Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығЫ

9 

 

- баланың өзіне, өз мүмкіндігін сену сезімін қалыптастыру; 

- заттық-кеңістік дамытушы ортаны байыту; 

- осы мәселе бойынша мектепке дейінгі ұйымдардың әдістемелік жинағын 

толықтыру. 

 

 

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ІЗДЕНУ-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ӘРЕКЕТТІҢ 

НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ТҮРЛЕРІ 

«Бала  үшін  барлығы  табиғи  және  «дайын  түрдегі»  білімінен  гөрі,  өз 

зерттеулерін  жүргізу  -  бақылау,  эксперименттер  жасау,  олардың  негізінде  өз 

ойлары  мен  тұжырымдарын  жасаумен  жаңаға  жету  едәуір  жеңіл» 

(А.И.Савенков). 

 Демек, мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру үдерісінде  оқытудың іздену 

үлесін көбейту қажет. 

 Іздену-зерттеу  жұмыстары  бала  сұрақтарға  жауап  беріп  және  өздігінен 

оларға жауап табуға мүмкіндік береді. Балалардың тәжірибелік-эксперименттік 

қызметі бойынша жұмыстарда  кешенде түрлі әдістер  қолданып, өзара дұрыс 

сәйкестендіру қажет.  

Алға  қойған  міндеттердің  сипаты  мектеп  жасына  дейінгілердің 

мүмкіндіктеріне  сәйкес  анықталады,  әдістерді  таңдау  және  оларды  кешенді 

қолдануды  педагог шешеді.  

Тәжірибелік-экперименттік қызметтің тиімділігі оларды бірнеше рет және 

вариативтік  қолданудан көрінеді,  мектеп жасына дейінгі балаларда   қоршаған 

орта туралы нақты білім, білік қалыптастыруға ықпал етеді. 

Жұмыс түрлері: 



 

Ұйымдастырылған оқу қызметі; 



 

Эксперименттер; 



 

Әңгімелер; 



 

Бақылау және еңбек; 



 

Зертханадағы жұмыс. 

Балаларды ұйымдастыру түрлері: жеке, топтық (шағын топтар), фронталды 

(барлық тобымен) болуы мүмкін. 

Үлкендердің балалармен бірікен қызметі тәжірибелік экспермент әрекетінің  

негізі  болып  табылады.  Бұл  жерде  түрлі  тәжірибелер  және  бақылау 

жоспарланады,  танымдық әңгімелер өткізіледі. Осы  құбылыстар туралы  толық 

және  нақты  ұғымдар  балаларда  болғанда,  себептерін  іздегенде,  эвристік 

әңгімелерді  қолдана  алады.  Балалармен  экологиялық  ойындар,  көркем  және 

танымдық 

әдебиеттерді 

оқу 

өткізіледі. 

Эксперимент 

жұмыстарын  

ұйымдастыруда шағын топ түрлеріне басымдық беріледі. 

 Балалар  өз  білімдерін  дидактикалық  ойындарда,  тәжірибе  нәтижелерін 

бейнелеу әрекетінде бекітеді. 

Бақылау  мен  эксперименттер  кездейсоқ  болуы  мүмкін,  олар  арнайы 

дайындықты  талап  етпейді  және    пайда  болған  жағдаяттарға  немесе  берілген 

10 

 

мәселелерге  байланысты,  бөлікте  немесе  «Табиғат  бұрышында»,  жоспарлы 

бақылау және эксперименттер айтылған затта, нысанда өткізіледі. 

Осы  мәселелерді  шешуге  ықпал  ететін  болашағы  бар  әдістердің  бірі, 

жобалық  әрекет әдісі болып табылады. Ол оқуға тұлғаға бағдарланған тәсілге 

негізделіп, білімнің әр түрлі салаларына  танымдық қызығушылықты дамытады, 

ынтымақтастық дағдыларын  қалыптастырады. 

Жоба  негізі    3-7  жастағы    балалардың    ізденушілік-танымдық    дамуына 

бағытталған мәселелерден  әзірленген. 

Жоба  дамудың  тиімді  құралы  ретінде  балалардың  танымдық 

қызығушылығын  ойын әрекеті арқылы дамытады. 

 Жоба  мақсаты  ─  экология  негіздерін  оқытуға  балаларды  дайындауға 

арналған жағдай жасау, әрекеттің: танымдық, зерттеу, шығармашылық,  (көркем-

эстетикалық) коммуникативтік түрлері арқылы табиғатты қорғауға  және  саналы 

қарым-қатынас жасау  қажеттігі туралы  ұғым қалыптастыру. 

Жоба балалардың, педагогтердің және ата-аналардың  біріккен  танымдық-

ізденушілік әрекетін ескереді. 

Жобалық    әрекет  оқу  жылы  бойы  топтағы  тәрбиешілердің  бақылауымен  

жүзеге асырлады. 

Жұмыстың негізгі желісі  ретінде  балаларда  зерттеушілк ізденістің білігі 

мен  дағдысын  қалыптастыру  мен  дамытуға  арналған    жұмыстарды  бөлуге 

болады.  Бұған  арнайы  ұйымдастырылған  сабақтар:  сабақ-тренингтер  және  өз 

зерттеулері  ықпал  етеді.  Жобалық    әрекет  барысында  балалар    бірігіп  жұмыс 

істейді,    ақпарат  іздейді  және  жинақтайды,  оны  талдайды  және  жүйелейді,  

құрдастарымен,  ата-аналарымен  және  балабақша  қызметкерлерімен      тығыз 

қарым-қатынас жасайды. Бұның барлығы  толығымен әрбір баланың тұлғасының 

дамуына,   өзін-өзі дамытуға  ықпал етеді. 

Ата-аналарда міндетті түрде өз балаларына деген сенімділік пайда болады, 

себебі  олар  өз  балаларын    басқа  жағынан:  белсенді,    алға  қойған  мақсатына   

жетуге қабілетті екенін көреді. 

Сонымен,    мектепке  дейінгі  ұйымдардың  білім  беру  процесінде  жобалық 

әдістерді  енгізу-  баланың  табиғатына  және  оқытудың  заманауи  міндеттеріне 

толық сәйкес келетін, танымның негізгі  жолдарының бірі. 

Жұмыс  балалардың жас ерекшелігін, өңірлік компонентті және мектепке 

дейінгі ұйымдардың ерекшелігін ескере отырып ұйымдастырылады. 

Мысалы,  екінші кіші топтан бастап, құмның өз ерекшелігімен балаларды 

таныстырады, мүмкіндігінше топта  шағын-құм салғыш болуы тиіс. 

Шағын-құмсалғыш  –  жыл  бойы  бүлдіріп  немесе  сындырып  алмау 

қорқыныш сезімін тудырмайтын мінсіз дамытушы орта. 

 Міндеттерге байланысты құм құрғақ немесе ылғал болуы керек. 

 Қалыптарды, қалақшаларды, тастарды, қайыршақтарды таңдау керек. 

Орта топта іздену-эксперименттік  әрекет үшін «Сиқырлы-су», «Өсімдікті 

өсіруге не қажет»  және т.б. тақырыптарын таңдауға болады. 

11 

 

Тек  қана  қысқа  ғана  емес,  сондай-ақ  ұзақ  эксперименттерді  де  жүргізуге 

болады.  Ұзақ  эксперименттер    негізінен  өсімдіктермен  танысу  кезінде  жүзеге 

асады. 

Зерттеу  әрекетінің  тиімділігі  үшін,  аталған  үдерісті,  мысалы,    

театрландырылған әрекетпен біріктіруге болады. 

Балалар  құммен,  сумен, балшықпен тәжірибе жасағанды ұнатады.      

Балаларды    судың  қасиетімен  таныстыру  үшін,    судың,  мұздың,    қардың 

өзара іс-әрекетін түсіндіріп, «Аюдың үйшігі» ертегісін қолдануға болады. 

«Түйме  қыз»  ертегісі  балаларға  тұқымды  өсіру  әдістерін  түсінуге 

көмектеседі.  Тастардың  қасиеті  мен  желдің  күшін  таныстыруға  «Үш  торай» 

ертегісі ықпал етеді. Эксперименттік-зерттеу  жұмыстарын жүргізе отырып, оны 

дидактикалық  немесе  жылжымалы  ойындармен  бекіту  пайдалы.  Балаларға  

табиғи  материалдың  коллекциясын  жинауды  (емен,  бүрлер,тұқым,  жапырақ, 

жарма, дән) ұсынуға болады. 

 Көрмелер  өткізу:  «Шыныдан,  ағаштан,  қыштан  жасалған  заттар»,  «Ауа-

көрінбейді» және т.б. 

5-6  жастағы  балалар  үшін  эксперимент  жасаудың      негізгі  құрылымдық 

компоненті оның өзектілігі болып табылады.  

Ол  өз  мәселелері  мен  сұрақтарын  қоюда  сәйкессіздік  пен  қарама-

қайшылықты  іздеуде  білінеді.  Сәтсіздіктің  өзі  балалардың  зерттеуге   

қызықтыратын сұрақтардың  дұрыс жауабын  табуға ұмтылысын туғызады. 

Ересек мектеп жасына дейінгілердің  іздену-зерттеу жұмыстары келесідей 

кезеңдерден:  

- мәселені қою және бөлу;  

- шешімін іздеу және мүмкін нұсқаларын ұсыну/болжам/;- материал жинау; 

- алынған мәліметтерді  қорытындылау; 

- қорытынды  тұжырымдамадан тұрады. 

Бұл бағыттағы балалармен жұмыс жүйелі сипат алады.  

«Жаратылыстану»  ұйымдастырылған  оқу  қызметінде  «Тастармен  танысу. 

Тастар қандай болады?» «Тастар мен балшықтар түрін өзгертуге болама», «Тірі 

тастар»  (бор,  ақбалшық,  інжу,  тас  көмір,  түрлі  қайыршақтар,  маржандар) 

сабақтар циклын өткізу, онда тәрбиешілер балаларға  тастардың өзен және теңіз 

тастары  болатындығын,  көптеген  тастардың  қатты  және  берік  екендігін, 

сондықтанда оларды ғимараттар, көпір, жол құрлысына кең қолданатындығын 

таныстырады. Ересек жаста тәрбиеші құнды тастар туралы, оларды әшкей үшін 

және   ескерткіштер мен сувенирлер (гранит, мрамор) жасауға қолданатындығын 

айтады. 

Тастарды  белгілері  бойынша  жіктеуге  үйретеді.  Бос  уақытында    мектеп 

жасына дейінгілер  нағыз геологтарға айналады. 

Олар  үлкен  қызығушылықпен      тастар  коллекциясы  мен  минералдарды 

қарайды, олардың қасиеті мен адам өміріндегі маңызын зерделейді. 

Балалардың  қызығушылығын  қолдай  отырып,    өз  түсініктерін  бекітіп, 

тәжірибе  жасауға  мүмкіндік  беретін,  топта  эксперимент  бұрышын  жабдықтау 

қажет, ол біртіндеп жаңа материалдармен толықтырылып және жаңартылуы тиіс.  

12 

 

Балаларды зерттеуге дайындау бойынша жұмыстар ата-аналармен жұмыста 

хабардар етілуі керек. 

Ата-аналарға көрнекілік ақпарат үшін  қозғалмалы-папкілерді: «Жыл бойы 

құммен  ойын»,    «Балалардың  танымдық-зерттеу  қызметі»    және  т.б.  ұсынуға 

болады. 

Мектеп жасына дейінгі балаларда соңында: 

-  заттар  мен  құбылыстарға  қызығушылық  туындайды  (неге?  не  үшін? 

қалай?); 

 - себеп-салдар байланысын түсіндіруге ұмтылу (себебі...);  

- нақты материалдарды реттеу мен жүйелеу біліктілігі;  

- танымдық әдебиетке қызығушылық;  

-  символдарға    қызығушылық  танытады  (схемалар,  карталар,  сызба,  

пиктограммалар). 

Білімді жүйелеу мектеп жасына дейінгілердің қоршаған әлемді танудың әр 

түрлі қолжетімді әдістерін  игеруге,  танымдық белсенділігін, білуге құмарлығын 

арттыруға,  нысандарға,  қоршаған  әлемнің  дамытушы  ортасына    жағымды  

қарым-қатынас жасауға,   өзі туралы түсінік қалыптастыруға,    қолдан жасалған 

әлеммен танысуға, салауатты өмір салты және  түрлі жағдаяттарда қауіпсіз мінез-

құлық ережелері   туралы білімін нақтылауға ықпал береді. 

 Сондықтан  да,  балабақшадағы  зерттеу  әрекеті  баланы  мектепке 

даярлаудың  маңызды сатыларының бірі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 418,51 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: