Атты І халықаралық конференция ЕҢбектері

77 
 
емес.  Себебі  бізге  сіңіп  кеткен  «сайт,  сантиметр,  сатира,  сейф,  синтетика,  спорт,  
спираль,  спирт,  стадион,  синус, секунд» сияқты көптеген сөздер ағылшын  тілі мәтінінде  
«s» әріпі арқылы жазылады. Тіпті өзіміздің төл сөзіміз «сазан» ағылшын тілінде аудармасыз 
осылай аталып, «sazan» деп жазылады. Ал «з» әріпіне келсек, онда «зона,  зоология,  зебра, 
Зевс»  тәрізді  сөздердің  бәрі    ағылшын  тілінде  «z»  әріпі  арқылы  жазылады.  Сондықтан  
қазақтың «с» әіріпін  «s» әріпі арқылы, ал «з» әріпін «z» әріпі арқылы белгілеуді дұрыс деп 
ойлаймыз (Сс=Ss,   Зз=Zz). 
Енді  «ы»  әріпін  ағылшынның  «у»  әріпімен  белгілесек,  оған  ешқандай  қарсылық  болмас. 
Мәселен,    Almaty,  Atyrau  -    бұл  қабылданып  қойған  қағида  тәріздес.  Ал  егер  «ұ»  әріпіне 
келсек, кезегін күтіп латын-ағылшын алфавитінің  жеті әріпі қалды: j, h, v, f, c, x, w. Бұлардың 
алғашқы  алтауы  әлі  де  өз  орындарын  табатын  болғандықтан,  «ұ»  әріпін  «w»  әріпімен 
белгілейік, бір жағынан түрлері де ұқсастау. Яғни Ыы=Yy   және Ұұ=Ww. 
Енді «ә», «ө», «ү» және «і» әріптерін қарастырайық.  Осы жерде профессор А.Шәріпбаев 
еңбегіне, дәлірек айтсақ оның «пирамидасына» сүйенеміз. Ол өзінің  тілзерттеу бағытындағы 
еңбегінде дыбыстарды компьютер арқылы зерттей отырып ә, ө, ү, і   аллофондары осыларға 
сәйкес  дауысты  дыбыстарға  е  фонемасын  қосу  арқылы  шығатынын,  яғни  келесі  төрт  тепе-
теңдікті  ә=а+е,    ө=о+е,    ү=ұ+е,    і=ы+е  дәлелдеп,  оны  латын  транскрициясына  қолданды. 
Шәріпбаев ұсынған алфавитте ә, ө, ү, і   аллофондарына әріп берілмеген. Оларды апостроф  ( 
' ) көмегімен белгілейді де, оны қажетті әріптен кейін орналастырады. Мәселен, «өмір» және 
«қаракөз» деген сөздерді былай жазады: «o’my’r», «karaqo’s»  (бұл жерде апостроф «o» және  
«y» әріптеріне әсерін тигізіп, оларды қазақтың «ө» және «і» әріптеріне айналдырып тұр). Біз 
осы жобаны қолдаймыз, демек Әә=A’a’,    Үү=W’w’,   Өө=O’o’ және Іі=Y’y’.   
Бұл жерде айта кететін қағида – ұсынылмақ жаңа алфавит жүйесінде апостроф  ( ' ) әсерін 
тек қана «а», «о», «ұ» және «ы» (яғни, ұсынылмақ жаңа алфавиттегі «a», «w», «o» және «y») 
әріптеріне  ғана  әсерін  тигізе  алады  да,  оларды  төмендетіп  «ә»,  «ү»,  «ө»  және  «і» 
дыбыстарына айналдырады. 
Осы жерде тағы да айта кететін жағдай - қазақ тілінде осы келтірілген төрт дыбыстар бір 
сөздің  ішіндеде  бірнеше  рет  кездеседі,  мәселен  «көзілдірікті  адам»=«ko’sy’ldy’ry’qty’ 
adam».    Осы  мысалдан  шығатын  қорытынды  -  егер  апострофты  тура  осылай  қолданатын 
болсақ,  онда  жазуымыздың  бәрі  шүпірлеген  апостроф-ноқаттарға  толып  кетіп,  жазба 
мәтіннің  көркемдігі  төмендейді.  Сондықтан  жаңа  алфавитте  жазылатын  мәтіндерде 
апострофтарды  азайту  үшін  келесі  ережені  ұсынамыз:  егер  апостроф  белгілі  бір  әріптен 

жүктеу/скачать 8,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: