Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
Учебник. Археология Казахстана
| Аралтөбе-1 ғұрыптық кешені тікбұрышты қоршаулар тізбегінен тұрады. Қоршаулардың ортасында диаметрі 0,2-0,3 м, тереңдігі 0,2 м күл толтырылған шұңқыр анықталған. Қоршауға солтүстік-батыс жағынан оба асты конструкциясы жалғасқан, оның ортасындағы шұңқырдан малдың сүйегі мен жылқы жүгенінің үш металл тоғасы табылған. Солтүстік-батыс сыртқы қабырға ортасынан бастап барлық қабырғаларға антропоморфты құлпытастар орнатылған. Типологиялық тұрғыдан сипатталынып жатқан конструкция осы мәдениет таралған аумақтағы ежелгі түркі ғұрыптық қоршауларын сипаттап берген әдебиеттер материалдарына ұқсас.
Түркілердің Аралтөбелік ғұрыптық кешені Қырғызстан аумағынан табылған ежелгі түркі ғұрыптық конструкцияларына ұқсас, дегенмен қоршауға солтүстік-батыс жағынан жалғасатын шұңқырда құрбандық малын жерлеу салты бойынша өзгешеленеді. Шұңқырдан ат әбзелдерінің қалдықтары (металл қапсырмалар, т.б.) алынған. Бірнеше көне түркі қоршаулары Көржайлау-7 қорымы құрамынан ашылып, зерттелген. Қорымнан үш қоршау мен бір оба қазылған. Обадан басы батысқа бағытталған, шалқасынан жатқызылған мүрде аршылады. Оның бас жағына қолдан жапсырылған, түбі дөңгелек ыдыс қойылған, одан қойдың құйымшақ сүйегі мен тігінен ғұрыптық асқа қадалған қадалған пышақ шыққан. №1 қоршауды шеттерімен қоса есептегенде шамамен 2 м-ден сәл ғана асады. Конус тәрізді қосымша құрылыс негізгі конструкцияға оңтүстік-шығыс жағынан келіп қосылады. Қоршау қабырғалары тігінен қойылған тас плиталарынан тұрғызылған. Сыртқы жағын бойлай және қоршаудың ішкі ауданы ұсақ малта тастармен толтырылған. Қосымша құрылысқа тігінен ер адамның мүсіні орнатылған, түбі тастармен шегенделген. Мүсінге қару мен сол қолына пиала тәрізді ыдыс қашап түсірілген. Бет әлпеті мұқият өңделген, киімінің орамдары көрсетілген. Мүсіннің сол қолындағы жүзі қайрылып жасалынған қылыш ескерткіштің хронологиясына түзетулер енгізуге мүмкіндік береді, оны зерттеген мамандар мүсін ІХ-ХІІ ғасырларда тұрғызылған деп пайымдайды. Белсаз-1 қорымы диаметрі 5 м, 5 м және 8,7 м таспен үйілген үш обадан тұрады. Обалардың биіктігі 0,4-1,3 м аралығында. Диаметрі 8,7 м оба ортасында граниттен жасалған ер адамның скульптурасы тұрған. Археологиялық тазалаудан кейін оба конструкциясының жоспары бойынша тік бұрышты көлемі 7,5х7,4 м құрылыстан тұратындығы анықталынды. Скульптура барельеф техникасында дайындалған. Мүсіннің басы, денесі, қарын тұсында кубок тәрізді ыдысты ұстап тұрған қолдары айқын берілген. Сондай-ақ мүсіннің бет пішімі де мұқият бедерленген. Мұндай скульптура ғибадатханалық ескерткіштерде кеңінен таралған және Мерке өзені бойындағы биік үстірттегі туындыларға өте жақын. Осы сипатталған оба қасындағы диаметрі 5 м-лік оба қазылған. Одан жас баланың мүрдесі анықталған. Мүрде өртеу ғұрпы бойынша жерленген. Қасына бұйымдар қойылмаған. Белсаз-2 қорымы тас үйінділерінен тұрғызылған обалардан тұрады. Олардың диаметрі 3-20 м, биіктігі 1,5-3 м аралығында. Екі обада қазба жұмыстары жүргізілген. Диаметрі 6 м-лік обадан катакомбадағы қабір аршылған. Диаметрі 11 м-лік екінші обаның үйіндісі ормен қоршалған. Ауданы 2х1,5 м тік бұрышты құрылыс обаның ортасында орналасқан және шеттері бойынша оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай бағытталған. Онда бір ер адамның, бір әйел адамның тас мүсіні тұрған. Әйел адамның беті солтүстік-батысқа, ер адамның беті оңтүстік-шығысқа қаратылған. Мүсіндер граниттен, барельеф техникасында дайындалған. Екі мүсіннің де белбеу тұсындағы қолында ыдыс тұр. Әйел адамның мүсіні ұқыпты қашалған, үшкір бас киімі, бет-жүзі, кеудесіне тағылған әшекейлері сынды бөлшектері мұқият берілген. Мүйізді Қора-2 ғұрыптық ескерткіштері. Бұл кешен екі оба түріндегі құрылыстан тұрады. Үйіндінің шығыс жағынан тікбұрышты қосымша құрылыс жалғасқан. Қосымша құрылыстардың екеуінен де шығысқа қаратылған әйел адамдардың мүсіндері анықталған. Екі мүсін де граниттен, барельеф техникасы бойынша жасалған. Кеуделері дөңгелек төмпешік ретінде берілген. Екеуінің де кіндік тұсындағы қолдарында ыдыс бедерленген. №1 обадағы статуя түбі жалпақ кубок түріндегі ыдыс ұстап тұр. Бұл мүсіннің саусақтары нақты көрсетілген. Екінші мүсін алғашқысынан аздап өзгешелеу: мұндағы ыдыс тұғырлы кубок тәрізді; басынан бас киім байқалынады. Мерке ғибадатханаларынан анықталған мүсіндер Оңтүстік Орыс далаларындағы половец ғибадатханаларына ұқсас. Мерке ғибадатханасындағы культтық кешендер бойынша зерттелген әрі сипатталған ескерткіштер типі әдебиетте половецтік «жасырын ғибадатхана» ретінде белгілі. Шығыс Еуропа далалы аймақтарындағы обалардан мүсіндермен бірге мүрделер де анықталған. Дәл осындай ескерткіштер Орталық Қазақстаннан да анықталған. Оларды зерттеушілер ХІІ ғасырмен мерзімдеген. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|