Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
атбасар (копия) (копия)
| Үй кәсіпшілігі. Мал шаруашылығы тек қана тағам өнімдерін ғана емес, сонымен қатар киім мен аяқ-киім дайындау үшін де шикізат берді.
Қола дәуіріндегі тоқымашылықтың болғандығын қарапайым тоқыма станогының гүрзі тастары, яғни сүйектен, тастан және саз балшықтан жасалған ұршықтың басы секілді олжалар да растайды. Бұйымдар биязы жүнді қой мен ешкінің түбітінен тоқылды. Қола дәуірінің тайпалары жабайы конопля, зығыр мен қалақайдан өсімдік жіптерін дайындады. Олардан шаруашылыққа қажетті арқан есті, балық аулайтын тор жасады. Қабірлерден табылған аяқ-киім қалдықтарына қарағанда, ол теріден жасалды, өкшесі болмады, тарамыс жіптермен тоқылды және де толарсақ тұсынан баумен байланды. Ерлер мен әйел адамдар құлақты жауып тұратын жүннен және теріден тоқылған бас киім киді. Үстіңгі киім де жүн маталардан дайындалды. Ол екі жағына бірдей қаусырмалы болды немесе жоғарғы бөлігінде кесінді қалдырылып, сол жағынан бір түймемен түймеленді. Әйелдердің киімдері көйлектен, бас киімнен және тері аяқ-киімнен тұрды. Әдетте, жүн матадан тоқылған көйлек тізеден біршама түсіп тұрған еді. Жеңі ұзын болды. Олардың қайырмасына қола моншақтар тізілді. Юбка белінен бастап алдыңғы жағынан ақ пасталы моншақтармен көмкерілді. Маталар қанық қызыл, көкшіл қызыл бояумен түстелді. Қабірлерден табылған көптеген әшекей заттарға қарағанда әйелдер құлақтарына жалпақ алтынмен қапталған сырға мен сақина таққан, мойындарына гривна немесе қола моншақтар, қолдарына білезік пен жүзік тағып жүрген. Киімнің мойын тұсына айналдырыла шыныдан жасалған ұсақ моншақтар тағылды, көкірек тұсына дөңгелек қапсырмалар жапсырылды. Кейде өрнектелген табан, дөңгелек және ромб түріндегі қосымшалар, белбеу құрсаушасы кеңінен таралды. Әшекей және қорғайтын зат ретінде ерлер де, әйелдер де ұлутастар, жыртқыш аңдар мен үй жануарларының азу тістерін тағып жүрді. Қоныс тұрғындарының тіршілігінде қыш құмыра жасау маңызды орын алды. Оладың барлығы шаруашылық пен тұрмыста қолдану үшін жасалды. Қола дәуіріндегі құмырашылардың басым бөлігі әйелдер болған еді. Ыдыстар қолдан жапсырылып дайындалды. Ыдыстардың көпшілігі (қабырғасы тік немесе аздап шығыңқы банка тәрізді) жіпті (ленталы) техника бойынша жасалды. Ыдысты қалыпқа салу әдісі де болды, мұндай қалыптың рөлін ішіне сулы құм толтырылған жүн матадан жасалған қап атқарды. Жалтыратылғаннан кейін ыдыс беті тегіс те тығыз күйге енді, ал күйдірілгеннен кейін сұйықтықты жақсы сақтайтын қасиетке ие болды. Ыдыстар, әдетте, өрнектелді. Әшекей-ою алдын-ала көз мөлшерімен-ақ күйдірілгенге дейінгі ылғалды немесе аздап кепкен саз балшыққа түсірілді. Ыдыстарды күйдіру ашық отта жүзеге асқан болуы керек. Кептіру кезінде ыдыстардың жарылып кетпеуі үшін саз балшық майсыздандырылды, оған ұнтақталған кварц, қабыршақ, құм, кейде шамот қосылды. Қола дәуіріндегі тайпалардың көркемдік талғамы мен мәдениеті туралы әшекейлер мен өнер туындыларынан да байқауға болады. Өте сирек болса да, «аң» стилінде жасалған заттар да кездеседі. Олардың арасында сүйектен жасалған жануарлардың бастары да бар. Ер адамның басы бедерленген Нұра өзені жағалауынан табылған тас келсап та мамандардың қызығушылығын тудырып отыр. Сонымен қатар осыған ұқсас өнер туындылары басқа өңірлерден де ұшырасқан. Қола дәуірінің тайпалары үнемі жетілдіріліп отырған қару-жарақ та жасады. Қару-жарақ құрамында ағашқа отырғызылған төлкелі және ұшы жапырақ секілді пішінді ұшы қоладан жасалған жебелер болды. Қоян-қолтық ұрыста ұшы қоладан жасалған найза, шоқпар, балта (айбалта) қоладанылды. Кейбір жауынгерлер сүйек немесе ағаш сапқа кигізілген қола қанжар ұстады. Қола дәуірінің кейінгі кезеңінде саңырауқұлақ басы тәрізді және айқышқа келіңкірейтін түгелдей қоладан жасалған қанжарлар пайда бола бастайды. Қоғам. Отбасы қауымы өндіруші ұжым болды, ал ұжымдық еңбекте меншік ортақ болған еді. Уақыт өте келе, әсіресе кейінгі қола дәуірінде күшейген жекелеген отбасылар өзімен-өзі болуға ұмтылды, мұның өзі отбасылық меншіктің шығуына алып келді. Қола дәуірінің ерте және орта кезеңінде, тайпааралық қатығыстардың күшейген кезінде қоныстарды қоршап тұрған ор мен жал үйінділері пайда болады. Қорымдардан табылған қоладан және сүйектен жасалған жебе ұштары да тайпааралық қақтығыстардың болғандығын айғақтайды. Қола дәуірінің соңғы кезеңінде рулардың ыдырауы мен одан жекелеген отбасылардың шаруашылығының бөлініп шығуы нәтижесінде баспана да өзгереді. Баспаналар далда арқылы дербес отбасыларға арналған жабық секцияларға бөлінеді. Мүліктік теңсіздік шыққандығын қорымдардан алынған материалдар баяндайды. Қола дәуіріндегі қорымдардан қатардағы қауым мүшелерінің кедей қабірлерімен бірге аса бай қабірлер де кездеседі. Кент қонысы, беғазы-дәндібай мәдениетінің кесенелері, шеттен әкелінген заттардың пайда болуы ақсүйектердің бөлінгендігін көрсетеді, ал бұл өз кезегінде қоғамда саяси үрдістің басталғандығын, байырғы мемлекеттік бірлестіктердің қалыптаса бастағандығын дәлелдейді. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|