Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ұлттық ақпараттандыру орталығы» АҚ
жүктеу/скачать 9,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Сабақ барысы І. Ұйымдастыру кезеңі 1. Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 23 2. Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 3. Сынып бөлмесінің, оқушылардың сабақ өтуге дайындылығын бақылау. (жұмыс орны, сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 4. Оқушы назарын сабаққа аудару. ІІ. Сабақтың мақсатын ашу Кестені пайдаланып, сан мәнімен қатар бағытымен сипатталатын физикалық шамаларды анықтап, дәптерге көшіру. Таңбасы Аты Х.б.ж-гі өлшем бірлігі Формуласы х х 0 S S х , S y υ υ x , υ y t координата бастапқы координата жүрген жол орынауыстыру орынауыстырудың х, y осьтеріндегі проекциялары жылдамдық жылдамдық х, y осьтеріндегі проекциялары уақыт м м м м м м/с м/с с , , – векторлық шамалар немесе жылдамдық векторы және орынауыстыру векторы деп аталады. х, х 0 , S, S x , υ x , t – скаляр шамалар немесе координаталар, жүрген жол, орынауыстыру, жылдамдық проекциясы, уақыт деп атайды. ІІІ. Өткен сабақты меңгерудегі оқушының білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау 1. Оқушылырдың өткен сабақты меңгеру сапасын тексеру, теориялық сұрақтарға жауап беру. - Механика нені оқытады? - Механикалық қозғалыс дегеніміз не? - Механиканың негізгі мәселесі. - Механикалық қозғалысты сипаттайтын шамаларды атаңдар. - Қозғалыстың түрлері. - Бірқалыпты түзусызықты сипаттайтын теңдеулер. - Қозғалыстың саластырмалылығы. - Табиғатта абсолют тыныштықта тұратын дене бола ма? - Санақ денесі және санақ жүйесі дегеніміз не?. 24 - Ғылымда материя деп нені айтады және оның негізгі қасиеті қандай? - Кестені оқушылар өз бетімен толтыру керек. Механикалық қозғалысты сипаттайтын ұғымдар Анықтамасы 1. Материялық нүкте – қозғалыс қарастырылып отырған жағдайда өлшемдері еленбейтіндей денені айтады. 2. Қозғалыс траекториясы – дене бойымен қозғалатын сызық. 3. Жүрілген жол – дене бойымен қозғалған траекторияның ұзындығы. 4. Орынауыстыру – қозғалыс траекториясының бастапқы және соңғы орнын қосатын бағытталған кесінді. 5. Санақ жүйесі – санақ денесімен байланысқан координаталар жүйесі және уақыт өлшейтін құрал. 2. Үй жұмысың тексеру. Есептің шығару жолдары. А. П. Рыкеевич, № 25 есеп. Шешуі: есептің шарты бойынша сәйкесінше 1-ші және 2-ші денелердің қозғалыс теңдеулері х 1 = 200+10 t және х 2 = 20 t . Олай болса, денелердің кездесу нүктесінде х 1 = х 2 , сондықтан денелер қозғалыс басталған соң 20 с-тан кейін кездеседі. Кездесу орнының координатасы 400 м. А.П. Рымкеевич, № 35 есеп. Есептің шарты бойынша υ 1 =20 м/с,υ 2 = 15 м/с.1-ші пойыздың 2- ші пойызға қатысты жылдамдығы υ=35 м/с, олай болса 2-ші пойыздың ұзындығы 1-ші пойыздың жүрген жолына тең, яғни S=L=490 м. 3. № 22 59 ЦБР-дың тапсырмаларының орындалу қортындысын тексеру. IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру 1. ТК 2.1.-ні оқып, негізгі мәселелерге назар аудару. - Бірқалыпты түзусызықты қозғалыс – кезкелген бірдей уақыт аралығында дене бірдей орынауыстыру жасайтын қозғалыс. - Жылдамдық – дененің бірлік уақыт ішіндегі орын ауыстыруын көрсететін векторлық физикалық шама υ-const. [м/с] S ↑↑ υ Дене координата осінің оң бағытымен орынауыстырса, υ>0. Дене х осіне қарсы бағытта қозғалса, υ<0. - Орынауыстыру – векторлық түрде Өзінің сандық мәнімен қоса кеңістіктегі бағытымен де сипатталатын шамалар векторлық шамалар деп аталады. Мыс. жылдамдық, орынауыстыру, үдеу, күш, импульс, т.б. Вектордың сандық мәні оның модулі деп аталады. - Координата х[м] х 0 – бастапқы координата t S υ = t υ S ⋅ = t υ x x S x x x 0 x 0 ± = + = 25 Қозғалыстағы денелердің кездесу орнында x 1 =x 2 яғни олардың координаталары өзара тең. Осы теңдікті пайдаланып, денелердің кездесу уақытын және кездесу координатасын анықтауға болады. Қозғалысты графикпен сипаттау – механикалық қозғалысты зерттеудің тиімді әдістерінің бірі. График арқылы дененің кезкелген уақыт мезетіндегі қозғалысты сипаттайтын шамалардың мәндерін анықтауға болады. Сонымен қатар қозғалыстың түрлерінің сипатында оңай табуға болады. υ 1х = 6 м/с, υ 2х = 2 м/с υ 3х = 4 м/с, υ 4х = - 2 м/с Жылдамдықтың уақытқа тәуелділігі S х = υ х ·t Орынауыстырудың уақытқа тәуелділігі х 1 = υ 1х ·t, х 2 = υ 2х ·t, х 3 =100+υ 3х t, х 4 = 100- υ 4х t, Координатаның уақытқа тәуелділігі 2. Оқушылардың 2260 ЦБР-дың теориясымен танысып, физикалық векторлық шамаларға амалдар қолдануды өзбетінше меңгеруі. Керекті деректерді дәптерге жазу. 3. № 2260 ЦБР-дың 1-ші анимациясын пайдаланып, қайықты материялық нүкте деп қарастырып, өзеннен өту кезіндегі орынауыстыруын бақылау. Анимацияның қосымшасынан векторлар және оларға амалдар қолдану тақырыбын қайталап, орынауыстыруды, жылдамдықтарды қосу ережесін және жылдамдықтың, орын ауыстырудың салыстырмалылығына көз жеткізу. Қайықтың қозғалыс траекториясын дәптерге сызу, векторларды қосу ережесін пайдаланып, қайықтың жағаға қатысты жылдамдығының, орынауыстыруының формулаларын жазу. 26 Қайықтың жағаға қатысты жылдамдығы , мұндағы - қайықтың суға қатысты жылдамдығы, - судың жағаға қатысты жылдамдығы. Қайықтың жағаға қатысты орынауыстыруы , – қайықтың суға қатысты орынауыстыруы, - судың жағаға қатысты орын ауыстыруы. Олай болса: Қайықтың жағаға қатысты жылдамдығы, оның суға қатысты жылдамдығы мен судың жағаға қатысты жылдамдығының векторлық қосындысына тең. Жылдамдық векторының шамасы құраушы жылдамдықтардың шамасына ғана емес, олардың бағытына және векторлар арасындағы бұрышқа байланысты: а) - егер жылдамдықтар бағыттас болса немесе қарама-қарсы бағытталса; б) - құраушы жылдамдықтарының арасындағы бұрышы α<90˚ немесе α>90˚ болса; в) – егер құраушы жылдамдықтар өзара перпендикуляр болса, орын ауыстыруда осы жолмен анықталатыны туралы ескерту. Ескерту: орынауыстыру және басқада векторлық шамаларды қосу осы жолмен орындалады. V. Қарастылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары 1. № 2260 ЦБР-дың өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру. 27 2. Оқушыардың деншілігі жаңа сабақ материалдарын сапалы меңгеру үшін есеп шығару. 1) Тік ұшақ горизонталь бағытта 40 км ұшып, тік бұрылып жоғары қарай 30 км ұшты. Тікұшақтың жүрген жолын және орынауыстыруын табыңдар. (70 км, 50 км) Есептің шешуі: есептің шарты бойынша жүрген жол S=S 1 +S 2 = 70 км, ал орынауыстыру құраушы орынауыстырулар өзара перпендикуляр болғандықтан, векторларды қосу ережесі бойынша анықталады, яғни 50 км. 2) Теплоход өзен бойымен қозғала отырып 30 км шығысқа, содан кейін солтүстік шығысқа бұрылып және 20 км, ал соңғы 20 км – ді қатаң түрде солтүстікке қарай жүріп өтті. Теплоход қандай жол жүрді және оның орын ауыстыруы. Қозғалыстың траекториясын сызыңдар. ( 70 км, 55,6 км) Есептің шешуі: есептің шарты бойынша жүрген жол S=S 1 +S 2 +S 3 =70 км, ал орынауыстыру модулі =S ш +S с , мұндағы S ш =S 1 + а – шығысқа қарай жалпы орынауыстыру модулі, ал S с = S 3 + а – солтүстікке қарай жалпы орынауыстыру модулі. Сызбадан 2 а 2 =400, а = 14 км, олай болса S ш =44 км, S с =34 км, сондықтан жалпы орынауыстыру модулі = 55,6 км. VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін қалыптастыру шаралары № 2260 ЦБР-дың тест сұрақтарына жауап беру. VII. Сабақты қорытындылау (бағалау) Сонымен өткенді қайталау, жаңа сабақты игеру және өткенді пысықтау барысындағы оқушылардың жауабына қарай оқушыларды бағалаймыз. Оқушыларды бағалау. 28 Өткенді пысықтау Жаңа сабақты игеру Қорытынды баға Теория, дайындық сұрақтары есеп ЦБР тапсырмалары Өзін-өзі тексеру сұрақтары Есеп Тест VIII. Үй тапсырмасын беру - Физика – 9, §§2-3. Дайындық сұрақтарына жауап беру. - Физика – 9, 1-2 жаттығулар. - Физика – 9, §2. Тапсырма. «ТҮЗУСЫЗЫҚТЫ ТЕҢАЙНЫМАЛЫ ҚОЗҒАЛЫС. ҮДЕУ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ № 2261 ЦБР-ДЫ ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ Сабақтың басты мақсаты: Білімділік: - оқушылардың деншілігінің үй жұмысын орындауда жетістіктерін, кемшіліктерін ажыратып, тексеру барысында жіберген кемшіліктерін жоюды меңгеріп, білімділігін, қабілетін, дағдысын жетілдіруге бағыт беру, алған жетістіктерін жаңа сабақ материалдарын игеруге қолдана білу; - практикада жиі кездесетін қозғалыстың бірі теңайнымалы қозғалыстың негізгі сипаты үдеу, оның шамасы мен бағыты жөнінде мағлұматтар беру; - оқушылардың жаңа сабақ бойынша білімін тексеру үшін 2261 ЦБР-дың өзін-өзі тексеру сұрақтарын және тест тапсырмаларын орындау. Дамытушылық: - өткен сабақтан алған білім-біліктерін пайдаланып жаңа сабақтың ең негізгі мәселелеріне назар аудару; - интерактивті моделдерді қолдану арқылы оқушылардың жаңа сабақты игерудегі қызығушылығын арттыру; - т үзусызықты теңайнымалы қозғалыстағы материяның негізгі есебін әртүрлі тәсілдермен шеше білуге дағдылану; - теңайнымалы қозғалыстың жылдамдығының уақытқа тәуелділігін қарастыруда физика мен математика пәні арасындағы байланысты жүзеге асыру. Тәрбиелік: материяның негізгі есебін шешуде формула жазуда, есептеуде, графикті сызуда, оқудағы сауаттылыққа, жауапкершілікке мән беру, оқушылардан талап ету. Сабақтың түрі: жаңа білімді қалыптастыру, жалпылау, есептер шығару, тест тапсырмаларын орындау. Сабақты өткізуде қолданылатын әдіс-тәсілдер: тірек конспектілерді баяндау, № 2261 ЦБР-мен жұмыс, қозғалысты жылдамдығын графиктік және аналитикалық әдіспен анықтау. Сабақтың көрнектілігі : Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, № ЦБР 2261 «Түзу сызықты бірқалыпты үдемелі қозғалыс», интерактивті тақта, проектор. 29 Сабақтың құрылымы: І. Ұйымдастыру кезеңі. 1 мин. ІІ. Сабақтың мақсатын ашу. 2 мин. ІІІ. Өткен сабақты пысықтау барысында оқушылардың білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау. 10 мин. IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру. 12 мин. V. Қарастырылып отырған оқу материалын бекіту және дағдыландыру жұмыстары. 7 мин. VI. Оқушылардың білімін жан-жақты меңгерудегі қабілетін, түсінігін қалыптастыру шаралары. 8 мин. VII. Сабақты қорытындылау (бағалау). 2 мин. VIII. Үй тапсырмасын беру. 3 мин. Сабақ барысы; І. Ұйымдастыру кезеңі 1. Оқушы мен мұғалімнің сәлемдесуі. 2. Оқушылардың сабаққа қатысуын қадағалау. 3. Сынып бөлмесінің, оқушылардың сабақ өтуге дайындылығын бақылау. (жұмыс орны, сабақ өтуге қажетті құрал-жабдықтары, т.б.). 4. Оқушы назарын сабаққа аудару. ІІ. Сабақтың мақсатын ашу Түзусызықты қозғалыс Бірқалыпты қозғалыс Теңайнымалы қозғалыс теңүдемелі теңбаяулайтын υ - const, Δυ = 0 Δυ = υ - υ 0 Δυ > 0 Δυ = υ - υ 0 Δυ < 0 Кестедегі ұшақтың қозғалыстарының айырмашылығына мән беру, түсініп, баяндай білу. Бүгінгі сабақтың мақсаты − ұшақтың ұшу және қону кезіндегі қозғалыстарының ерекшеліктерін бақылап, қозғалыс жылдамдықтарының өзгерісіне назар аудару. 30 ІІІ. Өткен сабақты пысықтау барысында оқушылардың білімін, ой-өрісін, түсінігін топшалау 1. Өткен сабақты теориялық тұрғыда сұрақ- жауап әдісімен пысықтау. - Қандай шамаларды векторлық дейді? - Қандай шамаларды скалярлық дейді? - Вектордың осьтегі проекциясы дегеніміз не? - Дененің орын ауыстыру векторы оның координаталары мен қалай байланысады? - Қандай жағдайда орынауыстыру векторының проекциясының таңбасы оң немесе теріс болады? - Орынауыстырудың модулі дегеніміз не? - Орынауыстырудың х және y остеріндегі проекциялары. - Жылдамдықтарды қосу ережесі. - Қозғалыстың салыстырмалылығы. - Бірқалыпты түзусызықты қозғалысты сипаттайтын теңдеулер. - Бірқалыпты қозғалысты сипаттайтын шамалардың уақытқа тәуелділік графиктері. 2. Үй тапсырмасын тексеру. § 2. Өзін-өзі тексеру сұрақтарының жауабы. 1. Векторлық шамалар: жылдамдық, орын ауыстыру, күш, үдеу. 2. Векторлық шамалар скаляр шамалардан бағытының болуымен ажыратылады. 3. Екі немесе бірнеше векторлардың қосындысын параллелограмм және үшбұрыш ережесімен табады. 4. Векторларды азайтуды бағыты қарама-қарсы векторларды қосу ережесімен орандайды. 5. Модульдері тең, бағытары қарама-қарсы векторларды тең деп айтуға болмайды. 6. Векторлар бір бағытқа бағытталған жағдайда олардың қосындысының модулі модульдерінің қосындысына тең. 7. Векторлар қарама-қарсы бағытталған жағдайда олардың қосындысының модулі модульдерінің айырмасына тең. 8. Векторды скалярға көбейту (бөлу) үшін оның модулін сол скаляр санға көбейту не бөлу керек. 9. Дененің жүрген жолына қарағанда орын ауыстыруының маңыздырақ болу себебі: кинематиканың негізгі есебі – дененің кез келген уақыт мезетіндегі орнын анықтау болып табылатындықтан. Ал дененің орны орын ауыстыру векторы арқылы анықталады. Үйге берілген есептердің шығару жолдары. А) Жаттығу. 1. Модульдері бірдей, бірақ қарама-қарсы бағытталған векторлардың қосындысы нөлге тең болатыны көптеген векторлық физикалық шамаларды қосу жағдайларымен кездескенде дәлелденеді. 2. Автомобильдің жүрген жолы 218 км, ал орын ауыстыруы 0-ге тең. 31 3. Берілген: υ 1 = 4 м\с υ 2 = 3 м\с υ = ? Шешуі: Перпендикуляр векторларды қосу ережесіне бойынша: Б) Жаттығу. 1. Берілген: x 0 = -2 м y 0 = 4 м x= 2 м y = 1 м S x = ? S y = ? Шешуі: Орын ауыстыру векторының проекциялары: S x = x- x 0 S y = y- y 0 S x = 2 м –(-2 м) = 4 м S y = 1 м –4 м = -3 м 2. Берілген: x 0 = - 3 м y 0 = 1 м S x =5,2 м y = -3 м x =? y= ? S = ? Шешуі: Орын ауыстыру векторының проекциялары: S x = x- x 0 → x = S x + x 0 S y = y- y 0 → y = S y + y 0 x = 5,2 м +(-3 м)=2,2 м y = - 3 м +1м= -2 м 3. Берілген: S 1 =5км S 2 =12км S = ? Шешуі: Өзара перпендикуляр векторларды қосу ережесіне сәйкес: 3. № 2260 ЦБР-дың тапсырмаларының орындалу қортындысын тексеру. IV. Жаңа сабақтың материалдарын игеру 1. Тірек конспектіні пайдаланып, түзусызықты теңайнымалы қозғалыс туралы ұғымдар ендіру, жылдамдықтың уақытқа тәуелділігін қарастыру. ТК 3.1. бойынша жаңа сабақтың негізгі материалдарымен танысу, бірнеше рет қайталап дәптерге теңайнымалы қозғалыстың жылдамдықғын сипаттайтын негізгі формулаларды жазу. Үдеудің шамасы, бағыты және өлшем бірлігін анықтап, мағанасын түсіну. ТК 3.1. - Теңүдемелі түзусызықты қозғалыс – дене кезкелген тең уақыт аралығында жылдамдығы бірдей шамаға өзгеретін қозғалыс. const = ∆ υ (бірдей t, лез υ бағыты сақталады). - Үдеу a [м/с 2 ] – бірлік уақыт ішінде жылдамдық өзгерісін көрсететін векторлық физикалық шама. Өлшем бірлігі м/с 2 . 32 υ ∆ ↑↑ a ; υ υ υ ∆ = − 0 - жылдамдық өзгерісі - Лездік жылдамдық. Егер бастаптқы жылдамдық 0 υ және үдеу a векторларының проециясынын бағыттары бірдей болса, дене жылдамдығының модулі артады, яғни қозғалыс теңүдемелі болады. Бастаптқы жылдамдық 0 υ және үдеу a векторларының проециясынын бағыттары қарама-қарсы болса, дене жылдамдығының модулі кемиді, яғни қозғалыс теңбаяу болады. Бірқалыпты үдемелі қозғалыстарды графиктер арқылы кескіндеу: а(t) үдеудің уақытқа тәуелділік графигі, a-const υ(t) жылдамдықтың уақытқа тәуелділік графигі t a x x x + = 0 υ υ (3- ші график бойынша қозғалыстағы дене тежеледі) 0 3 2 1 < > x a a a жүктеу/скачать 9,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|