|
Бас болмақ оңай, – бастамақ қиын
|
| бет | 44/90 | | Дата | 15.11.2023 | | өлшемі | 407,63 Kb. | | #123821 |
| Байланысты: Қазақ тілі ШыңБас болмақ оңай, – бастамақ қиын.
5
|
жалғаулықсыз ыңғайлас салалас іс, оқиғаның тез арада өткенін білдірсе,
|
Есікті ашып қалды – маңдайына тас келіп тиді.
|
6
|
мақал-мәтелде ерекше мән бере айтылған шартты бағыныңқы сабақтаста
|
Гүл шықса – жердің көркі, қыз туса – елдің көркі.
|
7
|
мақал-мәтелде ой ықшамдалып айтылғанда
|
Асыл – тастан, ақыл – жастан.
|
8
|
төл сөз, автор сөзі, диалогта сызықша қойылады.
|
– Қойдым, Тәуке, қойдым, – деді де Сыздық, күлкіге булығып, шығып кетті.
|
9
|
жер, уақыт мөлшерінің аралық шегін көрсету үшін қолданылады.
|
Осы жерден сенбі күндері Алматы – Астана бағытында автобус қатынайды.
|
БАСТАУЫШТАН КЕЙІН ҚОЙЫЛАТЫН СЫЗЫҚША
|
Қойылатын орны
|
Мысалы
|
1
|
бастауыш (зат есім)―
баяндауыш (зат есім)
|
Бөрік – адамға көрік.
|
2
|
бастауыш (сілтеу есімдігі)― баяндауыш (зат есім)
|
Бұл – үлкен қуаныш.
|
3
|
бастауыш (3-жақ жіктеу есімдігі) ― баяндауыш (зат есім)
|
Ол - әйгілі әнші.
|
4
|
бастауыш та, баяндауыш та заттанған сын есім(сан есім, есімше)ден болса
|
Ер жігіттің екі сөйлегені ― өлгені.
|
5
|
бастауыш (тұйық етістік) ― баяндауыш (зат есім)
|
Оқу – білім бұлағы.
Алдау – зұлымдық,
Алдану – ақымақтық.
|
6
|
бастауыш (зат есім) ―
баяндауыш (тұйық етістік)
|
Менің мақсатым – еліме пайдалы азамат болу.
|
|
бастауыш та, баяндауыш та бір сөзден болса
|
Жер тағдыры – ел тағдыры.
|
7
|
бастауыш (сан есім) ―
баяндауыш (сан есім)
|
Бес жерде бес – жиырма бес.
|
ҚОС НҮКТЕ
№
|
Қойылатын орны
|
Мысалы
|
1
|
бірыңғай мүшелердің алдындағы жалпылауыш сөзден кейін
|
Жиналыста сөз сөйлегендер: Асанов пен Қалиева.
|
2
|
Жалғаулықсыз себеп-салдар салаласта салдар мәнді сөйлемнен кейін
|
Оларды жазықсыздан-жазықсыз сөгуге болмайды: қыз ұзату оңай емес.
|
3
|
Жалғаулықсыз түсіндірмелі салаласта жай сөйлемдердің арасына қойылады.
|
Оның мұңаюына екі түрлі себеп бар: біріншіден, ағайынымен араздасып қалды, екіншісі - оны түсінетін адамның жоқтығы.
|
4
|
Төл сөздің алдында келген автор сөзінен кейін қойылады.
|
Сағит ең алдымен Ботагөзге:
Сүйінші!– деді.
|
ЖАҚША
№
|
Қойылатын орны
|
Мысалы
|
1
|
Сөйлемде бір сөзге қосымша түсінік беру үшін алынған қыстырма сөз жақшаға алынады.
|
Ол кезде Жарқын (әкемнің кіші інісі) ауыл әкімі еді.
|
2
|
Цитатаның авторы жақшаға алынады.
|
Болмасаң да ұқсап бақ
Бір ғалымды көрсеңіз.
(Абай).
|
3
|
Драмалық шығармада автор түсіндірмелері жақшаға алынады.
|
Нұрхан (көзінің жасын сілкіп). Қой, шырағым, сескеніп қаларсың.
|
ТЫРНАҚША
|
Қойылатын орны
|
Мысалы
|
1
|
Дәйексөз тырнақшаға алынады.
|
"Абай – қазақтың бас ақыны" деген Ахметтер де өмірден өтті.
|
2
|
Төл сөз тырнақшаға алынады.
|
Шешесі қызынан сұрады: "Ақшаны қайда қойдың?"
|
3
|
Мақал-мәтел, афоризм сөйлемде қолданылғанда тырнақшаға алынады.
|
“Ақыл - жастан” демекші, Арманның бұл айтқаны табылған ақыл екен.
|
4
|
Дәйексөз ретінде келтірілген сөздер тырнақшаға алынады.
|
Қазақта "құлақтан кіріп бойды алар" қаншама әдемі әндер бар.
|
5
|
Біреудің айтқанынан алынған жеке-жеке сөздер тырнақшаға алынады.
|
Әжемнің маған айтқан "алтыным", "қошақаным" деген сөздері әлі күнге дейін есімнен кетпейді.
|
6
|
“Де” дәнекерінсіз айтылып, заттанып тұрған төл сөздер тырнақшаға алынады.
|
“Сабаққа бармаймын”-ды қой.
|
7
|
Қалжыңмен айтылған астарлы мәндегі сөздер тырнақшаға алынады.
|
“Жаны тәттілердің” жағдайын жасап жүре береміз бе?
|
8
|
Объект етіп алынған сөйлем (сөз тіркесі, сөз, буын, әріп) тырнақшаға алынады.
|
«А» - жуан дауысты дыбыс.
|
9
|
ұйым, ұжым, газет, журнал, кітап т.б. атаулары тырнақшаға алынып жазылады.
|
“Шың-кітап” баспасы. “Ана тілі” газеті. “Абай жолы” романы.
|
ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚАБАТТАСА ҚОЛДАНЫЛУЫ
|
Қойылатын орны
|
Мысалы
|
1
|
Егер сұраулы сөйлем лептік интонациямен айтылса, сұрау мен леп белгілері қабат қойылады.
|
Айналайын Ақ Жайық,
Ат салмай өтер күн қайда?!
Еңсесі биік боз орда
Еңкейе кірер күн қайда?!
|
2
|
Жалғаулықсыз қарсылықты салалас құрмалас құрамындағы жай сөйлемдері арасына үтір, сызықша қойылады.
|
Ол өтініп сұрады, – бермедім.
|
3
|
Төл сөз бен автор сөзі арасына сызықша үтірмен, леп белгісімен; тырнақша мен үтір, нүкте, сұрау, леп белгілері, көп нүкте қабаттаса қойыла береді.
|
– Онда... – не дерін біле алмады.
– Солай, солай, шырағым, – деді.
– Неге? – деді Сағит тұрған үйінен кемдік көрді ме деген оймен.
|
4
|
Сұраулы және лепті сөйлемнен кейін ой аяқталмаса, сұрау мен леп белгілерінен кейін көп нүкте қойылады.
|
Алған сыйлығың құтты болсын!.. Болсын!.. Біз қашан алады екенбіз, ә?..
|
СТИЛЬ
|
|
|
