Атмосфералық айналым (циркуляция) жер бетінің үстіндегі жеңіл токтарлардың жалпы планеталық жүйесіне жатады. Ол сауда желлерін, муссондарды, циклондарда және антициклондарда ауа қозғалысын және басқа да барлық заттарды қамтуы мүмкін. Атмосфералық циркуляция желдің режимі мен жылдамдығын, белгілі бір аймақта жылу режимі мен ылғалдылықты түсіндіреді. Ол негізгі климат қалыптастырушы алғышарт болып саналады, мысалы, жылу энергиясын және суды бір кеңістіктен екіншісіне қалай ауысады. Атмосфералық циркуляцияның жай-күйі — атмосферадағы күн энергиясын жұту, мысалы, жердің беті.
Барлық ауыр салмақты ағымдар, біздің ғаламшарымыз басқаша жылынып жатқанына ризамыз, ал кейбір жерлерде ол әлдеқайда суық болады. Жылытудың заңсыздығы атмосфералық қысымның Жер бетінен асып кетуіне әкеліп соғады және әрбір жеңіл ағынның болуы атмосфералық қысымның таралуына байланысты. Атмосфералық циркуляция жазбаларына қосалқы үлес және бұл планета күн сайын өзінің осі айналасында айналатындығын, әсіресе үлкен құйынды-циклондар мен антициклондардың пайда болуына әкелетіні. Жылжытудың барлық мүмкіндіктері жылы, мысалы, салқын салмақсыз массасы бар. Оларды ауыстыру атмосферадағы құйындылар — циклондар мен антициклондар әсерінен орын алады
Екі жеңіл масса досымен байланыста болған жағдайда, олардың шекарасында атмосфералық майдан пайда болады. Онда, әдетте, ауа райы жағдайында — температура мен қысымның өзгеруіне, желдің бағыты мен күштеріне, жауын-шашынның немесе қардың өзгеруіне байланысты өте жылдам конфигурациялар орын алады. Сондықтан ауа райының жүйелік өзгеруін іздейміз — Жердің 1-ші кеңістігінен екіншісіне ауысатын салмақсыз массалар, олармен жаңа температура, бұлттылық пен ылғалдылық әкеледі. Атмосфералық циркуляциядан, дауылдан, дауылдан, тайфоннан және көптеген адамдарға тітіркендіретін көптеген табиғи құбылыстардың нәтижесінде тұра алады
Жер бетіндегі кез-келген жыл, соның ішінде кез-келген сан, күшке ұқсайтын боран байқалады, ол нақты ат берілді. Барлығы 2005 жылы Америка Құрама Штаттарының оңтүстік бөлігіне құлаған «Катрина» дауылының дауылын есіне алды. Атмосфералық циркуляция массаны ғана емес. Атмосфераның аудандық айналымын бөлу және бөлу. Мысалы, жазық немесе торнадодағы желдер осы түрге жатқызылуы мүмкін.
Атмосфералық циркуляция
Атмосфералық циркуляция — жер шарының немесе жарты шардың үстіндегі үлкен масштабты жеңіл ағындардың жүйесі. A. c. температура мен атмосфералық қысымның біркелкі бөлінбеуі, мысалы, барический градиент деп аталатын көрініс; алынған энергия — A. c. Үйкеліс үшін пайдаланылады, бірақ күн сәулесімен үздіксіз толықтырылады. Жеңіл ағымдардың тағайындалуы қысым градиентіне, Жердің айналуына, төменгі жазықтықтың әрекетіне негізделеді. Тропосферада A. c. Көбінесе Жеңіл аймақтық ағыны (Батыс — — шығыс және қыста — жазғы) сауда желдер, муссонов, стратосфераға циклондар мен anticyclones байланысты жеңіл ағыны болып табылады. Ауаны ауыстыру және оған жылу мен судың ені 1 градус және басқа аралдар, А. маңызды климат қалыптастыратын сәт болып саналады.
Жел туралы түсінік
. Ауа үнемі қозғалыста болып, бір жерден екінші жерге ауысып отырады. Күн сәулесі мөлдір ауа қабаты арқылы өтіп, алдымен жер бетін, бірте-бірте жер бетіне таяу ауаны жылытады. Жылынған ауа жеңілдейді, көлемін ұлғайтады да жоғары көтеріледі, ал салқын ауа төмен түсіп, жылы ауаны ығыстырып, екеуінің арасында ауа қозғалысы пайда болады.
Жел – жер бетіндегі ауаның горизонталь бағытта, жоғары қысымды аумақтан төменгі қысымды аумаққа қозғалысы.
Оның пайда болуы ауа қысымымен тікелей байланысты. Ал қысымның әртүрлі болып келуі жер бетінің әркелкі жылынуы, жердің төсеніш қабаттарының алуан түрлілігі, т.б. себептерге байланысты.
Желдің соғуы жер бедері мен атмосфералық қысымның таралуына қарай жоғары қысым аймағынан төменгі қысым аймағына қарай соғады.
Желдің жылдамдығы мен бағытын анықтау жолдары
. Желдің басты сипаты: оның жылдамдығы мен бағыты. Желдің соғу жылдамдығы әр аймақта әртүрлі болады. Желдің соғу жылдамдығы метр секундпен (м/сек) өлшенеді, ал желдің күшін балл арқылы анықтайды. Желсіз тымық кезде жел жылдамдығы о балл болады. Егер жел күші 20 м/сек.тан асып кетсе, дауылды жел болады.
Желдің бағыты мен жылдамдығы метеобақылау алаңдарында желбағардың (флюгер) көмегімен анықталады. Желбағар жер бетінен 10-12 м темір сырық басына орнатылады. Желбағардың орнатылытын жерінің айналасы ашық болуы керек. Желдің бағытын айналып тұратынын бағдарша көрсетеді. Бағдаршаның астына көкжиектің негізгі және аралық тұстарына сай келетін тақтайша орнатылады.
Бриз
(француз тілінде – жеңіл жел) – теңіз, көл жағалауында соғатын жел. Құрлық пен су үстіндегі ауаның біркелкі жылынбауынан пайда болады. Тәулігіне бағытын екі рет өзгертіп отырады. Күндіз теңізге қарағанда құрлық тез жылынады. Құрлық бетіндегі ауа қызып, ауа қысымы төмендейді. Су бетіндегі ауа салқын, тығыз болады да, ауа қысымы жоғарылайды. Ауа қысымы жоғары аймақтан, төменгі аймаққа қозғалып, жел соғады. Бұл – күндізгі бриз.
Түнде су жылы болады. Оның бетіндегі ауа жылы, қысымы төмен болады. Құрлық тез суып, оның бетіндегі ауа салқындайды, қысымы жоғары болады. Жел құрлықтан теңізге қарай соғады. Оны түнгі бриз дейді
Муссон
(араб. муссон – маусым) – бриз сияқты тұрақты жел. Бұл желдердің бағыты қыс пен жаз айларында байқалады. Қыста құрлық қатты салқындап, жоғары қысым орнайды, теңіз жылы, қысым төмен болады. Жел жазда теңізден құрлыққа, қыста құрлықтан теңізге қарай соғады. Өздерің байқап отырғандай, жел өзінің бағытын жыл маусымдары бойынша өзгертеді. Сондықтан жазғы және қысқы муссон деп аталады. Муссондар – Еуразия материгінің Тынық мұхит жағалауларына тән, табиғи құбылыс.
