Көшпелілік (номадизм) мәдениет типі мен оның концепциялары
«Номадизм» ұғымына түсінік:
Номадизм - [грек, nomades - көшпенді] - өндіріс процестерінің қарқынды интернационализациясы кезеңінде аса танымал болған қоғамтанудағы ұғым;
XX ғ. 70-ші жж. Э.Тоффлердің еңбектерінде көрініп, 1990-шы жж. Ж.Аттали, М. Маффезоли, Р. Брайдотти және т.б. еңбектерінде жетілдірілген.
Ерекше парасатты халықтың шағын топтарының және ондай ерекшеліктерден жағдайлардың арасындағы терең айырмашылықтардың жүргізілуі жағдайында "номадизм" ұғымын түсіндіру өндірістік факторлар арқылы жүзеге асырылады.
«Номадизм»
Көшпенділік (номадизм) – халықтың басым бөлігі экстенсивті көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын шаруашылық қызметтің ерекше түрі және онымен байланысты қоғам түрі.
Мал бағушылардың бәрікөшпелі емес. Көшпелілікті үш негізгі белгімен байланыстырған жөн:
1) шаруашылық қызметтің негізгі түрі ретінде экстенсивті мал шаруашылығы;
3) дала тұрғындарының ерекше материалдық мәдениеті, қоғам түрі және дүниетанымы
Географиялық тұрғыдан сарапшылар көшпелілердіңәлі де кең таралған алты негізгі аймақты анықтайды: • Еуразия аумағындағы далалар. Ол тарихта «бес түлік малды» яғни жылқы, ірі қара, қой, ешкі, түйе өсірген. Бұл аймақтың көшпелілері: моңғолдар, түріктер, қазақтар, қырғыздар – қуатты дала империяларын құрды. • Таяу Шығыс. Жергілікті халық: күрдтер, пуштундар, бақтиярлар – ұсақ мал өсіреді, ал көлік ретінде жылқы, есек, түйе қолданылады. • Сахара, Араб шөлі. Бәдәуилердің негізгі кәсібі – түйе шаруашылығы. • Шығыс Африка. Жергілікті халық мал өсіреді.
Табиғат аясындағы мәдениетті қатып-сеніп қалған, өзгеріссіз әлем дейтін пікірлер де әдебиетте жиі кездеседі. Алайда, бұл осы мәдениетке тынымсыз қозғалыс тән екендігін аңғармаудан туады. Шексіз далада бір орында тоқталып қалу көшпелілік тіршілікке сәйкес келмейді. Ол мезгілдік, вегитациялық заңдылықтарға бағынып, қозғалыс шеңберінен шықпайды. Әрине бұл қозғалыс негізінен қайталанбалы, тұрақты сипатта болады. Қуаң даланы игеру табиғатты өзгертуге емес, қайта оның ажырамас бір бөлігіне айналуға бағытталған. Яғни, адам табиғат құбылыстарына тәуелді болып қалады
Көшпелілер өмірінің сипаттамсы:
Көшпелілер мал шаруашылығы оңтайлы шаруашылық қызметі болып табылатын құрғақ дала мен шөлейт немесе биік таулы аймақтарда өмір сүрді.
Олардың негізгі тамағы әр түрлі сүт өнімдері болды, азырақ - жануарлардың еті, ауылшаруашылық өнімдері және терімшілік.
Құрғақшылық, қарлы боран (жұт), мал індеттері көшпенділерді бір түнде барлық күнкөріс құралдарынан айыруы мүмкін. Табиғат апаттарына қарсы тұру үшін малшылар өзара көмек көрсетудің тиімді жүйесін әзірледі - тайпалардың әрқайсысы зардап шегушіге бірнеше бас мал жеткізіп берді.
Көшпелілер арасында ең көп тараған тұрғын үй түрі әдетте жүн немесе тері жамылғымен жабылған (киіз үй, шатыр немесе шатыр) жиналатын, оңай тасымалданатын құрылымдар болды. Көшпелілер арасында тұрмыстық ыдыстар аз болды, ыдыс-аяқтар көбінесе сынбайтын материалдардан (ағаш, тері) жасалды. Киім мен аяқ киім, әдетте, былғарыдан, жүннен және үлбірден тігілген.
Көшпелілер ешқашан егіншілік әлемінен бөлек өмір сүрген емес. Оларға ауыл шаруашылығы мен қолөнер бұйымдары қажет болды.
