтқыншақтың қабысу қызметтері бұзылуының ерекшеліктеріне байланысты ринолалия әр түрлі болады: ашық, жабық (бітеу), аралас. Ал этиологиясына байланысты органикалық және функционалды деп бөлінеді. Ринолалияның барлық түрлерінің негізі – сөйлеу аппаратының шеткібөлімініңтұтастығының бұзылуы.
Ашық ринолалия мұрын және ауыз қуысы арасындағы тұрақты ашық байланыс болғанымен сипатталады, бұл сөйлеу кезінде мұрын және ауыз арқылы бір мезгілде ауа ағынының еркін өтуін және фонограмма кезінде мұрындық резонансты пайда болуын тудырады.
Ашық ринолалия мұрын және ауыз қуысы арасындағы тұрақты ашық байланыс болғанымен сипатталады, бұл сөйлеу кезінде мұрын және ауыз арқылы бір мезгілде ауа ағынының еркін өтуін және фонограмма кезінде мұрындық резонансты пайда болуын тудырады.
Ашық ринолалиядабарлық сөйлеу дыбыстарының айтылуы кезінде ауа жұмсақ және қатты таңдай жарықшағының салдарынан тек қана ауыз арқылы емес, сонымен қатар мұрын қуысы арқылы өтеді. Ауыз бен мұрын жолы аралығындағы қақпа жабық тұрған кезде дауыс дірілі ауыз жолы арқылы өтеді де, сөйлеу мүшелеріндегі дыбыстар дұрыс айтылады, егер ауыз бен мұрын жолдарының аралығындағы қақпа толық жабылмай бір жері ашық қалса ауа дірілі мұрын жолына өтіп кетеді. Соның нәтижесінде ауыз бен мұрын жолы қақпа бұзылған жағдайда, әсіресе дауысты дыбыстарды айтқан кезде, үннің әуені өзгереді, дауысты дыбыстардың ішінде «и» мен «у» дыбыстарының әуендері көбірек өзгереді, өйткені бұл дыбыстардың артикуляциясында ауыз-жолы басқасына қарағанда көбірек тарылады. «Е» мен «о» дыбыстарын айтқанда үн әуезділігі білінер білінбес ғана естіледі. Ал «а» дыбысының мұрыннан естілуі білінбейді десе де болады, өйткені ол дауыстыны айтқанда ауыз жолы кең ашылады.
Ашық ринолалиядабарлық сөйлеу дыбыстарының айтылуы кезінде ауа жұмсақ және қатты таңдай жарықшағының салдарынан тек қана ауыз арқылы емес, сонымен қатар мұрын қуысы арқылы өтеді. Ауыз бен мұрын жолы аралығындағы қақпа жабық тұрған кезде дауыс дірілі ауыз жолы арқылы өтеді де, сөйлеу мүшелеріндегі дыбыстар дұрыс айтылады, егер ауыз бен мұрын жолдарының аралығындағы қақпа толық жабылмай бір жері ашық қалса ауа дірілі мұрын жолына өтіп кетеді. Соның нәтижесінде ауыз бен мұрын жолы қақпа бұзылған жағдайда, әсіресе дауысты дыбыстарды айтқан кезде, үннің әуені өзгереді, дауысты дыбыстардың ішінде «и» мен «у» дыбыстарының әуендері көбірек өзгереді, өйткені бұл дыбыстардың артикуляциясында ауыз-жолы басқасына қарағанда көбірек тарылады. «Е» мен «о» дыбыстарын айтқанда үн әуезділігі білінер білінбес ғана естіледі. Ал «а» дыбысының мұрыннан естілуі білінбейді десе де болады, өйткені ол дауыстыны айтқанда ауыз жолы кең ашылады.
Ашық ринолалияны анықтау үшін әр түрлі әдістер қолдануға болады. Ең жеңілі – Гуцман сынағы (пробасы). Балаға мұрын жолдарын біресе ашып, біресе жауып отырып, кезекпен «а» және «и» дыбысын қайталатады. Ринолалияның ашық түрінде дауысты дыбыстардың айтылуы негұрлым бұзылады. Мұрын жабық кезінде дыбыстар, әсіресе «и» дыбысы, үнсіз айтылады. Сонымен қатар мұрын қанаттарында өз саусақтарымен қатты дірілді сезеді.
Ашық ринолалияны анықтау үшін әр түрлі әдістер қолдануға болады. Ең жеңілі – Гуцман сынағы (пробасы). Балаға мұрын жолдарын біресе ашып, біресе жауып отырып, кезекпен «а» және «и» дыбысын қайталатады. Ринолалияның ашық түрінде дауысты дыбыстардың айтылуы негұрлым бұзылады. Мұрын жабық кезінде дыбыстар, әсіресе «и» дыбысы, үнсіз айтылады. Сонымен қатар мұрын қанаттарында өз саусақтарымен қатты дірілді сезеді.
Ринолалияның белгілері
Ринолалияның белгілері
Ашық органикалық ринолалиямен, Туа біткен беті жыртылған, Баланың өмірінің алғашқы күндерінен бастап тамақтану және тыныс алудың маңызды функциялары әсер етеді. Баланы тамақтандыру кезінде мұрыннан ағып кетеді, сондықтан нәресте салмағы жеткіліксіз және қажетті қоректік заттар жоқ. Ингаляцияланған ауаның мұрындық өткелдерде қызу уақыты жеткіліксіз, т. к. шұңқыр арқылы төменгі тыныс алу жолына дереу кіреді. Балалардағы шырыш ауруымен және ашық риноляциямен ауыратын балалар тамақтанудың жеткіліксіздігіне бейім, отит, Эстакит, бронхит, пневмония. Туа біткен пальаторлы кілттер жиі дұрыс емес шегеді.
