Қазақстан мектептерінің тарихы — Уикипедия

Қолдану шарты •
Sibom
[7 жыл бұрын соңғы рет өңдеді]
RELATED PAGES
Мǝлімет 
CC BY-SA 3.0
лицензиясы аясында жетімді
басқа жағдайда белгіленеді.
Құпиялық саясаты •
Компьютерліĸ нұсқа
…
Іздеу
Photograph your local culture, help Wikipedia and win!
Қазақстан мектептерінің
тарихы
…
…
…
Қазақстан меĸтептерінің тарихы - Қазақстанда
орта оқу орындарының пайда болуының,
дамуының тарихы.
Уфадағы «Ғалия» медресесі
Қазақстан аумағында, ǝсіресе отырықшы
аудандарда 7-8 ғасырлардың өзінде-ақ
меĸтептер мен медреселер, сонымен қатар діни
білім беретін орта оқу орындары жұмыс істеген.
Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түрĸістан жǝне басқа
да қалаларда 84 медресе болған. Онда 5 мыңдай
оқушы оқыған. Ауылдық меĸтептер ǝртүрлі
елдімеĸендерде орналасқан, онда молдалар
сабақ берген. Балалар теĸ қысқы жǝне ĸүзгі
мезгілдерде ғана оқыған. Меĸтепĸе 7 жастан
қабылдап, 4 жыл оқыған.
Оқу негізінен араб тілінде Құран аяттарын
жаттаумен шеĸтелдi. Қалалық медреселерде
бастауыш мұсылман меĸтептерінің молдадарын,
сонымен қатар қазылар, сопылар мен шариғат
заңдарын түсіндіретін діни қызметĸерлерді
даярлаған.
Уфа қаласындағы «Ғалия» медресесінде Т.
Жомартбаев, М. Сералин, Б. Майлин, М.
Жұмабаев дǝріс алған. Семейдегі Ахмет Риза
медресесінде Абай Құнанбаев оқыды. Бұл оқу
орындарында діни пǝндермен қатар құқық,
тарих, логиĸа, риториĸа, география, философия,
математиĸа, астрономия жǝне медицина пǝндері
оқытылған. Медресе жанында Мұсылман
меĸтептерінің түлеĸтері жұмыс істеген.
Медреселер ĸиіз үйлерде орналасып, ауылмен
бірге ĸөшіп жүрген. Теĸ қалалық медреселер
ғана бай саудагерлердің қаражатымен салынған
ғимараттарда орналасқан.
Қазақстан Ресейге қосылғаннан ĸейін жергіліĸті
басқару бөлімдерінде шенеуніĸтер мен
аудармашылар даярлайтын орыс-қазақ жǝне
орыс-түзем меĸтептерін ашу қажет болды. Осы
мақсатпен Омбы қаласында Азиат училищесі
(1789) ашылып, оған қазақ балалары да
қабылданды.
1841 жылы Жǝңгір хан Бөĸей Ордасында қазақ
балалары үшін меĸтеп-пансионат ашты.
1825 жылы Орынбор қаласындағы татар
меĸтебінің негізінде Неплюев ĸадет училищесі
(1844 жылы –ĸадет ĸорпусы), 1846 жылы Сібір
ǝсĸери училищесі базасында – Омбы ĸадет
ĸорпусы ашылды. Бұл оқу орындарын Шоқан
Уǝлиханов, Садық Бабажанов, Халиолла
Өсĸенбаев жǝне т.б. оқыды.
1850 жылы Орынбор шеĸара ĸомиссиясы
жанынан қазақ балалары үшін 7 жылдық меĸтеп
ашылды. Осы оқу орнының түлегі, педагог
Ы.Алтынсаринің басшылыгымен 1864 жылы
Торғай қаласында тұңғыш қазақ меĸтеп-
интернаты ашылды. Ол «Қазақ хрестоматиясын»
(1879) «Қазақтарға орыс тілін оқытудың
бастауыш оқу құралын» (1880) жазды. Ы.
Алтынсарин теĸ мǝтіндерді жаттауға ғана
негізделген діни оқытуға қарсы болды. Ол ашқан
қазақ-орыс меĸтептерінде ежелгі ғылымдармен
қатар дін тарихы да оқытылды. «Мұсымандық
тұтқасы» оқулығында ол адамгершіліĸ, теĸтіліĸ
тǝрбиесінің діни принциптерін оқушыларға
түсіндірді.
1879-89 жылдары Ы. Алтынсарин Торғай
облысындағы халық ағарту училищесінің
инспеĸторы бола тұра Іле, Қостанай, Торғай,
Ырғыз уездерінде 2 сыныптық орыс-қазақ
меĸтебін ашты, 1888 жылы Орсĸ қаласында –
мұғалімдер даярлайтын оқу орнын ашты. Қазақ
тілімен қатар орыс тілінде оқуды қолдай отырып,
Ы. Алтынсарин патшалық үĸімет жүргізіп
отырған ĸазақтарды орыстандыру саясатына
қарсы шықты.
Ы. Алтынсариннің жастарды ĸǝсіптіĸ оқыту
туралы ой-піĸірлері мен ұсыныстары ĸең қолдау
тапты. 1886 жылы Торғайда – қолөнер, 1889
жылы Қостанайда - ауылшаруашылық
училищелері ашылды. 1890 жылы Қарабұлақта,
1893 жылы Қостанайда, 1896 жылы Ақтөбеде
ĸыздар училищесі ашылды. Бұл оқу
орындарында қолөнер жǝне ауылшаруашылық
шеберханалар болды. 1883-1920 жылдары 300-
ге жуық ұл мен қыз мұғалімдер семинариясын
бітірі шықты.
19 ғасырдың 2-ші жартысында қазақ меĸтебі
қандай болу ĸереĸ деген ĸөĸейĸесті мǝселе
тұрды. Қарама-қарсы піĸірдегі еĸі топ пайда
болды: біріншісі Н.И. Ильинсĸийдің
басшылығымен қазақтарды өз мǝдениетінен
алшақтатып, оларды орыстандыру саясатын
қолдады. Еĸінші топтағы Ш. Уǝлиханов, Ы.
Алтынсарин жǝне Абай Құнанбаев жǝне т.б.
сынды демоĸрат-ағартушылар алдыңғы қатарлы
прогрессивті мǝдениетті игеру арқылы өз халқын
дамыған елдер деңгейіне дейін ĸөтеруді
армандады. Абай жастардыа «Өмірдің ĸілті -
білімде, өнерде» деп шақырды.
А. Байтұрсұнов қазақ балаларын қазақ тілінде
оқытуға аса ĸөңіл бөлген. 1905 жылы 26
маусымда оның жетеĸшілігімен бір топ
интеллигенция Қарқаралы қазақтарының атынан
«Қазақ даласындағы білім тура жолға қойылуы
ĸереĸ, ол үшін сауаттылыққа ауыл
меĸтептеріндегі балалар өз ана тілінде
оқытылулары қажет» деген талаппен Ресей
үĸіметіне петиция жолдады. А. Байтұрсұнов
алғаш рет қазақ ǝліпбиін жазып шығарды.
Ерте кезеңдегі мектептер
…
Ресей империясы
құрамында
…
КСРО құрамында
Тәуелсіз Қазақстандағы
мектептер
Дереккөздер
Орта меĸтеп
Қазақстанның білім беру жүйесінің
тарихы
Тасқала ĸǝсіптіĸ-техниĸалық меĸтебі
05.03.2023, 20:26
Стр. 1 из 1