Ауыр және күрделі даму ауытқулары бар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде жекелендіріп оқыту қолданылады, өйткені мұндай балалар топтық және ұжымдық жұмыстар шарттарында білімді меңгере алмайды
жүктеу/скачать 33,24 Kb.
|
Қайратқызы Шұғыла
|
Білім және Ғылым Министрлігі Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті СӨЖ
Тақырыбы: Отандық арнайы білім беру жүйесі үшін маңызды болып табылатын халықаралық және отандық құқықтық құжаттар
Орындаған: Қайратқызы Шұғыла Қабылдаған: Молдабаева Айнұр Қазыбековна Жоспары:
Арнайы білім беру Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арнайы білім беру Арнайы білім беру конвенциясы Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер Қазіргі заманғы арнайы педагогикада жекелендіріп оқыту түрін келесі жағдайларға байланысты ұйымдастырады: ауыр және күрделі даму ауытқулары бар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде жекелендіріп оқыту қолданылады, өйткені мұндай балалар топтық және ұжымдық жұмыстар шарттарында білімді меңгере алмайды. Баланың танымдық әрекетінің ерекшеліктеріне байланысты оқыту кезінже үздіксіз жеке психологиялық-педагогикалық қолдауды және сатылық бақылауды, жиі-жиі қайталауды талап етеді. Мұндай балалардың сенсорлық және моторлық жүйелері сыртқы ортамен қарым-қатынаста едәуір қиындықтар туғызады. Осылайша ақыл-есі кемдіктің ауыр түрлері мен қосарланған ауытқушылықтары бар балаларды тәрбиелеу, соқыр-мылқау балалардың алғашқы кезеңдерінің оқытуы ұйымдастырылады; білім беру процесінің түріне, даму ауытқушылықтарының ерекшеліктеріне, жас ерекшеліктеріне (ерте жас) сәйкес фронталды жұмыстарды толықтыратын әр бала жекелендірілген психологиялық-педагогикалық, логопедиялық және басқа да түзету жұмыстарын қажет етеді. Бұл кезде нақты бір баланың өзіндік дамуының ауытқыған қызметтері мен жүйелерінің барлық ерекшелікері, жеке жетістіктерінің деңгейі мен дамуға қажетті барлық мүмкіндіктері есепке алынады. Осылайша естуі бұзылған балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру мен дыбыстауын дамыту, қалдық есту қабілетін дамыту кезінде жекелендірілген жұмыстар жүргізіледі. Әр түрлі категориядағы балалардың сөйлеу тілінің ауытқуларын түзете оқыту осы жекеше түрде жүргізіледі. Психологиялық көмек, психокоррекциялық және психотерапевтикалық көмек тәрізді бірқатар жағдайлар жекелендірілген жұмыс түрінде өтеді; егер бала үй жағдайларында білім алса. Жекелендірілген сабақтардың ұзақтығы әдетте 20-30 минут. Жекелендірілген – топтық түрде тәрбиелеуді ұйымдастыру арнайы білім беруде жекелендірілген түрдің жалғасы ретінде, яғни жекелендірілген жұмыстың нәтижесінде бірқатар түзету-педагогикалық әсерге қол жеткізілгеннен кейін жүргізілеті. Мысалы, түзету сабақтары (сөйлеу тілін дамыту, өз-өзіне қызмет ету дағдылары, кеңістікке бейімделу және т.б.), әсіресе интеграциялық (біріктіру) тәрбиелеу шарттарына кіші топтағы балалармен жұмыс жүргізу мүмкіндіктерін анықтайды. тәрбиелеудің белгілі бір түзету-педагогикалық әсерге қол жеткен соң, жекелендірілген-топтық түрде ұйымдастырылған оқыту аралас ауытқушылықтары, ақыл-есі кемдіктің ауыр түріндегі балалармен жұмыс кезінде қолданылады. Сыныптық сабақ жүйесі. Сабақ оқыту процесін ұйымдаструдың негізгі түрі болып табылады. Сабақ жалпы мектептегідей оқу-танымдық әрекетті ғана емес, балалардың басқа да түрлі әрекеттерін дамытуға бағытталып ұйымдастырылады. Сабақ оқушыларды фронтальды, топтық және аз деңгейде жекелендірілген жұмыстарды сәйкестендіріп оқытуға мүмкіндік береді. Оның басқа оқыту түрлерінен айырмашылығы: оқушылардың топтық құрамы тұрақты (бірақ біріктіріп оқыту шарттары бойынша оқушылар даму деңгейінің белгілеріне сәйкес, оқу әрекетінің ырғағына, даму ауытқуының сипатына, оқыту түріне сәйкес уақытша біріктірілуі мүмкін. Бұл кезде топ құрамының тұрақтылығы бұзылады: белгілі бір қасиеттеріне қарай балалар бір топқа біріктіріліп оқытылса, басқа қасиеттері бойынша келесі топқа біріктіріледі, мұғалім әрқасысының мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін есепке ала отырып, барлық оқушылардың әрекеттерін басқарады; оқушылар білімді тек сабақ кезінде меңгереді. Арнайы білімберу жүйесінде білімді меңгеруде педагог алдын-ала дайындаған басқа сабақтарға кірістірілген жаттығулар жүйесі, жекелендірілген сабақтар, оқытуды ұйымдастырудың қосымша түрлерін қолданады. Көп жағдайда, әсіресе оқытудың алғашқы кезеңдерінде сабақ арнайы мектептерде аралас тип бойынша жүргізіледі. Бұл ауытқуы бар бастауыш сынып оқушыларының жаңа сабақты үлкен мөлшерде қабылдай алмауымен түсіндіріледі, яғни жаңа сабақты игеру үшін оқушылардың әрекетінде іс-тәжірибелік жаттығулар арқылы сабақтың барлық кезеңдерін сатылап, материалды меңгеруге жиі жекелендірілген бақылау жасап, оқыту кезінде туындаған қиындықтарды анықтап отыру қажет. Арнайы мектептегі сабақтар топтық түрдегі жұмыстарды кеңінен қолданумен сипатталады (жұптасып немесе бригада). Әдетте бұл дифференциалдық-топтық түрдегі жұмыстарда оқушылар танымдық мүмкіндіктеріне, оқу әрекетінің ырғағына, түзете-оқыту процесінің міндеттеріне тәуелді топтасады, сондай-ақ бригадалықта балалар (өз қалауымен немесе педагогтың нұсқауымен) белгілі бір тапсырманы орындау кезінде уақытша топтасады. Сабақтағы жекелендірілген жұмыс түрі танымдық мүмкіндіктері, танымдық әрекетінің ырғағы мен көлемі басқа балаларға қарағанда өзгешелентін балалармен жүргізіледі. Арнайы білім беру жүйесінде тәрбиелеу процесін ұйымдастырудың қосымша түрлеріне экскурсиялар, қосымша сабақтар, педагогикалық жұмыстардың сыныптан тыс түрлері (мысалы, сыныптан тыс оқу), өзін-өзі дайындау (арнайы мектеп-интернаттағы сбақтарға дайындық). Арнайы мектеп-интернаттағы тәрбиелеу процесін ұйымдастырудың көмекші түрлеріне факультатив сабақтар, үйірме және клубтық жұмыстар, сыныптан тыс іс-шаралар (олимпиада, жарыс, көрсетілімдер, байқау, тақырыптық кештер, викториналар, жорық және экспедициялар) жатады. Негізгі сияқты, көмекші және қосымша тәрбиелеуді ұйымдастыру түрлері оқушылардың білім алудағы ерекше қажеттіліктерін, олардың түрлі оқыту және тәрбие жұмыстарын ұйымдастырылу түрлеріне қатысу мүмкіндіктерін есепке ала отырып жүргізіледі. Мүгедектердің құқықтары саласындағы халықаралық құқықтың эволюциясы екі негізгі тенденцияны көрсетеді: * қарастырылып отырған адамдар тобын сипаттайтын ұғымдарды біртіндеп ізгілендіру; * білім алу құқығын әлеуметтік топтың тіршілік әрекетінің табиғи жағдайларына нұқсан келтіретін субъективті құқық ретінде танудан жалпы білім беру мекемелерінде басқа адамдармен бірлесіп оқу құқығын бекітуге дейін білім алудағы теңдік пен кемсітушілікке қарсы қағидатты дәйекті тереңдету. Инклюзивті білім берудің негізінде адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында БҰҰ жариялаған білім алу құқығы жатыр (БҰҰ Бас Ассамблеясының 10.12.1948 жылғы 217 А (III) қарарымен қабылданды және жарияланды), онда: "1. Әр адамның білім алуға құқығы бар. Білім тегін болуы керек, кем дегенде бастауыш және жалпы білім беруге қатысты. Бастауыш білім міндетті болуы керек. Техникалық және кәсіптік білім жалпыға қол жетімді болуы керек, ал жоғары білім әркімнің қабілетіне қарай барлығына бірдей қол жетімді болуы керек. 2. Білім адамның жеке басын толық дамытуға және адам құқықтары мен негізгі бостандықтарға деген құрметті арттыруға бағытталуы керек. Білім барлық халықтар, нәсілдік және діни топтар арасындағы өзара түсіністікке, төзімділікке және достыққа ықпал етуі керек және Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілікті сақтау жөніндегі қызметіне ықпал етуі керек " [1. 26-бет]. Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды қорғау туралы Еуропалық конвенцияның бірінші ХАТТАМАСЫ (Париж, 1952 ж.20 наурыз) ешкімге білім алу құқығынан бас тартуға болмайды деген ережені бекітеді (2-бап). Мемлекеттер ата-аналардың балаларға өздерінің діни және философиялық сенімдеріне сәйкес білім беру құқығын құрметтеуі керек. Болашақта инклюзивті білім берудің негізгі принциптері көптеген халықаралық құжаттарда тіркелді. Олардың келесісі адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясынан кейін бала құқықтарының Декларациясы болды (БҰҰ Бас Ассамблеясының 20.11.1959 жылғы 1386 (XIV) қарарымен жарияланған): "...Физикалық, психикалық немесе әлеуметтік жағынан төмен балаға оның ерекше жағдайына байланысты қажетті арнайы режим, Білім және қамқорлық қамтамасыз етілуі керек". Декларацияның жетінші принципі "баланың кем дегенде бастапқы кезеңдерінде тегін және міндетті болуы керек білім алуға құқығы бар. Оған өзінің жалпы мәдени дамуына ықпал ететін және мүмкіндіктердің теңдігі негізінде өз қабілеттерін дамытып, қоғамның пайдалы мүшесі бола алатын білім берілуі керек" [3]. Білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы арнайы акт-білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы күрес туралы Конвенция-1960 жылы 14 желтоқсанда Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым мәселелері жөніндегі Бас Конференциясы өзінің он бірінші сессиясында мәдениетке қабылдады. Конвенцияның 1.1-бабы білім беру саласындағы теңдікті бұзудың мақсаты немесе салдары бар қандай да бір белгі бойынша кез келген шектеуді немесе артықшылықты кемсітушілік ретінде айқындайды. Кемсітушілік, атап айтқанда, қандай да бір адамдар тобы үшін білімге қол жеткізуді жабу, қандай да бір адамдар тобы үшін білім беруді төмен білім деңгейімен шектеу, қандай да бір адамдар тобы үшін жекелеген білім беру жүйелерін немесе оқу орындарын құру немесе сақтау, қандай да бір адам немесе адам орналастырылатын адамның қадір-қасиетіне сәйкес келмейтін жағдай болып табылады адамдар тобы. Конвенцияның 3-бабына сәйкес қатысушы мемлекеттер заңнамалық қаулылар мен әкімшілік өкімдердің күшін жоюға және кемсітушілік сипаттағы әкімшілік практиканы тоқтатуға, сондай-ақ оқушыларды оқу орындарына қабылдау кезінде кез келген кемсітушілікті жою үшін қажетті заңнамалық шараларды қабылдауға міндеттенеді. Еуропалық әлеуметтік хартия (Турин, 1961 ж.18 қазан) кәсіптік бағдар беру және кәсіптік даярлау құқығын (оның ішінде мүгедектер үшін де), сондай-ақ Физикалық және ақыл-есі кем адамдардың кәсіптік даярлау, оңалту және әлеуметтік жайластыру құқығын бекітті (9, 10, 15-баптар). 1996 жылы Страсбургте қол қойылған құжаттың қайта қаралған мәтіні қарастырылған құқықтардың мазмұнын кеңейтеді. Хартияның 9-бабына сәйкес қатысушы мемлекеттер кәсіби таңдау және мансап мәселелерін шешуде, оның ішінде мүгедектерге тегін көмек көрсететін қызметті құруға немесе қолдауға міндеттенеді. Хартияның 10-бабы елдерді мүгедектерді қоса алғанда, барлық адамдарға техникалық және кәсіптік даярлықты ұсынуға жәрдемдесуге, сондай-ақ жоғары білімге тек жеке қабілет критерийі негізінде қол жеткізуді қамтамасыз етуге шақырады. 15-бапқа сәйкес, мемлекеттер мүмкіндігінше жалпы жүйелерге сәйкес келетін, ал мүмкін болмаған кезде - мамандандырылған мемлекеттік немесе жеке мекемелер арқылы дене және ақыл-ой кемістігі бар адамдардың білім алуы мен кәсіптік даярлығын қамтамасыз етуге шаралар қабылдауы тиіс [4]. Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт (БҰҰ Бас Ассамблеясының 16.12.1966 жылғы 2200 а (XXI) қарарында қабылданған) білім беру адамның жеке басын толық дамытуға және оның қадір-қасиетін түсінуге бағытталуы керек екенін атап өтті (13-бап) [5] Мүгедектердің құқықтары туралы Декларация (1975 жылғы 9 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 3447 (XXX) қарарымен жарияланған) барлық мүгедектердің құқықтарын, қандай да бір ерекшеліктерсіз және кемсітусіз, оның ішінде білім алу, қолөнер кәсіптік даярлау, жұмысқа орналастыру қызметтері, оларға барынша мүмкіндік беретін басқа да қызмет түрлерін тануға шақырады олардың мүмкіндіктері мен қабілеттерін көрсету және олардың әлеуметтік интеграция процесін жеделдету [8]. 1982 жылғы желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 37/52 қарарымен мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы қабылданды, оның мақсаты теңдік міндеттерін іске асыруда және мүгедектердің әлеуметтік өмір мен дамуға толық қатысуында тиімді шаралар қабылдауға жәрдемдесу болды, ал 1983-1991 жылдар кезеңі БҰҰ мүгедектердің онжылдығы деп жарияланды [9]. Мүмкіндігі шектеулі жандардың білім алуына қатысты халықаралық-құқықтық нормалардың дамуындағы жаңа кезең 1980 жылдардың аяғы мен 1990 жылдардың басында басталды. Даму құқығы туралы Декларация (1986 жылғы 4 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 41/128 қарарымен жарияланған) адамды дамудың негізгі субъектісі деп таниды, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын, сондай-ақ қоғам алдындағы өз міндеттерін құрметтеу қажеттілігін ескере отырып, барлық адамдардың жеке және ұжымдық тұрғыдан дамуы үшін жауапкершілігін жариялайды (2-бап). Декларация мемлекеттерді осы құқықты жүзеге асыру үшін ұлттық деңгейде барлық қажетті шараларды қабылдауға және, атап айтқанда, негізгі ресурстар мен білімге қол жеткізуге қатысты барлығына мүмкіндіктер теңдігін қамтамасыз етуге шақырады (8-баптың 1-тармағы) [6]. Осылайша, инклюзивті білім беруді халықаралық қауымдастық мүгедектерді ғана емес, әртүрлі адамдар тобын қамтитын жалпы түсінік ретінде қарастырады. Инклюзивті білім беруге жәрдемдесу саясаты мектептегі білім беру ақысын қысқартуға, жетім балалар мен балалардың осал топтарына икемді білім беру тетіктерін іске қосу арқылы көмек көрсетуге, гендерлік теңдікті қамтамасыз етуге, сондай-ақ мүгедек оқушылардың білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін инклюзивті білім беруге бағытталған. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Азбукина Е. Ю., Михайлова Е. Н. Основы специальной педагогики и психологии. Томск: Изд-во ТГПУ, 2007. 396 с. 2. Специальная педагогика: учеб. пос. для студ. высш. пед. учеб. заведений / Л. И. Аксенова, Б. А. Архипов, Л. И. Белякова и др.; под ред. Н. М. Назаровой. 2-е изд., стереотип. М.: Академия, 2001. 400 с. As 3. Проблемы современной школы и пути их решения: инклюзивное образование: мат-лы междунар. науч.-практ. конф. , 18-20 июня 2008 года (Томск) / Федеральное агентство по образованию, ТГПУ; под науч. ред. С. И. Ануфриева, Л. В. Ахметовой. Томск: ЦНТИ, 2008. 480 с. 4. Азбукина Е. Ю., Михайлова Е. Н. Хрестоматия к курсу «Основы специальной педагогики и психологии». Томск: Изд-во ТГПУ, 2006. 164 с. 5. Постоева В. А., Шелехов И. Л. Коррекционная педагогика с основами специальной психологии. Томск: Изд-во ТГПУ, 2008. 292 с. 6. История педагогики в России: хрестоматия / С. Ф. Егоров. М.: Академия, 2000. 400 с. 7. Войтеховская М. П. Историко-педагогические тенденции модернизации образования в России // Вестн. Томскогос. пед. ун-та (Tomsk State Pedagogical University Bulletin). 2010. Вып. 11. C. 49-56. 8. Кащенко В. П. Педагогическая коррекция: Исправление недостатков характера у детей и подростков. М.: Академия, 2010. 304с 9. Малофеев Н. Н. Современный этап в развитии системы специального образования в России: результаты исследования как основа для построения программы развития // Альманах Института коррекционной педагогики РАО. 2000. № 1. жүктеу/скачать 33,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|