Аспектілер мен

Әлеуметтік институт – адамдардың бірігіп қызмет ететін 
тарихи сипаттағы құрылған тұрақты ұйымның түрі.   

САЯСИ ЖҮЙЕ: ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР МЕН ҚАЗАҚСТАН ТӘЖІРИБЕСІ
150
Қоғам  –  экономикалық,  саяси,  құқықтық,  моральдық 
және  басқа  да  қатынастар  жиынтығының  кешені  болып 
табылатын әлеуметтік институттар жүйесі. 
Негізгі  әлеуметтік  институттар:  жекеменшік,  отбасы, 
мемлекет,  ғылым,  бұқаралық  ақпарат  құралдары,  білім 
және т.б.
Институционализация  –  1)  кез  келген  жаңа  қоғамдық 
институттардың құрылуы; 2) әртүрлі сипаттағы әлеуметтік 
қатынастардың құқықтық және ұйымдық тұрғыда бекіту. 
Жүйе (гр. systema – тұтас, бөліктерден құрылған; бірігу) 
– тұтас бір құрылымға бірігетін, бір-бірімен заңды сипатта 
байланысқан  көптеген  элементтер  (заттар,  құбылыстар, 
үрдістер және т.б..).
Құрылым  (структура)  (лат.  structura  –  орналастыру, 
реттеу)  –  1)  кез  келген  заттың  негізгі  бөліктерінің  өзара 
орналасуы мен байланысы; 2) жүйелік теорияда – жүйенің 
элементтері  арасындағы  бірыңғай  және  тұрақты  қарым-
қатынастар  желісі,  элементтердің  әр  түрлігімен  әсіресе 
оның жүйені тұрақты сақтап тұрудағы рөлімен сипатталады. 
Функция  (лат.  functio  –  атқару)  –  1)  жүйенің  кез 
келген  элементінің  тұтастық  құрудағы  рөлі;  2)  бір  жүйе 
ішіндегі  қандай  да  болсын  элементтердің  (және  олардың 
ахуалының)  арасында  байланыс  орнататын  заңдылық; 
3)  жүйе  элементінің  оның  құрылымдағы  орнына  сәйкес 
орындайтын  әрекеттер  («міндеткерліктер»)  кешені;  4) 
сыртқы және ішкі ортаның түрлі ықпалына қарсы жүйенің 
тұрақтылығын  сақтауға  бағытталған  (дисфункциядан 
айырмашылығы) элементтердің жағымды реакциясы        
Эволюция (лат. evolutio – өрістету) – (1) сапалық-сандық 
өзгерістер  (революциядан  айырмашылығы)  әрекетінде 
сапалық  анықтамаларды  сақтай  отыра,  секірістер  мен 
үзілістерді  болдырмау  арқылы  бірінен  соң  біріне  өтетін 
үздіксіз  біркелкі  өзгерістер  нәтижесінде  орын  алатын 
құбылыстың немесе үрдістің дамуы.

САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ МЕКТЕБI 
151

Саяси жүйе: теориялық аспектілері және 
Қазақстан тәжірибесі
Оқу құралы
Қазақ тіліне ауд. – Тулебаева М.К.
Дизайнер және  беттеуші – Матюк А.В
Корректор – Тулебаева М.К.