Қазақ тілі мен әдебиеті және журналистика кафедрасы пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені м6 kaoa 3302 -Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі/ Мамандық-6В01721 (5В011700) – «Қазақ тілі мен әдебиеті»

2.Кеңестік дәуірдегі әдебиетті оқыту әдістемесінің дамуы

жүктеу/скачать 0,83 Mb. бет 36/124 Дата 03.05.2023 өлшемі 0,83 Mb. #89374 түрі Білім беру бағдарламасы

Бұл бет үшін навигация:

• 1924 жылы ғана Қазақстанның Халық ағарту Комиссариатының Білім орталығы қазақтың төрт жылдық мектептері үшін уақытша программалар жасады.
• Олар 1939 жылы басылып шыққан Ш.Кәрібаевтың(5 класс), Қ.Бекхожиннің(6 класс), А.Көшімбаевтың(7 класс) «Әдебиеттік оқу кітаптары» еді.
• 1947 жылы қазақ әдебиетінің жаңа бағдарламасы шыққанымен, оның саяси идеялық деңгейін қайта қарастырып, 1951 жылы жаңа бағдарлама жарық көрді. 1952 жылғы шыққан бағдарламада оқылатын көркем

2. 3. 2.Кеңестік дәуірдегі әдебиетті оқыту әдістемесінің дамуы Халық ағарту ісінің барлық жүйесін қайта құру төңкеріcтің алғашқы күндерінен басталады. Халық ағарту ісін басқарудың ескі жүйесін тарату басталады. 1918 жылы 1 қазаннан бастап барлық бастауыш және жоғарғы бастауыш училищелер, діни мектептер мен медреселер, төменгі және орта дәрежелі оқу орындары бірыңғай кеңес мектебі болып қайта құрылды. Олардың бәрі Халық Ағарту Комиссариаты қарамағына берілді. Ендігі жерде Қазақстандағы Халық ағарту ісі, мектептердегі оқу-тәрбие ісі де кеңестік саясаттан туындап отырды. Мектеп коммунистік идеологияны ұрпақ санасына ендіру институтына айналды. 1924 жылы ғана Қазақстанның Халық ағарту Комиссариатының Білім орталығы қазақтың төрт жылдық мектептері үшін уақытша программалар жасады. 30-жылдардың бас кезінде орта және жоғары мектеп туралы партия мен үкіметтің бірнеше қаулы-қадарлары қабылданды. Бұл қаулылар орта және жоғары мектептің дамуы мен оның оқу-тәрбие жұмысын қайта құрудың және педагогика ғылымының теориялық жетістіктерін айқындап берді. 30-жылдардың аяғында қазақ әдебиеті үшін болған үлкен өзгеріс 5-7 кластарға арналған оқулықтар «Әдебиеттік оқу» болып шыға бастады. Бұған дейінгі бастауыш және орталау мектепттің оқу кітаптарына «Ана тілінен оқу кітабы», «Әдебиеттану оқу кітабы», «Көркем әдебиет жинағы», «Әдебиет хрестоматиясы» сияқты аттар қойылып келген еді. Ендігі жерде орыс мектептеріндегі тәжірибеге сүйене отырып, 5-7 кластарда әдебиеттің оқу курсынд тарихи-әдебиеттік мәселелерді сөз етпей-ақ, сабақ барысы белгілі бір шығарманың идеялық-көркемдік жақтарын ашуға ғана бағытталды. Әдебиеттік оқу белгілі бір шығарманы мазмұн мен түр бірлігі негізінде оқытуға бағытталады. Тарихи - әдебиеттік проблемалардан оқушы мен мұғалімнің назары шығарманың идеялық – көркемдік жақтарын ашуға, оның құрылысы мен тіліне аударылады. Әдебиеттік оқу орта мектептің 5 – 7 сыныптарында өткізілетін болды. Әдебиет тарихын мектепте осы кезден бастап 8, 9, 10 сыныптарға бөліп оқыту принциптері жүзеге асырыла бастады. 8 сыныпта ауыз әдебиеті мен әдебиет тарихының алғашқы мәліметтерін қамту, 9 сыныпта ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы және ХХ ғасыр басындағы әдебиетті оқыту, 10 сыныпта кеңес әдебиетін оқыту принципі қабылданды. Әдебиет оқулығын жасаудағы осы жаңа принцип бойынша алғашқы оқулықтар жазылып шықты. Олар 1939 жылы басылып шыққан Ш.Кәрібаевтың(5 класс), Қ.Бекхожиннің(6 класс), А.Көшімбаевтың(7 класс) «Әдебиеттік оқу кітаптары» еді. Әдебиет тарихын мектепте оқытудың жаңа үлгісі негізінде оқулықтар жасау ісіне бұл кезде Е.Ысмайылов, Қ.Жұмалиев сынды әдебиетші ғалымдар ат салысып, қазақ әдебиеті тарихының мектептік курсын жасауға, сол жобамен кейін үлкен әдебиет тарихын негіздеуге аса мол еңбектер сіңірді. 8 класқа Қ.Жұмалиев, 9 класқа Е.Ысмайылов оқулықтар жазды. 10 класс үшін «Қазақ совет әдебиеті» курсын Ғ.Мүсірепов, Қ.Бекхожин, С.Сейітов, Қ.Жармағамбетовтер қатысқан авторлар тобы жасап отырды. 9 класс оқулығының кейінгі басылымдарын Е.Ысмайылов пен Қ.Жұмалиев, одан кейін Қ.Жұмалиев пен С.Мұқанов жазды. Одан басқа Отан соғысынан кейінгі әдебиет оқулығын жасау ісіне М.Ғабдуллин, З.Қабдолов, А.Нұрқатов, М.Базарбаев, Б.Сахариев, Ә.Шәріпов, М.Сармұрзина, М.Хасенов, Ш.Аманов, Ш.Ахметов, Т.Ақшолақов т.б. әдебиетші ғалымдар қатысты. 1937 – 1938 жылдары шыққан әдебиет хрестоматиялары (5 сынып - Ә.Тәжібаев, 6 сынып – М.Әуезов, 7 сынып – Д.Әбілов, 8 сынып – С.Мұқанов пен Қ.Бекхожин, 9 сынып - әуелі Үсенов кейін Е.Ысмайылов пен Т.Ақшолақов, 10 сынып – М.Жанғалин мен С.Ерубаев) да бұл салада бірталай тәжірибе жинақтауға себепкер болды. Ал бағдарламаның әдістемелік нұсқауларының кеңейтілуі 1941 жылы жетілдіріліп шығарылған бағдарламада көрініс тапты. Бұл бағдарлама бұрынғы бағдарламаларға қарағанда әдістемелік, білімдік жағынан әлдеқайда сапалы екенін танытты. Сөйтіп бұл бағдарлама 1947 жылға дейін қолданылып келді. 1943 жылы желтоқсан айында Халық Комиссарлары Кеңесінің балаларды 7 жастан бастап, жалпыға бірдей міндетті оқытуды енгізу туралы өте маңызды қаулысы қабылданды. 50-жылдардың аяғында мектептегі білім берудің мазмұнын жетілдірудің жолдарын теориялық және экспериментальдық ізденістер басталды. 1958 жылы 24 қыркүйекте СССР Жоғарғы Кеңесі қабылдаған “Мектептің өмірмен байланысын нығайту және СССР-де халық ағарту жүйесін одан әрі дамыту туралы” заң жалпыға бірдей міндетті сегіз білім беруді енгізу туралы шешім қабылдады. 1962 – 1963 оқу жылы барлық жетіжылдық мектептер сегіз жылдық мектептерге айналды. Жетіжылдық толық емес орта мектеп сегізжылдық жаппай міндетті оқытуға айналды. Жаппай 8 жылдық бiлiм берудi iске асыру заңы оқудың сапасына керi әсер еттi, талап төмендеп кеттi. Оқушылардың бiлiмге ынтасы кемiдi. Орыс тiлiн оқытуға ерекше көңiл бөлiнiп, арнаулы орта және жоғары оқу орындарында сабақ түгелдей орыс тiлiнде жүргiзiлгендiктен қазақ мектептерiндегi оқушылардың саны кеми түстi. Сөйтіп, мектептердi 7 жылдықтан 8 жылдыққа көшiру iсi 1962 — 63 оқу жылында аяқталды. 1980 — 90 жылдары елiмiзде халыққа жаппай орта бiлiм беру саласында бiраз жұмыс жүргiзiлдi. Соның бiрi 6 жастан бастап оқыту болды. Сондай-ақ ауылдық жерлердегi шағын мектептер мәселесiн шешу, бастауыш мектепке алдын ала даярлау, жаппай орта бiлiм беруге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу мәселелерiне ерекше көңiл бөлiндi. Мектептегi оқу iсi мемл. бiлiм стандартынан туындайтын жаңа талаптарға сай келетiндей етiп ұйымдастыруды, көп қаржы жұмсауды және ғыл.-зерттеу жұмысын жүргiзудi қажет етедi. Оның бiрiншi кезеңi 1994 — 97 ж., жалпы бiлiм беретiн мектептердi толық бiлiм стандартына көшiру iсiн аяқтау 2001 — 02 жылдарды қамтыды. Жалпы бiлiм беретiн базалық мектептердегi оқу жүйесi — 11 жылдық. Белгiлi бiр бiлiм салаларына икемi бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер ашу, оқуды тегiн оқытумен қатар жекелеген ақылы мектептер ашу iсi де жүргiзiлдi. Кезіндегі идеологиялық мәселелерді қайта құру жөніндегі науқандық шараларға байланысты 1947 жылы қазақ әдебиетінің жаңа бағдарламасы шыққанымен, оның саяси идеялық деңгейін қайта қарастырып, 1951 жылы жаңа бағдарлама жарық көрді. 1952 жылғы шыққан бағдарламада оқылатын көркем шығармаларды маркстік – лениндік ғылым тұрғысынан қайта қарап, іріктеп енгізумен бірге, ол шығармаларды оқып үйренудегі жұмыс түрлері, әдіс – амалдары көрсетілді. 1950-1960 жылдардың арасында бұл идеологиялық нұсқаулардың біржола орнықтырылуымен байланысты 1954 жылы әдебиет бағдарламасы жаңартылып басылып, оның басты бағыттары содан кейінгі бағдарламалар негізінде сақталынып отырды. Содан кейінгі қазақ әдебиетінің жаңартылған бағдарламасы 1967 жылы басталып, 1972 жылы мектептердің жаңа бағдарламаларға көшуі қарсаңында, яғни 1972-1973 оқу жылдарында біршама өзгертіліп шығарылды. Сонымен қазақ әдебиетін мектепте оқыту үшін жасалынып келген оқу бағдарламаларының даму, қалыптасу жолын шолатын болсақ, 1940-1990 жылдар аралығында уақыт талабына және үстем идеологиялық саясат ықпалынан кейбір түзетулер болып отырғанымен, негізі сақталып келгенін, оқу бағдарламалары мен оқулықтардың тұрақтану қалпында болғанын айтуға негіз бар. Бұл бағдарламалардың негізгі ұстанымдарында тарихилық, партиялық, концентристік(өрлемелі қайталаулар) ұстанымдар алынды. Осындағы концентристік ұстанымның бүгінгі бағдарламаларға әлі де өзек болып отырғанын айта кету жөн. Бүгінгі оқу бағдарламаларының неігізінен партиялық ұстанымды алып тастағанымен бағдарлама жасаудың қалған дәстүрлері мен қалған тәжірибесі сақталып келе жатқаны мәлім. 50-жылдардан бастап әдебиет сабағын оқытудың проблемалық әдістері кеңінен сөз бола бастады. Сабақты проблемалық тәсілмен оқытудың ғылыми – теориялық тәжірибелері жинақталып, мектеп өміріне ене бастады. Осы жылдары “Мектептерде қазақ әдебиетін оқытудың методикасы” жинағы, Ә.Қоңыратбаевтың “Әдебиетті оқыту методикасы”, А.Көшімбаевтың “Қазақ әдебиетін орта мектепте оқыту методикасының мәселелері” тәрізді кітаптары жарыққа шығып, пәнді оқыту ісінің жақсартылуына ықпалын тигізді. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі тарихында 60 жылдар үлкен белес болып табылады. Өйткені А.Көшімбаевтың “Қазақ әдебиетін оқыту методикасы”, Ә.Дайырованың “Орта мектепте І.Жансүгіров творчествосын оқыту”, Ә.Қоңыратбаевтың “Әдебиетті оқыту методикасының очерктері”, “Әдебиеттік оқу методикасы” сияқты іргелі еңбектер осы кезде жарыққа шықты. Қазақ әдебиеті әдістемесінің 1970-1980 жылдары ғылыми мазмұны артты, әдістеменің жеке салалары арнайы зерттеле бастады. 1970 жылдары С.Қалиевтің “Мектепте Ғ.Мүсірепов шығармаларын оқыту әдістемесі”, 1974 жылы Ә.Қасымбекованың “С.Сейфуллин өмірі мен шығармашылығын оқыту жолдары” атты құралы, Қ.Әміровтың “ЖОғарғы кластарда қазақ әдебиетінен тапсырмалар жүйесі” көмекші құралы жарияланды. 80 – 90 жылдары С.Дүкенбаевтың “Мектепте драмалық шығармаларды оқыту”, Т.Ақшолақовтың “Көркем шығарманы талдау”, Қ.Бітібаеваның “Әдебиетті оқыту методикасы”, Құттыгүл Айтжанованың «Қазақ әдебиетін оқытудың әдіснамасы»(2002) басылып шықты. Шығарма талдауда жүйелік – құрылымдық әдісті қолдану мәселесін Т.Ақшолақов “Көркем шығармаға талдау жасау” (1983), әдебиет сабағында жүргізілетін жазба жұмыстарын С.Тілешова “Әдебиет сабағында жүргізілетін жазу жұмыстары”(1981), әдебиет сабағында пәнаралық байланысты жүзеге асыру мәселесін Р.Құтқожина “Әдебиет сабағын Қазақстан тарихымен пәнаралық байланыста оқыту”(1985), қазақ әдебиетінің факультативтік курстарының мазмұны мен әдістемесін Ә.Дайырова “Қазақ совет әдебиеті, факультативтік курстар хрестоматиясы” (1985), факультативтік курстар программалары, зерттеп, әдістемелік еңбектерде, оқулықтар мен әдістемелік нұсқауларда жинақтап көпшілік назарына ұсынды. 1990 жылдардан былай қарай прозаны оқыту туралы тың пікірлер, соны ғылыми түйіндеу жайлы айтыла бастады. Сөйтіп, қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі ғылымы өзінің қалыптасуының бастапқы кезеңдерінде білім мазмұнын анықтау жұмыстарымен, яғни бағдарламалар мен оқулықтар жасаумен сипатталынды. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу: