Сауат ашу (оқу, жазу) (оқыту ұйғыр тілінде)

30 
 
программида асасида әмәлгә ашурулиду.  
Базислиқ оқуш планида 1-синип үчүн һәптисигә 7 сааттин, жилиға 231 саат 
берилгән.  
«Сават ечиш» пәнини оқутуш үч дәвир бойичә елип берилиду:  
елипбәгичә болған дәвир – 28 саат.  
елипбә дәври – 98 саат.  
елипбәдин кейинки дәвир – 105 саат. 
 
Сауат ашу (оқу, жазу) (оқыту өзбек тілінде)  
Қозоғистон  Республикаси  Ҳукуматининг  23  август  2012  йилги  №1080 
қарорига  биноан  тасдиқланган  Давлат  умуммажбурий  таълим  стандартига 
асосан, программа ижодий имкониятларни ривожлантириш ва тарбияли билим 
бериш,системалилик,дарс принциплари асосида тузилган.  
Бошланғич  таълим  давлат  қонунини  ҳаётга  тадбиқ  этишда  муҳим  босқич 
ҳисобланади.  Шундай  экан,ҳар  бир  авлод  олдида  инсон  яратган  жамики 
бойликларни,  билимларни  ўрганиш,  ўзлаштириш  ва  ривожлантириш  вазифаси 
туради.  
Бу  вазифани  амалга  оширишнинг  бирдан-бир  йўли  таълим  тизимини 
тинмай  такомиллаштириб  бориш  орқали  ёш  авлодни  илм-фан  асослари  билан 
чуқур  қуроллантиришдир.  Зеро,  илм  олиш  йўлидаги  изланиш  инсоннинг 
эътиқоди  ва  дунёқарашини  шакллантиради,  маънавий-ахлоқий  камолот  сари 
етаклайди.Шу  билан  бир  қаторда  оғзаки  ва  ёзма  нутқ  малакаларини 
шакллантиради,  ўқувчиларда  она  тилига  муҳаббат,  тўғри  гапиришга  ўрганиш 
истагини  тарбиялайди  ва  мустаҳкамлайди.  Шу  сабабли  ҳам,  фан  дастури 
мазмунига  алоҳида  қаралиб,ўқув  жараёнида  қўлланиладиган  турли  усул  ва 
воситалар  мазкур  мақсадга  қаратилган  тақдирдагина  ўз  ечимини  топиши 
мумкин:  

 
ҳар  бир  ўқувчининг  ўзига  хосхусусияти  билан  имкониятига  қараб 
мустақил билим олишини ривожлантириш ва таққослашга ўргатиш.  

 
ўқувчи  олдига  қўйган  мақсадини  тушуниб  етиши,  уни  бажариш 
йўлларини аниқлаш, ўз-ўзини назорат қилиш каби малакаларни шакллантириш.  

 
ўқувчининг шахсий сифати билан и жодийлигинириво жлантириш.  

 
тайёр материал асосида эмас,балки ўз ишларинитекшириш, камчилик ва 
ютуқларини ҳисобга олган ҳолда ўз-ўзини баҳолаш.  

 
табақалаштирилган  (дифференциал)  топшириқлар  орқали  ўқувчининг 
билим савиясини ошириш.  

 
ўқув  жараёнини  ташкил  қилишда  ўқувчиларнинг  қобилияти, 
индивидуал  ва  психологик  хусусиятларига  ёндашиш:  кўриш,  эшитиш,  ҳис 
этиш,  таққослаш,  фикр  юритиш,  якун  чиқариш,  таққослаш,  фанга  нисбатан 
қизиқувчанлик  билан  муносабатда  бўлиш,  инсонийлик,  ватанпарварлик, 
меҳрибонлик,  дўстлик,  гуруҳ  билан  ҳамкорликда  ишлаш,  дўстлари  билан 
ижобий муносабатда бўлиш.  
Бу  борада  ўқувчиларнинг  саводини  замон  талабига  мос  ҳолда 
ривожлантириш  “Тил  ва  адабиёт”  бўлими,  “Савод  ўргатиш”  даври  орқали 

31 
 
амалга  оширилиб,  “Алифбе“,  “Савод  таълими”  дарсликлари  асосида 
интеграллашган мазмунда ташкил қилинади.  
“Савод  ўргатиш”  даврининг  асосий  мақсад  ва  вазифалари.  Бу  даврда 
ўқувчиларнинг  ҳарф,  товуш,  бўғин,сўзва  гап  ҳақидаги  тушунчаларини 
шакллантириш,  хат-савод  ўргатишда  дастлаб,  ҳар  боланинг  товушни  тўғри 
талаффуз  этишини,  уларни  бир-биридан  фарқлаши,  ўрганишини  таъминлаши 
зарур.  
Дастур мазмуни фақат ўқувчининг билимига эмас, балки “Савод ўргатиш” 
таълимининг  фаолият  компонентига,  амалий,  ижодий  ва  мустақил  фаолият 
усулларига  таянган  ҳолда  фанга  нисбатан  қизиқувчанлигини  уйғотиш  ва 
ошириш (мотивация) амалга оширилади.  
“Савод  ўргатиш”  фани  таълимий  дастурида  1-синф  ўқув-тарбия  жараёни 
олдига  қўйилган  ижтимоий  талабларга  асосланган  ҳолда  ўқувчилар 
эгаллашлари  лозим  бўлган  билимлар,  кўникмалар,  малакаларга  қўйиладиган 
талабларни  белгилаб  беради.  Маълумки,  1-синфга  келган  болаларга  хат-савод 
ўргатишда  дастлаб,  ҳар  боланинг  товушни  тўғри  талаффуз  этишини,  уларни 
бир-биридан фарқлашга ўрганишини таъминлаши зарур.  
“Савод  ўргатиш”  фани  мазмуни  3  босқичли  жараён  орқали  амалга 
оширилади: алифбегача бўлган давр, алифбе даври, алифбедан кейинги давр:  

 
алифбегача  бўлган  даврнинг  вазифалари:  болалар  камолотининг  ҳал 
қилувчи  босқичи,  яъни  саводхонлик  даражаси  амалга  оширилади,  ўқиш  ва 
ёзишга  ўргатиш,  мантиқий  тафаккур  этишга,  маънавий-маърифий  ҳамда 
маданий  хулқ-атвор  малакаларини  шакллантириш,  луғат  бойлигини 
кенгайтириш.  

 
алифбе  даври  вазифалари:  ўзбек  алифбосидаги  ҳарфлар  (босма  ва  ёзма 
шакллари, бош ва кичик ҳарфлар) билан таништириш, ҳарфдан бўғин, бўғиндан 
сўз,  сўздан  гап  тузиб  ўқиш  ва  ёзишга  тайёрлаш,  оғзаки  боғланишли  нутқини 
ўстириш,  нутқ  маданияти  устида  ишлаш,  сўз  бойлигини  ошириш  ва  нутқини 
ривожлантириш, 
ўқиш 
малакаси 
билан 
тўғри 
ёзиш 
кўникмасини 
шакллантириш.  

 
алифбедан кейинги давр вазифалари: ўқиш (сўз ва гапни ифодали, тўғри, 
тушуниб)  ва  ёзиш  (хатосиз,  саводли,  тоза,  каллиграфия  қоидаларига  амал 
қилиш)  малакаларини  шакллантириш,  тил  бирликлари  ҳақида  тушунча  ҳосил 
қилиш,  матнларни  таҳлил  қилиш,  луғат  бойлиги  ва  боғланишли  нутқ  устида 
ишлай  олиши,  мулоқот  жараёнида  эркин  она  тилидан  фойдаланган  ҳолда  ўз 
фикрини билдириши.  
Ўқув-тарбия  жараёнини  ташкил  қилиш  борасида  қуйидаги  тамойилларга 
амал қилинади:  
1) ёш хусусиятларини ҳисобга олиш.  
2) оддийдан мураккабга қараб бориш.  
3) кетма-кетлиликка амал қилиш.  
4) фанлараро боғланиш.  
5) шахсий йуналтирилганлик.  
Фани  ҳафтасига  7  соатдан,  жами  231  соатни  ташкил  қилиб,  3  босқичли 
жараён орқали амалга оширилади:  

32 
 
алифбегача бўлган давр – 21 соат.  
алифбе даври – 91 соат.  
алифбедан кейинги давр – 119 соат.  
 
Сауат ашу (оқу, жазу) (оқыту тәжік тілінде)  
Мувофиқи стандарти умумитаълимии давлатӣ, ки бо қарори тасдиқшудаи 
Ҷумҳурии  Қазоқистон  аз  23  августи  соли  2012  №1080,  барномаи  музкур  дар 
асоси  принсипҳои  инкишоф  ва  таълиму  тарбия,  давомоти  муттасилӣ  сохта 
шудааст.  
Алифбо  (саводомӯзӣ)  дар  таълими  ибтидои  заминаи  муҳимтарини 
ташаккули  шахсият  ва  таҳкурсии  устувори  минбаъдаи  омўзиш  буда,  ҳамчун 
баёнгари  самти  дастовардҳои  мактабиёни  хурдсол  дар  фаолияти  ояндаи  онҳо 
нақши  муҳим  мебозад.  Хурдсолон  дар  ин  давра  на  танҳо  хондан,  навиштан 
балки  бо  ҳодисаҳои  муҳиту  атроф  шинос  мешаванд  ва  шавқу  ҳаваси  онҳо  ба 
мактаб,  таълим,  муаллим  ва  китоб  ҳамчун  яке  аз  сарчашмаи  маърифат 
меафзояд.  
Мақсад: дар давраи таълими  алифбо хурдсолон бо овозҳои нутқ, таҳлили 
овозии  калима;  овозҳои  садонок  ва  ҳамсадо.  таълими  дурусти  талаффузи 
овозҳо. Нақшаи; калима ҳиҷо ва ҷумлаҳо шинос мешаванд.  
Ба  қоидаҳои  дуруст  нишастан  ва  дуруст  навиштан  риоя  карданро 
меомўзанд.  Хондану  навиштанро  ёд  мегиранд.  Дар  давраи  тайёрӣ  –  ташкил 
кардани ҷамоаи синф, дар онҳо мустаҳкам кардани муносибати дўстӣ. Худдорӣ 
дар синф ва мактаб. Риоя намудан ба одобу ахлоқ. Тайёрӣ ба давраи навиштан: 
хонандагон  ба  навиштан  руҳан  тайёр  кардан,  шиносоӣ  бо  ашёҳои  хониш, 
омўзиши  навиштан  дар  ҳаво,  тарбияи  психологӣ  ба  монанди  дидан,  тахмин 
кардан,  муқоиса  кардан,  нигоҳ  доштан  дар  хотир,  диққат  ва  ирода,  кашидани 
хатҳои рост, каҷ ва мавҷнок:  
Вазифаҳоиасосии омўзиши Алифбо: ба бачагон хондан ва навиштанро ёд 
додан,  барои  бо  муваффақият  аз  худ  кунонидани  имло  шароити  заруриро  ба, 
вуҷуд овардан, дар просесси мушоҳидаҳо ва экскурсияҳо кўшиш кардан лозим, 
ки, бачаҳо аз муҳити воқеӣ ҳар чӣ бештар маълумот гиранд, чунки боиси, бой 
гардонидани  захираҳои  луғавии  онҳо  мегардад,  хониш  бо  тарзи  таҳлилу 
таркибӣ  овозӣ  ёд  дода  мешавад,  дар  маркази  диққати  омўзгорон  бояд  инҳо 
бошанд,  инкишоф  додани  нутқи  овозӣ  ва  талаффузи  адабӣ  дар  кўдакон, 
омўзондани  тарзи  дуруст  ва  бошуурона  хондани  калимаҳо,  ҳиҷо  ба  ҳиҷо 
хондани калимаҳо, тасаввуроти шогирдонро оид ба табиати ватани худ, оид ба 
зиндагӣ  ва,  меҳнати  мардуми  ватани  худ  аниқтар  ва  васеътар  гардонидан, 
инкишофи нутқи даҳонии хонандагон, дуруст талаффуз кардани овоз, дар вақти 
сайру гашт бой гардондани, захираи луғавии онҳо.  
Фанни – 231 соат, дар як ҳафта 7 соат омўзонда мешавад:  
давраи тайёрӣ –14 соат.  
давраи «Алифбо» – 98 соат.  
давраи баъди «Алифбо» –119 соат.  
Шетел (ағылшын) тілі  
Бастауыш  білім  деңгейіне  арналған  шетел  тілін  оқыту  курсы  қарапайым 

33 
 
меңгеруге  бағытталған  және  А1  -  (ауызекі  қолданыс  деңгейі  -  Breakthrough) 
тілді меңгерудің жалпыеуропалық деңгейіне сәйкес келеді.  
Бастауыш  мектепте  ағылшын  тілін  оқыту  кезінде  оқытудың  мақсатын, 
тақырыбын,  мазмұны  мен  түрін  анықтауды  баланың  өмірлік  әлемімен,  іс-
әрекетімен байланыстыру қажет.  
Шетел  (ағылшын)  тілі  пәні  оқушы  бойында  өз  халқының  мәдениеті  мен 
рухани құндылықтары, ұлттық ұқсастықтар, азаматтылық, моральдық нормалар 
мен  сөйлесу  әдебі  туралы  ой  қалыптастыруға  ықпал  етеді.  Бастауыш 
сыныптарда  шетел  тілін  оқытудың  мақсаты  төменгі  сынып  оқушыларында 
қарапайым  коммуникативтік  құзыреттіліктердің  сөйлеу  әрекеттері:  тыңдалым, 
айтылым, оқылым және жазылым дағдыларын қажетті деңгейде қалыптастыру 
болып табылады.  
Қарапайым 
қоммуникативтік 
құзыреттілік 
деп 
төменгі 
сынып 
оқушысының  күнделікті  жағдайдағы  шектеулі  ортада  және  қарым-қатынас 
саласында сол меңгерілетін шетел тілін иеленушілермен ауызша және жазбаша 
түрде  тұлғаралық  және  мәдениаралық  қарым-қатынасын  іске  асырудағы 
төменгі сынып оқушысына тән қабілеті мен дайындығы түсіндіріледі.  
Бастауыш  мектептерде  шет  тілін  меңгеру:  ағылшын  тілін  қарым-қатынас 
ретінде  және  оны  меңгерудің  маңыздылығын  тануды  қалыптастыруға,  басқа 
халықтар  мәдениетімен  салыстырғанда  ана  тілі  мен  мәдениетінің  рөлін 
сезінуге,  қарапайым  деңгейде  сөйлесу  мүмкіндіктерін  ескеріп  шетел  тілінде 
әңгімелесу  дағдысы  мен  төменгі  сынып  оқушыларының  ауызша  (тыңдалым 
және  айтылым)  және  жазбаша  (оқу  және  жазу)  түрдегі  қажеттілігін 
қалыптастыруға; ағылшын тілін әрі қарай игеру уәждемесін дамытуға; игеретін 
тіл елінің мәдениеті,тарихы мен дәстүрлері, қолжетімді үлгіде көркем әдебиеті 
туралы  танымын  қалыптастыруға;  алға  қарай  психологиялық  тосқауылдарды 
жеңу  үшін  шетел  тілін  қарым-қатынас  құралы  ретінде  қолдануда  балаларды 
жаңа тілдік әлемге психологиялық жақтан бейімделуін қамтамасыз етуге;
 
оқу-
әдістемелік  кешендердің  әртүрлі  компоненттерімен  (оқулықпен,  жұмыс 
дәптерімен, аудиоережемен, мультимедиялық ережемен, т.б.), жұпта және топта 
жұмыс істей білу жұмыстарын үйлестіру дағдысын игеруге бағытталуы тиіс.  
Шетел  тілін  оқыту  үдерісінде  «Мәңгілік  Ел»  жалпыұлттық  идеясын  іске 
асыру  шеңберінде  оқушыны  отбасылық  қағидасына,  туыстық  сүйіспеншілік 
сезімге, кішіге қамқор болуға ұмтылуға,сондай-ақ басқа да халықтар өкілдеріне 
достық  қарым-қатынаста  рухани-  адамгершілікке  тәрбиелеуді  қалыптастыруға 
назар аудару қажет.  
Шынайы  қарым-қатынас  жағдайына  ағылшын  тілін  меңгеру  үдерісін 
жақындату  мақсатында  шынайы  тілдік  орта  болмаған  кезде  оқу  материалын 
азайту,  коммуникативтік  және  функциональдық,  кешендік,  тәрбиелік  оқу, 
белсенділік,  көрнекілік,  оқиғалық-тақырыптық  ұсынылуы,  жүйелілік  және 
дәйектілік,  игеру  беріктігі,  қолжетімділік  және  даралану  принциптері  сияқты 
дидактикалық оқу принциптерін жетекшілікке алған маңызды.  
Коммуникативтік  принципі  арнайы  мақсат  етілген  тілдік  құралдар  – 
белсенді  лексика  және  белсенді  грамматикалық  материал  арқылы 
коммуникативтік  міндеттерді  шешуге  бағытталған,  күнделікті  жағдайдағы 

34 
 
рөлдік  ойындарды  пайдалану  арқылы  жүзеге  асырылады.  Басқаша  айтқанда, 
төменгі  сынып  оқушыларының  жаңа  әлеуметтік  тәжірибеге  араласу  шетел 
тілінде  әртүрлі  ойын  жағдайында,  отбасыға  тән,  тұрмыстық,  оқу  қатынасы 
есебінен жүргізіледі.  
Бастауыш  мектеп  оқушыларына  ағылшын  тілін  оқытуда  функционалдық 
принципке  ерекше  назар  аудару  қажет.  Тілдік  жүйе  ағылшын  тілінің  әртүрлі 
деңгейлік  құралдары  –  лексикалық  және  синтаксистік  (фонетикалық, 
сөзжасаушы,  морфологиялық  шеңберде  де)  құралдары  жиынтығының  нақты 
тақырыбына қызмет ететін жүйе ретінде көрініс табады.  
Кешендік 
принципі 
ағылшын 
тілі 
бойынша 
тілдік 
емес 
(экстралингвистикалық)  және  тілдік  (лингвистикалық)  оқу  материалдарының 
өзара байланысқан ұсынылымында, сонымен бірге сөйлеу қызметінің түрлерін 
өзара  байланысқан  аспектіде  оқытуда:  1-сыныпта  –  аудиолау  және  сөйлету 
(ауызша  алға  озу  принципі  бойынша;  ағылшын  әліпбиімен  танысу  2- 
жартыжылдықтан басталады), аудиолау,сөйлету, оқу және жазу– 2-4-сыныптан 
бастап жүзеге асырылады.  
Саралаушылық  принципі  оқушының  бастапқы  кезеңдегі  сөздік  қорын 
байыту  үшін  шағын  мәтіндер  бойынша  бөлінген  бір  мәтіндегі  жаңа  сөздердің 
функционалдық-семантикалық  берілу  тәсілдерін,  көрнекілік  құралдарына 
арналған  тіректерді,  оқушылардың  сөйлеуіндегі  жаңа  сөздерді  белсендіруді 
(белгілі  бір  тақырыптық  кеңістік  аясындағы  олардың  белсенді  түрі)  ұсынады. 
Бастауыш  сынып  оқушыларының  сөйлеу  және  коммуникативтік  қабілеттерін 
қалыптастыру  кезінде  ағылшын  грамматикасы  баланың  әр  ойын  қамтамасыз 
ететін  жүйе  ретінде  бекітілуі  тиіс.  Сөйлеудің  грамматикалық  қатарын  дамыту 
қарапайым  ой  айтудың  белсенді  түрлерін  оқиғаны  пайдалану  тәсілдерімен, 
сөйлемдер  негізін  нақтыландырғыш  құрамдас  бөліктермен  тарату  (екінші 
деңгейлі  мүшелермен),  екі  қарапайым  сөйлемді  бір  күрделіге  біріктіру 
тәсілдерімен сипатталады.  
Бастапқы  кезеңде  бала  дамуының  деңгейіне  сәйкес  басты  назарда  үйрену 
пәні ретінде ауызша сөйлеу (дауыстап айтылатын және естіліп қабылданатын) 
орын  алады.  Оқу  және жазуды  2-сыныптан  бастап  оқыту  қажет,  себебі дыбыс 
арқылы қабылданады, сөйлеу арқылы түсініледі, сөйлеу арқылы жазылады.  
Тілдік білімді спираль түріндегі алға жылжу түрінде беру қажет.  
Аудиолауға  үйрету  төменгі  сынып  оқушыларының  білім  деңгейі, 
қызығушылықтары  мен  қажеттіліктері  есебінде,  мысалы  қысқа  ертегілер, 
шағын  әңгімелер,  жануарларды  сипаттау,  атаулы  оқиғалар  және  т.с.с.  жүзеге 
асырылуы тиіс. Мәтіннің дыбысталу ұзақтығы 1 минутқа дейін, қайталау саны 
– 2-3 рет.  
Өз  ойын  айтуға  үйрету  диалогтық  және  монологтық  сөйлеу  қабілетін 
дамытуды  көздейді:  этикеттік  сипатта  диалог,  сұрақ-диалог,  оқиғаға  араласу 
диалогы, пікір алмасу диалогтарын жүргізу қабілетін арттыру.  
Білім  берудің  осы  деңгейінде  монологтық  сөйлеуді  дамыту  нақты 
тақырыптық  жағдайлар  шеңберінде  қарапайым  ой  айту  қабілетін 
қалыптастыруға бағытталған: өзі туралы, отбасы мүшелері, достары туралы, өз 
елінің  жануарлары  мен  өсімдіктер  әлемі  туралы  (жұмыс  күні,  жұмыс  түрі, 

35 
 
мектептегі сабақ және т.с.с.) ақпарат беру.  
Оқуға  үйрету  кезінде  балалардың  қалауына  иек  арту  арқылы  таныс 
сөздерді,  өз  атын,  ағылшын  досына  хат  жазу;  өз  киіміндегі,  шоколад  және 
конфет сыртындағы т.с.с. ағылшын жазуларын оқу.  
Оқуға және жазуға үйрету бір уақытта орындалады, алайда жазу түсінігіне 
карточкадан сөздер құрастыру, магниттік тақтада немесе жинау жолағында сөз 
құрастыруды қосатын болсақ, жазу негізгі қызмет болып табылады.  
«Шетел  тілі»  пәні  қызметтік  сипатқа  ие,  сондықтан  ол  әлемді  тұтастай, 
эмоционалды  және  белсенді  қабылдайтын  төменгі  сынып  оқушысының 
табиғатына  сәйкес  келеді.  Бұл  осы  жастағы  балаларға  тән  басқа  да  қызмет 
түрлеріне  (ойындық,  танымдық,  көркем,  эстетикалық  және  т.с.с.)  өзге  тілдік 
сөйлеу  қызметін  қосуға  және  бастауыш  мектепте  оқытылатын  пәндермен 
әртүрлі  байланыс  орнатуға  және  кіріктірілген  болып  табылатын  жалпы  оқу 
қабілеті мен дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.  
Үлгілік  оқу  жоспарына  сәйкес  «Шетел  тілі»  пәні  бойынша  1-сыныпта 
апталық оқу жүктемесі 1 сағатты, жылдық – 33 сағатты құрайды. Оқушыларға 
үй  тапсырмасы  берілмейді.  2-сыныпта  апталық  оқу  жүктемесі  1  сағатты, 
жылдық – 34 сағатты құрайды.  
 
 
2.2 «Математика» білім саласы  
 
Тұлғаның  білім,  білік  және  дағдылары  негізінде  әлеуметтік  қатынастар 
жүйесінде  ойдағыдай  іс-әрекет  ету,  нақты  мәдени  ортада  барынша  тез 
бейімделу қабілеті ретінде анықталатын функционалдық сауаттылығы, сондай-
ақ оқушылардың математикалық сауаттылығы білім беру нәтижелерін көрсету 
деңгейлерінің бірі болып табылады.  
Білім  алушылардың  білім  және  білік  сапасының  білімділік  деңгейі  білім 
беру  жүйесі  дамуының  нәтижесі  ретінде  соңғы  кездері  мемлекеттен  тәуелсіз 
халықаралық  мониторингтік  зерттеулерді  анықтайды.  Солардың  бірі  TIMSS 
халықаралық мониторингтік зерттеуі.  
Оған  қоса,  1995  жылдан  бері  жүргізіліп  келе  жатқан  халықаралық  TIMSS 
зерттеуінің келесі кезеңі 2015 жылы өткізілетіні белгілі. Сол себепті бұл пәнді 
оқыту барысында оқушылардың математиканың өмірдегі орнын түсіну, білу; әр 
түрлі  формада  берілген  сандық  ақпаратты  оқу,  талдау;  есептерді  шығарудың 
ыңғайлы  тәсілдерін  табу,  орындау,  өзін-өзі  тексеру,  өмірмен  байланыстыру; 
математикалық  білімін  өмірлік  жағдаяттарда  кездесетін  түрлі  мәселелерді 
шешуде  еркін  қолдану  дағдыларын  қалыптастыру  басты  мақсат  болып 
табылады.  
Халықаралық TIMSS зерттеуі бойынша оқу жетістіктері бойынша алда келе 
жатқан  кейбір  елдердің  4-сынып  оқушылары  (мысалы,  Оңтүстік  Корея, 
Жапония,  Сингапур,  Қытай)  математикадан  өте  жоғары  көрсеткіштерге  қол 
жеткізген.  Халықаралық  TIMSS  (Trends  in  Mathematics  and  Science  Study) 
зерттеуі оқушылардың математика бағытындағы пәндерден білім жетістіктерін 
анықтауды  мақсат  етеді.  Зерттеу  оқушылардың  қабілеттерін  емес,  ол  оқу 

36 
 
барысында  меңгерген  білімдері  мен дағдыларын өмірлік жағдайларда  қолдана 
білу  қабілеттерін  бағалауға  бағытталған.  Яғни  бұл  зерттеудің  мақсаты  – 
математика  оқыту  үрдістерін  дамыту  үшін  зерттеуге  қатысушы  елдерді 
оқушылардың білім жетістіктері туралы салыстырмалы ақпаратпен қамтамасыз 
ету.  
Зерттеудің  негізгі  әдіс-тәсілі  –  сауалнамалар  жүргізу  және  тестілер  алу. 
Оған бастауыш мектепті, яғни 4-сыныпты бітірген оқушылар қатысады.  
Халықаралық 
зерттеулермен 
оқушылардың 
математикалық 
сауаттылығының деңгейі білу (еске түсіру), қолдану (байланыстарды орнату), 
ойлау (пайымдау) деңгейлерiмен анықталады.  
Білу  деңгейі  бойынша  оқушылардың  терминдерді,  сандарды  қасиеттері 
бойынша  суреттеу  және  есептеу;  график  пен  кестеден  мәліметтерді  алу; 
құралдарды  қолдану;  классификациалау,  математикалық  объектілерді  танып 
білу қабілеттері бағаланады.  
Қолдану  деңгейі  бойынша  нәтижелі  шешу  тәсілін  таңдау;  математикалық 
ақпаратты  талдау  және  көрсету;  модельдеу;  тізбекке  байланысты 
тапсырмаларды орындау; стандартты есептерді шешу қабілеттері бағаланады.  
Ойлау  деңгейі  бойынша  объектілердің  арасындағы  тәуелділікке  талдау 
жасау;  қорытындылау,  әртүрлі  шешу  жолдарын  синтездеу;  дұрыс/бұрыс 
айтылғандарды  дәлелдеу;  стандартты  емес  есептерді  шешу  қабілеттері 
бағаланады.  
TIMSS  халықаралық  салыстырмалы  зерттеуіне  қатысатын  Қазақстандық 
жалпы  білім  беретін  мектеп  оқушыларының  математикалық  сауаттылығының 
нәтижесін  жақсарту  және  білім  сапасын  арттыру  мақсатында  математика 
сабағында  меңгерген  білім,  біліктілігін  тәжірибеде  және  күнделiктi  өмiрде 
пайдалана  білуге  негізделген  практикаға  бағдарланған  тапсырмаларды 
пайдалану ұсынылады.  
Бұл  тапсырмаларды  әзiрлеу  және  қолдану  кезінде  TIMSS  халықаралық 
салыстырмалы  зерттеулердiң  тапсырмаларының  жүйесіне  негіздеу  керек.  Осы 
тұрғыда  мұғалімдерге  көмек  ретінде  «PISA,  TIMSS  зерттеулерінің 
тапсырмалары  негізінде  оқушылардың  математикалық  сауаттылықтарын 
дамыту»  әдістемелік  құралы  әзірленді  және  ол  Академияның  сайтында 
орналастырылған  (www.nao.kz).  Бұл  әдістемелік  құралда  TIMSS  зерттеулерінің 
тапсырмалары  негізінде  оқушылардың  математикалық  сауаттылығын  дамыту 
бойынша  әдістемелік  ұсыныстар  берілген.  Оқушылардың  білім  жетістіктерін 
зерттеуде қолданылған тапсырмалардың үлгілері көрсетілген.  

жүктеу/скачать 1,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: