Қазақ дүниетанымындағы «Атамекен» концептісі Когнитивтік лингвистиканың негізгі базалық категориясы- концепт
Қазақ дүниетанымындағы «Атамекен» концептісі Когнитивтік лингвистиканың негізгі базалық категориясы- концепт
концепт ақиқат дүниенің құндылықтарын танытады;
концепт құрылымы санада ақиқат дүниенің мазмұнын беруде стереотиптік танымда және стереотиптік емес танымда таңбаланады;
концепт тіл арқылы көрініс табады;
белгілі бір ұлттың мәдени деңгейін көрсетеді;
тұлғаның өзіндік танымдық стилін айқындайды;
концепт-адам тәжірбиесіндегі идеалды түсініктің ең кішкене бірлігі;
концепт-білімді тарату, сақтау және оны өңдеудің негізгі бірлігі;
концепт белгілі бір мәдени болмыстың негізгі ұясы.
сөздіктегі анықтамасы;
концептің мағынасы мен оның әр түрлі философиялық және діни жүйелердегі орны;
концептің адамның күнделікті санасындағы түсінігі;
концептің әмбебап белгілері;
концептің фразеологизмдердің түзілуіне немесе қолдауына бір концептіге байланысты сюжеттің немесе образдың пайда болуы
Ғалым А.Исламның айтуынша, концептілерді талдау барысында төмендегідей бірізділік ұсталынады: Туған жер
Ата қоныс
«Атамекен» макроконцептісі
Отан
дала
«Атамекен» макроконцептісін құраушы логикалық модельдер
ел
Ата-бабасының (өзінің ғана емес) кіндік қаны тамған жер
Ата-бабасының бейіті жатқан жер
Атамекен болатын жердің таңдалуы Алланың қалауымен жүзеге асырылады
Ата-бабаның қаны төгіліп, жаудан қорғап алған жер
«ағайын-туыс»ортасы
Атамекен дегеніміз… І.Жансүгіров поэзиясындағы «Атамекен» концептісі Қазақ танымындағы «Атамекен» концептісінің логикалық моделі «Отан», «Туған жер», «Ата қоныс» сияқты күрделі логикалық ассоциациялардан тұрады. Оны тіліміздегі «Ата қоныс — алтын мекен», «Отансыз адам — ормансыз бұлбұл» т.б паремиологиялық бірліктер құрамынан көруге болады Біз «туған жер», «ел»концептісінің қазақ танымында қандай ұғым беретінін қарастыра отырып, халықтың басынан кешкен өмірін, ұлттық ерекшелігін, дүниетанымын тани аламыз, адамзатты табиғатты, Отанын сүюге тəрбиелейміз. «Туған жер» концептісін зерделеу арқылы адамның ой мен түсінігін тұжырымдап тілдің этнолингвистикалық сипатын айқындай аламыз.
Ілияс Жансүгіров шығармаларында «Атамекен» концептісі «дала», «туған жер» мағыналас ұғымдарымен сипатталып, былайша көрініс тапқан. «Атамекен» ең алдымен, туып-өскен, өсіп-өнген мекен. Тудым, өстім, есейдім, Ен далам – анам, мен – балаң. Ен далам – анам, мен – балаң. Туған, өскен есейген, Еңбек тулы ел- балаң. («Дала» поэмасынан)
