Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
aзa Тiлiнi зектi М селелерi ж не Т уелсiздiк Тa ылымы
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
167 еңбегінде сөзжасамдық сатыларға ғылыми сипаттама берген, сатылардың көлденең қатарда тізбекке қатысын анықтаған, ал тік қатарда сөзжасамдық тарамға қатысын анықтаған. Сөзжасамдық сатыдағы туындылардың бір – бірімен қатысын белгілеген. Сөзжасамдық сатыны өзінің зерттеу нысанына байланысты сипаттаған яғни дене мүшелері атауларынан туындаған туындылармен байланысты сипаттаған. Диссертацияда дене мүше атауларының сөзжасамдық ұялар жасауға негіз болуы, олардың сөзжасамдық қабілеті сөз болған. Автор еңбегінде дене мүше атауларынан жасалған 24 сөзжасамдық ұя талдауға түскен, оларда жасалған туынды сөздің жалпы саны анықталған, сол сияқты әр сатыда жасалған туынды сөздер саны көрсетілген. Әр сатыдағы туынды сөздерге морфемдік талдау жасаған, жұрнақтар, сөзжасамдық типтері және олардың сөз табына қатысты анықталған. Әр ұядағы сөзжасамдық сатының деңгейі көрсетілген. Өнімді, өнімсіз ұялар анықталған сатыдағы туынды сөздердің мағыналық қатысты көрсетілген. Сөзжасамдық ұя тураыл шағын мағлұмат профессор З.Бейсембаеваның «Сөзжасамды оқытудың ғылыми – әдістемелік негіздері» атты әдістемелік еңбегінде берілген /49/. Еңбектің «Сөзжасамның ғылыми негізі» деген бөлімінде автор сөзжасам туралы жалпы мәселелерді сөз еткен. Сонымен бірге автор сөзжасамдық ұяға анықтама беріп, ұяның бес түрін көрсеткен /49, -39/. Ғалым «Сөзжасам» пәнін модуль бойынша оқыту деген екінші еңбегінде сөзжасамды модуль бойынша оқыту мәселесін көтерген. Онда әдістемелік мәселелермен бірге модульдің 3 түрін көрсеткен: «1. Сөзжасам туралы түсінік (1 – модуль) 2. Сөзжасам единицалары (2 – модуль) 3. Сөзжасам тәсілдері (3 – модуль)». Біз жасаған шолу сөзжасамдық ұя мәселесінің ғылымдағы зерттелу жағдайы төмен екендігін көрсетті. Жаңа ғана зерттеле бастаған бұл мәселе қазіргі таңда шешімі табылмай тұрған, зерттелмеген, анықталмаған жағдайлары көп, өте өзекті, зерттеуді қажет ететін маңызы мол мәселе екенін орыс тіл біліміндегі Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 168 сөзжасамдық ұя мәселесін зерттеген еңбектерге назар аударсақ, бірден байқауға болады. Сөзжасамдық ұя орыс тіл білімдерінде 1970 жылдардан бастап зерттеліп келе жатқанын, ол туралы, мысалы, орыс тіл білімінде талай докторлық, кандидаттық диссертациялар қорғалып, талай ғылыми зерттеулер жасалып, еңбектер жарияланып жатқанын баяндап өтсек, біздің қаншалықты артта қалып отырғанымыз анықталады. Орыс тіл білімінде сөзжасамдық ұялар сөздігі де жарық көрді. Орыс, белорус, украин, ағылшын тіл білімінде біз танысқан диссертациялардың өзі жиырмадан артық, бірақ барлық материал түгел қамтылды деп айта алмаймыз. Олардың ішінде бір докторлық диссертация бар. Ол – А.Н.Тихоновтың «Формально- семантические отношения слов в словообразовательном гнезде» деген тақырыптағы қорғалған докторлық диссертациясы /50/. Сонда қаралған мәселелер мыналар: 1) Синхрония и диахрония в словобразовании 2) Словообразовательное гнездо 3) Смысловые связи слов в словообразовательных гнездах 4) Словообразовательная омонимия и множественность структуры слова. 5) Влияние морфологических процессов на формальные отношения однокоренных слов /50/. Бізге белгілі қалған диссертациялардың бәрі кандидаттық диссертациялар. Оларда сөзжасамдық ұя әр қырынан, жан – жақты зерттелген. Ол диссертацияларды хронология бойынша атап шығудың өзі мәселенің зерттеле бастаған кезеңін, зерттелген мәселелерді аңғартады. Профессор Е.Л.Гинзбург «Исследование гнезд сложных слов в русском языке на базе аппликативной модели» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Онда күрделі сөздердің жасалу модельдері берілген /51/. Профессор В.Шевчук «Деривационная структура от глагольных словообразовательных гнезд в совеременном английском языке» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Мұнда автор сөзжасамдық Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 169 ұядағы сөздердің құрамына ерекше назар аударған /52/. Профессор, А.С.Шишкина «Система отменных гнезд современного английского языка» деген тақырыпқа қорғаған кандидаттық диссертациясында есім сөздер ұясының жүйесін жасады /53/. Ғалым Н.Г.Юсупова өзінің «Структура словообразовательных парадигм имен существительных в современном русском языке» атты тақырыпта кандидаттық диссертациясында сөзжасамдық ұядағы парадигмалар мәселесін зерттеді /54/. А.Л.Лукашенец «Словообразовательные гнезда глаглов в русском и белорусском языках» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Онда автор етістік негізді ұяларды орыс, белорус тілімен салыстыру зерттеген ғалым А.М.Зализняк «Структурно – семантический анализ словообразавательного гнезда бить» деген тақырыпқа жазған кандидаттық диссертациясында бір ғана бить етістігінен жасалған сөзжасамдық ұядағы туынды сөздердің мағынасына талдау жасаған, олардың мағыналық байланысы мен ерекшелігін көрсеткен /56/. Зерттеуші А.Я.Василевич «Словообразовательные гнезда корней слов со значением мышления в современном украинском языке» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Онда ойлауға қатысты түбір сөздер негізіндегі ұяларды зерттеп, олардың құрылымына, мағынасына талдау жасады /57/. Ғалым Р.А.Қыдырбаева «Структура словообразовательных гнезд с исходным словом – именем существительным в современном русском языке» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Онда сөзжасамдық ұялардың құрылысын зерттеді /58/. Зерттеуші О.Н. Белявская «Структурано – типологическая характеристика словообразовательных гнезд с общим исходным глагольным словом в русском и беларусском языках» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Диссертация да етістік негізді сөзжасамдық ұялар орыс, беларус салыстырылып, олардың типологиясы анықталды /59/. Ғалым Б.Д.Хамраев «Типоллгия слообразовательных цепочек наименований лица в современном русском языке» деген мәселеде кандидаттық диссертация қорғады. Диссертацияда сөзжасамдық тізбек мәселесі зерттелді /60/. Я.Тышкиевская «Семантика – словообразовательная структура гнезд слов со значением чувсив в современном украинском языке» деген диссертациялық еңбегінде Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 170 ұяның құрылысы мен мағынасын сөз етеді /61/. И.В.Бондарко «Словообразовательные гнезд омонимов современного русского языка» атты еңбегінде, сөзжасамдық ұядағы омонимдер мәселесін, олардың жасалу жолын анықтады /62/. Л.П.Борисова «Развитие словообразовательных гнезд с синонимичными исходными словами» деген кандидаттық диссертациясында питать, кормить деген етістіктер негізіндегі ұяларды зерттеді /63/. Біз әр тілдерде қорғалған кейбір диссертацияларды мысал ретінде келтіру арқылы сөзжасамдық ұя мәселесінің күрделілігін, ғылыми маңызын, оны зерттеудің қажеттілігін дәлелдеуді мақсат еттік. Сонымен бірге қазақ тіл білімінде бұл мәселеден көп кеш қалғанымызды аңғартпақпыз. Өйткені, қазақ тіл білімінде бұл мәселеден аз-маз ғана диссертация қорғалғанын, жоғарыда көрсетілген өзге тілдердегідей арнайы осы мәселені зерттеген монографиялық еңбектермен мақтана алмаймыз. Орыс тіл білімінде сөзжасамдық ұяға арналған монографиялар баршылық, оларды атаудың өзі көп орын алады. Бұл жағдай сөзжасамдық ұя мәселесінің зерттелмеген мәселелері әлі алуан екенін, сондықтан оларды зерттеу әлі көп уақытты керек ететінін, яғни, бұл мәселе өзінің өзектілігін сақтап отырғанын көрсетеді. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|