Атты республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары



Pdf көрінісі
бет112/204
Дата06.01.2022
өлшемі3,96 Mb.
#14830
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   204
Байланысты:
{CF395923-CB60-413E-9F69-F9338E1D4631}


§10. я әрпі ıa әріп тіркесімен жазылады: qoıan, ıaǵ nı, saıa. Е с к е р т у. и (ı ) әрпінен кейін 
тұрған я әрпінің орнына а жазылады: qıar, sıa, jarıa
Бұл жерде де сөздерді буынға бөлу мәселесі қалай шешіледі.? Мысалы qıar- қияр (қи-
ар) болу керек еді. қы-йар. 
Ал  түбір  сөздердің  емлесі  тарауындағы  қосымшалардың  жалғануы  ережелерінің  §15. 
Түбірдің  соңғы  буынында  үнді  дауыссыз  дыбыстан  кейін  тұрған  y,  i  әріптері  тәуелдік 
қосымшасы жалғанғанда түсіріліп жазылады. Мысалы: aýyl – aýly, daýys – daýsy, erin – erni, 
halyq  –  halqy,  oryn  –  orny,  ǵuryp  –  ǵurpy,  qyryq  –  qyrqy  (қырқын  беру),  kórik  –  kórki  (бет-
ажар), árip – árpi, naryq – narqy (бағасы), paryq – parqy, qulyq – qulqy, oıyn - oıyny.  
  Е с к е р т у. Мағынасына нұқсан келетін сөздерде y, i түсірілмей жазылады. Мысалы: 
qulyq – qulyǵy; kórik – kórigi (ұстаның құралы); qalyp – qalyby (нанның қалыбы); qyryq – qyryǵ 
y (сандық мағына); naryq – naryǵ y (термин)  
Осы жердегі  ауыл-аулы болуы ретсіз көрінеді. Себебі  сонау кеңес дәуірі жылдардағы 
қазақ  тілінің  орфорграфиялық  сөздігінде  (1988  жылғы),  егемендік  алғаннан  кейіңгі  2007 
жылғы  ҚР  Мәдениет  және  ақпарат  министрлігі  Тіл  комитетінің  тапсырысы  боынша 
А.Байтұрсынов атындағы Тіл  білімі институты даярлап ҚР-ның Мемлекеттік терминология 
комиссиясы  мақұлдаған  (жауапты  редакторы  ҚР  ҰҒА  академигі,  профессор  Р.Сыздық,  56-
бетте),  2013  жылғы  ҚР  Мәдениет  және  ақпарат  министрлігі  Тіл  комитетінің  тапсырысы 
боынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға 
арналған  мемлекеттік  бағдарламасы»  аясында  ҚР  Үкіметі  жанындағы  Республикалық 
терминология  комиссиясы  мақұлдаған  (жауапты  редакторы  филология  ғылымдарының 
докторы, профессор Нұргелді Уәли, 86-бетте)   орфографиялық сөздіктерде осы сөзге үшінші 
жақ тәуелдік қосымшасы жалғанғанда сын есім болып ұғынылуы мүмкін екендігі ескеріліп, 
ауылы болып сақталып жазылуы ескеріліп еді. 
Ал  ағымдағы  жылдың  күзінде  мемлекет  басшысы  Қ.Тоқаевтың  отандық  тілші- 
ғалымдарға  акуд  диакритикалық  таңбалы  нұсқаға  әлі  де  болса  оң  өзгерістер  енгізіліп, 
көпшілікке  ұсынылса  деген  үндеуінен  кейін  латын  қазақ  әліпбиінің      нұсқалары  ұсыныла 
бастады. А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты ғалымдары  қараша айының басында 
отыз екі таңбалық жаңа нұсқа ұсынды. 
  


233 
 
 
 
Байқап  отырғанымыздай,  алдымен,  әліпби  жүйесіндегі  әріптердің  реттік  орындары 
өзгерген.  Екіншіден,  қазақ  тілінің  заңдылығына  сәйкес  дауысты  дыбыстардың 
сингормониялық  сыңарлары  қатар  орналастырылған.  Сондай-ақ  алдыңғы  нұсқадағы 
диграфтар  (sh,  ch)  жоқ.  Тағы  ерекше  көзге  шалынатыны  диакритикалық  таңбалардың 
басымдығы. Мәселен, әріп үсті қос нүкте:  
- ü,ë,ï  әріптік тіркестерді бөлектеп оқу таңбасы (грекше diaeresis немесе  dialytika және 
французша trema (трема) грек, роман және басқа да тілдерде.  


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   204




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет