Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
| Бифас — екі шеті өңделген құрал.
Бойтұмар – зұлым күштерден қорғайды, тылсым күшке ие деп есептелінген қасиетті зат. Глазурь – керамикалық бұйымдар мен әшекейлерге жағылатын шыны тәрізді жабын, ол заттың беріктігін арттырған, ылғалдан сақтаған. Голоцен — геологиялық кезең. Шамамен осыдан 12-10 мыңжылдық бұрын плейстоценнен кейін қалыптасқан төрттік бүгінгі түзілімдер. Граффити – жартасқа, баспана қабырғасына, қыш ыдыстарына салынған фигуралар, суреттер немесе жазулар. Дандана – қырынан бір қатар етіп қойылған кірпіш қаландысы. Дастархан – саз балшықтан күйдіріліп, дөңгелек етіп жасалынған жозы. Дәнүккіш – бидайды, т.б. дақылдарды ұнтақтауға арналған құрал. Дәстүр – артефакт тұрпатының сипатына қарай идентификациясы жасалатын тұрақты технологиялық немесе мәдени құрылым. Денудация – тау жыныстарының бұзылу процестерінің жиынтық атауы және табиғи күштер (су, жел т.б.) әсерінен олардың төмен сырғуы, жылжуы. Дефляция – тау жыныстарының табиғи күштер әсерінен бұзылуы, үнілуі, өзгерістерге ұшырауы. Қуаң аймақтардағы ескерткіштердің жас шамасын анықтауда палеолиттанушылар тас құралдарының сыртқы қабатындағы өзгерістерге сүйенеді. Дромос – обаға арнайы жасалған дәліз. Дольмен – үсті тас плиталармен жабылған, үлкен тастармен тұрғызылған ғұрыптық немесе жерлеу құрылысы. Доместикация – жабайы жануарларды қолға үйрету. Кейде жабайы дәндә-дақылдарды мәденилендіруді де осылай атайды. Жарқыншақ – кез келген жаңқалаудан қалған өнім; вентраль бөлігі сақталған. Соққы қырының болуы міндетті емес. Жерлеу ғұрпы - өлген кісіні ақырғы сапарға аттандыру рәсімі. Оған мүрденің аяқ-қолын бүгу, қырынан қою немесе шалқасынан жатқызу, қасына жерлеу саймандарын орналастыру секілді ғұрыптық іс-әрекеттер кіреді. Жерлеу камерасы – қима ағаштармен немесе тас плиталарымен қабырғасы өрілген мүрде қойылатын оба, қоршау астындағы орын. Жерлеу саймандары – қабірдегі мүрде жанына қойылған заттар. Жертөле – жерге тереңдете қазылып, үсті ағаштармен жабылған баспана. Заттай мәдениет – қазба кезінде табылған түрлі технологиялар мен артефактілер жиынтығы. Зират, қорым – жерлеу кешені. Ол бірнеше обалардан, қоршаулардан, т.б. тұрады. Зооморфты – жануар сұлбасының бейнеленуі. Идол – тас, ағаш немесе сүйек материалдардан жасалған мифологиялық немесе эпикалық кейіпкер, «тәңірдің» мүсіні. Ингумация – мүрдені шұңқырда, қабірде жерлеу. Инкрустация – бұйымға басқа материалдар немесе асыл тастар орнатып дайындау. Кескіш – шеті үшкір, ұзын келген тас тілікшесі. Кенотаф – алыста жүріп қайтыс болған адамның сүйегі қалмаған (табылмаған) жағдайда тұрғызылатын еске алып тұру обасы. Керуен сарай – керуендер аялдайтын, тоқтап тынығатын кешенді имарат. Оған саяхатшылар, т.б. жолаушылар да тоқтаған. Кремация – қайтыс болған адам денесін өртеу ғұрпы. Крица – құрамында шлагы көп кеуекті қатты темір массасы. Кромлех – жеке тұрған ірі тастар, әдетте дөңгелек тұрпатта орналасады. Қыш ыдыстары (керамика) – саз балшықтан тұрпаты жасалып, отқа күйдірілген бұйым. Жалпылама түрде өндірістік, тұрмыстық және ғұрыптық болып бөлінеді. Леваллуа – тас өңдеу техникасы. Алдымен мұқият дайындалған дөңгелек пішінді өзектастан тас тіліктері соғылып алынады. Одан соң тас тілігінен қажетті құрал жасалған. Бір жағы дөңестеу, келесі беті жалпақ болып келеді. Локализация – үш жақты фиксацияланған археологиялық олжалардың уақыт пен кеңістік аясындағы жағдайы. Макролит – ірітас; ірі етіп шағылған тас құралдары. Мәдени дәстүр – ұзақ уақыт бойы ерекше құралдардың немесе технологиялардың сақталуы, ол археологиялық мәдениет жойылғаннан кейін де біршама уақыт сақталып қалады. Мәдени қабат – археологиялық олжалар кездесетін қабат. Мәдени эволюция – түрлі мәдени үрдістер нәтижесінде уақыт талабы бойынша адам мәдениеті өзгеріске ұшырайды дегенді білдіретін теория. Меандр – бұрмаланған сызық түріндегі өрнек. Ирелеңдеп, бұрмаланып ағатын Меандр өзенінің атымен аталған. Мегалиттер – үлкен тас блоктарынан тұрғызылған ежелгі құрылыс. Менгирлер (сымтастар) – тігінен тұрғызылған ұзынша тас плиталары, кейде қатарласа, кейде параллель түрде көміледі. Мешхед – мұсылмандар мінәжат ететін бейіт. Миграция – бір жерден екінші жерге қоныс аудару. Микролит – шағын тас; шағын тас трапеция, сегмент, үшбұрыш тұрпатындағы тас тіліктері. Көбіне шаруашылық құралдарына қыстырма, қондырғы ретінде қолданылған. Миоцен – неоген жүйесінің төменгі бөлімі. Наус – исламға дейінгі әулеттік мүрдехана. Оба – топырақтан, тастан тұрғызылған қабір үсті құрылысы. Оссуарий – мүрде қалдықтарын (күл, сүйек) салатын қыш ыдыс. Остеологиялық материалдар – малдың, жан-жануарлардың сүйектері. Ошақ – баспана ішінде, жанында от жағылған орын. Әдетте қаланған тастары, ошақ шұңқыры, күл қалдықтары, т.б. бойынша анықталынады. Өзектас – нуклеус – құрал дайындау үшін арнайы өңделген тас. Ерте кездері төменгі палеолитте дөңгелек, мустье дәуірінде пирамида пішіндес, жоғарғы палеолитте призма тәрізді түрлері шыққан. Тас дәуірінде олардан басқа бірнеше түрі бар. Пандус – қоғамдық ғимараттарға баспалдақ түрінде жасалған еңіс не жайпақ жай. Пектораль – кеудеге тағылған зергерлік бұйым. Петроглиф – тас плиталарға, жартастарға қашап салынған суреттер. Плейстоцен – геологиялық бөлім атауы. Ол төменгі, ортаңғы және жоғарғы болып бөлінеді. Плейстоценді голоцен алмастырған. Пышақ тәрізді тас тілік – призма пішінді өзектастан шағылып алынған ұзынша келген еңбек құралдары. Реверс – тиынның (монетаның) сол беті. Саркофаг – ағаштан жасалған (діңгек, т.б.) табыт-астау. Соққы алаңқайы – тас құралдарын соғып немесе шағып түсіруге арналған жазық бөлік. Тагора – тағара – шылапшын, шара секілді керамикалық ыдыс. Тас тілік – ені ұзындығынан кемінде екі есе кіші, ұзынша келген тас құралы. Тас жаңқа – тасты өңдеу барысында оның сыртынан шағып алынған бөліктері. Тасөзек - ядрище – тас құралдары шағып алынған жұмыр тас кесегі. Терракота – балшықтан күйдіріліп жасалған мүсіндік туынды, кейде боялуы да мүмкін. Түзету – ретушь – өңделіп жатқан құралдың үстінен ұсақ жарқыншақтар мен қабыршақтар алу. Фасад – қабырғаның сыртқы көрінісі. Архитектуралық ансамбльге сай бірнеше түрлерге (бас, бүйір, көше, аула, т.б.) бөлінеді. Хум – азық-түлік немесе ауыл шаруашылық өнімдерін сақтауға арналған үлкен құмыра. Чоппер – малтатастан дайындалған ұзындау келген көлемді тас құралы. Екі-үш соққымен бір шеті ғана өңделеді. Чоппинг – екі шеті де бірнеше соққылармен өңделген малтатастан жасалған көлемді тас құралы. Циста – жәшік түрінде жұқа тас плиталармен қаланған қабір. Экофакт – адам қолымен жасалмаған, бірақ мәдениетті зерттеуде маңызы бар археологиялық олжалар. Мысалы, сүйек, өсімдік, т.б. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|