Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі м.ӨТемісов атындағЫ
жүктеу/скачать 2,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Бүркіт
| келгенде ыстық пештің жалыны бет шарпып қарсы алса қандай
рақат.( С.Мұрат) 7. Зат есім мен –а, -е, -й тұлғалы көсемшелер бастауыштық- баяндауыштық байланыста келіп үйірлі мезгіл пысықтауыш жасайды. Жолаушылар ел орынға отыра қалаға кіреді. 8. –Ғалы, -гелі формалы көсемшелер мезгіл пысықтауыш қызметінде жұмсалады. Келгелі осы жұмыспен айналысып жатыр. Мекен пысықтауыштар. Іс – әрекеттің орнын, бет алысын, шығу мекенін білдіретін пысықтауыштың түрі мекен пысықтауыш деп аталады. 1. Мекен пысықтауыш қызметінде көбіне мекен үстеулер жұмсалады: Шаң шудаланып ілгері жылжыды. 2. Зат есімдер барыс, жатыс, көмектес септікте тұрып мекен пысықтауыш ретінде жұмсалады. Бірақ зат есімдердің бұл формасының пысықтауыш қызметін толықтауыштан айыруда көп қиындық бар. Мысалы: Көшемен келді. – Пойыздан түсті, Қойда жүр, Үстіне киді, Суға шомылды т.т. Мекен пысықтауыш болатындар – мекендік мағынасы бар сөздер. Олардың мекендік мағынасы етістік сөздермен тіркесте анық көрінеді. Қалаға барды. Көлге шомылды. Аспанға көтерілді. Бұтаққа қонды, Сәуле терезеден түсті. 216 Ал мына сөйлемдердегі тұрлаусыз мүшелер мағына, тұлға жағынан ілгерілерге ұқсас болғанмен, обьектілік белгісі басым: Үстінен шешті, Басына киді, Тұтқадан ұстады т.т 3. Зат есім, есімдік, есімшелер, көмекші есім, септеуліктермен тіркесіп мекен пысықтауыш қызметін атқарады. Бәріміз сол нұсқаған жаққа қарадық. Қанаттың жанына бір топ бала жиналды. Сын–қимыл пысықтауыштар. Сөйлемде іс-әрекеттің сынын, тәсілін білдіретін пысықтауыш сын-қимыл пысықтауыш деп аталады. Пысықтауыштың бұл түрінің қызметінде мына сөздер жұмсалады: 1. Сын (бейне) күшейту, топтау мағынасындағы үстеулер: шалқасынан, етпетінен, беталды, зорға, алдын–ала, тосыннан т.т Ол бірден бастырмалата сөйледі. Бір кесе ыстық сүтті ішіп ап, шешінбестен қисая кетті. 2. Еліктеуіш сөздер: Кратердің табаны бұрқ-бұрқ қайнап жатыр. 3. –Ып, -іп, -а, -е, -й тұлғалы көсемшелер: Жанай тістеніп отырды да қойды. Жанай ұмтыла, оқтала қарады. 4. Сын есімдер қимыл–сын пысықтауыш жасайды: Тоқтаусыз жүріп отырады. Жеңіл киінді. Кең қамтыды. Сын есімдер көбіне пысықтауыш ретінде талғаммен, қалыпты дәстүрмен ғана жұмсалады және олар белгілі бір етістіктер тұсында қатысады. Пысықтауыш ретінде еркін жұмсалатын сапалық сын есімдер өте аз. 5. Пысықтауыш ретінде -сыз, -сіз, -дай, -дей жұрнақтары арқылы жасалған туынды сын есімдер жиі жұмсалады. 6. Сан есімдер жеке немесе мөлшер мағыналы зат есімдермен бірігіп сын -қимыл пысықтауыш ретінде жұмсалады: екі келді, үш рет келді, екі құшақ алды т.т 7.– Ған, -ген формалы есімше мен күйі (келген күйі) сөзі тіркесіп сын– қимыл пысықтауыш қызметін атқарады. Әкесі сол тісін шұқыған күйі терезеден сыртқа қарап отыр екен. 8. Абстрактілі зат есім сөздер көмектес септік формасында келіп сын– қимыл пысықтауыш ретінде жұмсалады. Қатқыл үнмен жауап қайтарды. Жылы жүзбен шығарып салды. 9. Зат есім, есімше сөздер құрлы шылауымен бірігіп (бала құюлы, кеген құрлы) сын–қимыл пысықтауыш кызметін атқарады. Лақ құрлы бақырмай, өлгенім бе, ойпырмай! Мақсат пысықтауыштар. Іс–әрекет, қимылдың мақсатын білдіретін пысықтауыш мақсат пысықтауыш деп аталады. 1. Мақсат пысықтауыш мақсат мағыналы үстеулерден жасалады: жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|