Қазақ-орыс тілдеріндегі сөздердің морфологиялық құрамын салыстыру
жүктеу/скачать 34,3 Kb.
|
?àçà?-îðûñ ò³ëäåð³íäåã³ ñ?çäåðä³? ìîðôîëîãèÿëû? ??ðàìûí ñàëûñòûð
- Бұл бет үшін навигация:
- Мақсаты
- Синтетикалық тәсіл
| Әдебиеттер: 1,2,4,6,7,9,10,12.
4 тақырып: Қазақ және орыс тілдеріндегі сөзжасам жүйесі Дәріс жоспары: Синтетикалық тәсіл. Аналитикалық тәсіл. Лексика-семантикалық тәсіл. Мақсаты: Қазақ және орыс тілдеріндегі синтетикалық тәсіл арқылы сөздердің жасалуы. Аналитикалық тәсіл сөздердің жасалуы. Лексика-семантикалық тәсіл арқылы сөздердің жасалуы. Мазмұны: Сөзжасам тілдегі сөз жасау процесімен байланысты барлык қүбылыстар мен заңдылықтарды зерттейді. Тілдін сөзжасам жүйесінің күрделенуі, баюы, толығуы көбіне сөзжасаушы жүрнақтардың мағыналық күрамының кеңеюі арқылы болады. Сөзжасам дербес тілдік үрдіс ретінде сөз қүрамының толығуына, баюына әсер етіп, жаңа лексикалық бөлшектер тудырады. Жаңа сөз әртүрлі әдіс, тәсілдер аркылы жасалады. «Сөз тудыру дегеніміз — жаңадан сөз жасау заңдары мен ережелерінің жинағы» — дейді А.Ысқақов.’ Қазақ тілінде негізінен дәстүрге айналған 3 түрлі тәсіл белгілі: Синтетикалык (морфологиялық). Аналитикалық (синтаксистік). Лексико-семантикалық. Ал С.Исаев пен Г.Нуркина бүл тәсілдерге қоса аралас. лексико-морфологиялық, морфолого-синтаксистік, лексико-синтаксистік тәсілдерді қоса атайды. Орыс тілінде негізгі сөз жасау тәсілдері төмендегідей: Лексико-семантикалық. Лексико-синтаксистік. Морфологиялық, Морфолого-синтаксистік. Сонымен, екі тілдегі сөз жасау тәсілдерінде айтарлыктай ерекшелік жок, Бірақ сөз жасау қосымшаларында айырмашы-лықтар бар. Осыған байланысты әр тілдің сез жасау тәсілдерін салыстырып қарастырған жөн. Синтетикалық тәсіл Екі тілде де бүл ең өнімді тәсіл. Синтетикалык тәсілдің ерекшелігі — сөз тудырушы морфемалар косылып, жаңа мағыналы сөз тудырады, сөз тудырушы морфемалардың ең кең тараған түрі — жүрнақ. Сөз тудырушы жұрнақтар форма тудырушы жұрнақтардан се-мантикалық қасиетімен ғана емес, грамматикалық қасиетімен дс ерекшеленеді. В.А.Белошапкова орыс тілінде сөзжасамның мына екі негізгі тәсілін атайды: Жұрнақ аркылы жасалу (Аффиксалькый способ). Жұрнақсыз жасалу (Безаффиксный способ). Қосымша морфема арқылы сөз жасау тәсілі (Аффик- сальный способ) іштей төмендегідей бөлінеді: Жұрнак арқылы сөз жасау (Суффиксальный спо- соб). Бұл тәсіл арқылы барлық сөз таптары жасала- ды. -О, -е дауыстылары арқылы түбірдің бірігуі мен жұрнақтьщ қосылуы арқылы сөз жасау (Сложно- суффиксальный способ): канатоходе^, землепрохо- дец т. б. Сөз алды қосымша арқылы сөз жасау (префиксаль-ный способ): яри+город, контр+аіша т. б. Сөз алды косымша мен жұрнақ арқылы сөз жасау (префиксально-суффиксальный). Бүл тәсілдің өзі іштеи екіге бөлшеді. а) шылау (предлог) тіркескен зат есімге сөз алды қосымша (приставка) мен жүрнақтың қосылуы арқылы: без денег — бездтежн+ый, под окном —подокон+ник т.б. ә) кез келген сөз табының түбіріне сөз алды қосымша (приставка) мен жүрнақтың қосылуы арқылы: сокурсник, переносица т.б, Нөлдік жұрнақ (нулевая суффиксация) тәсілі тек қзна етістік пен сык есімнен зат есімдер жасауда қолданылады: приход, синь, гниль, заика т. б. Сөз алды қосымша мен нөлдік жұрнақ аркылы (префиксация в сочетании с нулевой суффиксаци-ей): седой — проседь, синий — просинь т.б. -О, -е дауыстылары арқылы түбірдің бірігуі мен нөлдік жұрнак аркылы (сложение в сочетании с ну- левой суффиксацией): зубоскал, белозубый, блюдо- лиз тб. жүктеу/скачать 34,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|