Қазақ және орыс тілдері кафедрасы

 

 

 

 

Қазақ және орыс тілдері кафедрасы 

 

 

 

 

 

 

 

14 сәуірде Алматы менеджмент университетінің 

2-ғимаратының ауласында 

 

1 курс С-1 топтарындағы студенттердің арасында  өткен  

«Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады»  

атты шешендік өнер сайысының 

есебі 

 

 

 

 

 

 

 

ЖАУАПТЫ ТҰЛҒА:  

                                                     Әбутәліп Орынғазы Мұратұлы 

 

                                           ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛАР: 

 

                                                                 Тұрарова Қадиша  Қасымқызы 

                                                                 Акимкожаева Шолпан Кадирқызы 

                                                                 Бегалиева Ләззат Бегалықызы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2015 жылғы 

 

 

 

Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы  – тіл. Сөзі 

жоғалған  жұрттың  өзі  де  жоғалады

,

деп  Ахмет  Байтұрсынов  айтқандай,  қазіргі  жастардың 

сөйлеу  мәдениетін  жетілдіру  мақсатында,  сәл  де  болса  мұрындық  болу  үшін  кешегі  ата-

бабаларымыздан  қалған  шешендік  өнерді  үйрете  отырып  сөз  өнерінің  қадір-қасиетін 

ұғындыру.   Сонымен қатар осы шешендік өнер арқылы ұлттық  құндылықтарды  жастардың 

бойына  сіңіре  отырып,  оларды  мәдениетті  сөйлеуге,  тілді  шұбарламай  таза  сөйлеуге 

тәрбиелеу.

 

Осы  шараны  ұйымдастыру  барысында  «Қазақ  және  орыс  тілдері»  кафедрасының 

оқытушылары Әкімқожаева Шолпан, Тұрарова Хадиша, Бегалиева Ләззат атсалысты.  Атап 

айтар  болсақ,  «Мейрамхана  ісі  және  қонақ  үй  бизнесі»  мамандығының  1  курс  студенттері 

төменде көрсетілген шешендік тапқырлыққа байланысты өз өнерлерін көрсетті. 

АЛҒАН ЖАРЫҢ ЖАҚСЫ БОЛСА 

  

            Қаз дауысты Қазыбек ел аралап жүріп бір үйге түсіпті. Ерінің үйде 

жоғына қарамастан, әйелі қонақтарды жақсы күтіпті. Сонда Қазыбек — «Әйелі мұндай, 

мұның ері қандай екен?» — деп тамашалап, жүре қоймай отырғанда үйіне ері келеді. Қараса, 

ері ұя бөріктеу ғана адам екен, Қазыбек әзілдеп, жолдастарына қарап былай депті: 

«Жараңдар, бұл сөзімнің мәнісі бар, 

Мәнсіздің мәндіменен не ісі бар? 

Құданың құдіретіне қарап тұрсам, 

Жапалақ үйрек алған бір ісі бар». 

Сонда әйел Қазыбектің сөзіне түсініп қалып: 

«Биеке, ол сөзіңнің мәнісі бар, 

Мәнсіздің мәндіменен көп ісі бар. 

Жапалақ ілген құсын місе тұтпай, 

Әлде де қоңыр қаздан дәмесі бар»,—депті. 

 Сонда Қазыбек әйелге риза болып: 

 «Балаң жаман болса, 

Көрінгеннің мазағы емес пе!   

Атың жаман болса, 

Шыбын жанның азабы емес пе! 

Қатын жаман болса, 

Бұл жалғанның тозағы емес пе!   

Туған балаң жақсы болса, 

Тән мен жанның шырағы емес пе! 

Мінген атың жақсы болса,— 

Бұл дүниенің пырағы емес пе! 

Алған жарың жақсы болса, 

Жиғаның мен мейманыңның тұрағы емес пе»! —депті. 

 

 

 

Төлебала  Әнетбабағабарыпты.  ЖасыжүзгекеліпотырғанӘнет  баба  ынтымақ,  ел 

бірлігіжөніндеәңгімеайтыпотырады. «Қалайеткендебірлікболады, оның күші қандай болмақ» 

дегендісұрайды.  Сонда  Әнет  баба  әуелі  жауап  айтпас  бұрын  бір  бума  солқылдақ  шыбық 

алдырады. 

- Балам, мынаны сындырыпкөрші? 

Төлебуылғаншыбықтыолай-бұлайиіпсындыраалмайды. 

-  Ендісолшыбықтыбіртіндепсындыршы?  –  Төлеортасынанбуылғаншыбықтышешіп, 

біртіндеппырт-пыртеткізіп, оп-оңайсындырыпбереді. Әнет баба: 

- Бұдан не түсіндің, балам? – дейді. 

Сонда Төле бала: 

- Түсіндім, баба, бұлмысалыңыздыңмәнісі: ынтымағы, бірлігімықтыелдіжау да, дау да 

ала  алмайды.  «Саяқжүргентаяқжейді»  демекші,  бірлігі,  ынтымағыжоқтыжау  да,  дау  да  оп-

оңайаладыдегеніңізғой. 

- 

Бәрекелді, 

балам, 

дұрыстаптың. 

Ел 

билеуүшіналдыменелдіауызбірлікке, 

ынтымаққашақырабіл. «Баққайдабарасың, ынтымаққабарамын» дегенніңмәнісі осы,- депті. 

Аймақтану мамандығы 1-курс студенттерінің көрсеткен өнерлері. 

Әз  Жәнібектің  қырық  уәзірі  ханға:  «Жиреншенің  қатыны  сізге  лайық  кісі  екен, 

әйелдің  сұлуы  екен»,—  деп  мақтап,  өсіріп  сөйлеп  келеді.Сонымен  бір  күні  аңға  шыққанда 

ханның  лашын  құсы  қашып  кетіп,  Жиреншенің  үйінің  төбесіне  келіп  қонады.  Жиреншенің 

әйелі  ұстап  алып  түлетіп-желпінтіп  қояды.  Оны  есітіп,  құсын  алуға  ханның  өзі  барады. 

Жиренше  үйде  жоқ  екен,  қатыны  бүркеніп  шығып,  ханға  құсты  алып  береді.  Хан  қараса, 

құсқа томаға тігіп кигізіп, қолғап тігіп құлпыртып, балақ бау есіп жарастырып қойған екен. 

Бұрын  томағаны,  қолғапты  бұл  жұртта  көрген-білген  жан  жоқ  екен,  жеңдерімен  ұстап, 

«жұмсақ  жүн»  деп  құстың  аяғына  уықтың  бауын  тағады  екен.  Ұшқанда  онысы  бір  құлаш 

болып шұбалып аяғына оралып жүреді екен. Сондықтан хан не құсына қарарын да білмей, не 

қатынға 

қарарын 

білмей, 

атынан 

ауып 

түсіп 

қала 

жаздайды. 

—    

Біз 

бүгін 

осында 

қонамыз,— 

дейді 

хан. 

—    Үйде еркек жоғын көріп тұрсыз. Алда-жалда еркек жоқта қонақ боламын десеңіз, біраз 

күн  араға  салып,  бір  айналып  келіңіз.  Кіріміз  болса  жуынып,  қонақ  жабдығын  хал 

келгенінше  даярлап  тұрайық.  Және  жігіт-желеңмен  келмеңіз,  көп  қонақты  күтуге  шамамыз 

келмейді,  өз  басыңыз  ғана  болсын!  —  дейді  Жиреншенің  жұбайы.  Хан  «жарайды»  деп, 

«оңаша келіңіз» дегеніне дәмелі болып, көңілі өсіп қайта береді. Сонымен бірнеше күн өткен 

соң хан жалғыз өзі келеді. Хан келген соң әйел алдынан шығып, қолтығынан сүйеп түсіріп, 

қолынан  ұстап  үйге  кіргізеді.  Бар  дүниелігін  жайнатып,  ханның  зығырын  қайнатып  қойған 

екен. Көрпе жаюлы, төсек салулы, шымылдық құрулы тұр. 

Ханды отырғызып қойып, әйел тамақ жабдығымен айналысады. Хан жалғыз өзі отырып 

оған-бұған көз салса, қатынның нәрсесінің бәрі кестелі екен. Жастықта да, көрпеде де, 

шымылдықта да, орамал, дастарқанда да бәрінде де кестемен тіккен бір жазу бар. Ол 

«біреудің есігін қолыңмен қақсаң, өз есігіңді біреу аяғымен тебер» деген сөз еді. 

Хан бұл сөзге түсінген жоқ, есі-дерті әйелдің етегінде, нәпсінің жетегінде болып отыра 

береді. 

         Жиреншенің әйелі бір уақытта палау басып, әртүрлі ыдысқа салып әкеліп, ханның 

алдына қойыпты. Хан бұрын палау жеп көрмеген болса керек, әр түсті ыдыста болған соң 

басқа-басқа ғой деп әр қайсысынан бір-бір алып татады. Бәрінің де дәмі бірдей болған соң, 

«бұл қалай» деп қайран қалады. «Тақсыр-ау, ыдысының басқалығы болмаса, бәрі бір 

тамақ»,— дейді әйел. Ханмен біраз бірге отырып әзілі жарасқан соң: «Тақсыр, ас айныса, не 

түзейді?» — дейді. Хан: «Май түзейді»,— дейді. Қатын: «Май айныса, не түзейді?» — дейді. 

Хан: «Тұз түзейді»,— дейді. Қатын: «Тұз айныса не түзейді?» — дейді. Хан бәлендей 

алмайды. Тағы да әйел: «Халық айныса не түзейді?» — дейді. «Халық айныса, хан 

түзейді»,—дейді. «Хан айныса, кімтүзейді?»—дейді. Сонда хан дәнеме дей алмай, 

ұялғанынан бетінің терін сүрте береді. Ақырында айыбына қолындағы жүзігін сыйлап, хан  

қайтып  кетіпті. 

 

 

 

Бір жолы хан билеріне: «Дүниеде не өлмейді?» — деп сұрақ қойғанда, алпыс биі бір ауыздан 

былай депті: 

                    «Ағын су өлмейді, 

                    Асқар тау өлмейді, 

                    Аспанда ай мен күн өлмейді, 

                    Әлемде қара жер өлмейді.» 

         Сонда Жиренше шешен бәріне қарсы шығып       

                    «Ағын судың өлгені, 

                    Алты ай қыста қатқаны. 

                    Асқар таудың өлгені, 

                    Басын бұлттың жапқаны. 

                    Ай мен күннің өлгені,   

                    Еңкейіп барып батқаны.   

                    Қара жердің өлгені   

                    Қар астында жатқаны.   

                    Ажал деген атқан оқ, 

                    Бір алланың қақпаны.   

                    Дүниеде не өлмейді?   

                    Жақсының аты өлмейді, 

                    Ғалымның хаты өлмейді», - деген екен. 

 «Қоғаммен  байланыс  және  ақпараттық  жүйе»  мамандығының  1  курс  

студенттерінің көрсеткен өнері.   

БұқаржыраудыңөтеқартайғанкезіндекөңілінсұрамақболыпҚаздауыстыҚазыбек би 

келеді. 

ТөсектежатқанБұқаржырау: 

—     Бірденонғадейінсанныңмағынасынмағанешкімайтыпбереалмады, Қазыбек, сен 

айтыпберші,— дегенекен. 

Сонда Қазыбектіңбергенжауабы: 

                            Бірдегеніңіз — бірлігікеткен ел жаман. 

                            Екідегеніңіз — егесіпөткен ер жаман. 

                            Үшдегеніңіз — үшбұтақтышідерденшошығанатжаман. 

                            Төртдегеніңіз — төсеккешығаалмағанкәрілікжаман. 

                            Бес дегеніңіз — біліктіадамнанбелгілі бала тумағанжаман. 

                            Алтыдегеніңіз — аймағынбилейалмағанадамжаман.   

                            Жетідегеніңіз — жетемдегенмақсатына жете алмағанжаман. 

                            Сегіздегеніңіз — серкесізбастағанқойжаман. 

                            Тоғыздегеніңіз — толғанғаныңыз. 

                            Он дегеніңіз — өткеніңіз, о дүниегежеткеніңіз. 

ЕР НАМЫСЫНА ҚАРАЙ ШАБАДЫ 

         Сырым бір жылы Орта жүзгебарғандаБалабишешенгекезкеледі. Сырым мен 

Балабиекеуікөпәңгімелеседі. 

Балаби: «Сізағайындынешеуедіңіз?»—дейді.  

Сырым: «Мен ағайындыекеумін»,—дейді. 

Балаби: — СіздіДаттанағайынды он бірдепестушіедік»,—дейді. 

Сырым: — «Сізтүсінбедіңіз, мен Даттан он бірекенім рас, бірақ та 

олардыңмағандаладақаншакерегі бар, мен ағайындыекеумін,біреуі –өзім,екіншісі — 

көпшілікхалқымеді»,— дейді. 

Балаби: «Үгітті, ақылдықандайадамғаайтукерек?»—дейді. 

Сырым: «Үгіттіұққанға, ақылдыжұққанғаайтукерек»,—дейді. 

Балаби: «Ат пен ер қандайжерде, не үшіншабады?»—дейді. 

Сырым: «Атшабысынақарай, ер намысынақарайшабады»,—дейді. 

Балаби: «Дүниеде не тәтті?» — дейді. 

Сырым: «Астатұзтәтті, адамдаДОСтәтті»,—дейді.