Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы «Қ. Үкібаев атындағы жалпы орта мектебі»

 

 

                                                 

                  

                  Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі  

            Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданы «Қ. Үкібаев атындағы  

                 жалпы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі 

                                           

 

 

 

                  

Ғылыми жұмыс тақырыбы: 

 

 

 

 

                    «Сөнбес сәуле»  

                  Қынабек Үкібаев 

 

 

 

 

Бағыт : Өлкетану 

 

 

 

Секция : Тарих 

 

 

 

 

 

                                                                  

 

 

 

 

 

 

                                                        

Орындаған: 8 «А» сынып оқушысы 

                                                                                Ілесбек Ержігіт 

                                                

                                               Ғылыми жетекші: Ералиева Райхан Сапарқызы 

                                                                                 Тарих пәні мұғалімі                                                                                                   

                                                                                                     

 

 

 

                                                 2014 жыл 

 

 

 

                                                  Аннотация 

 

                      ХХІ ғасыр табалдырығын Егеменді ел болып аттап, әлемдік 

аренаға шыға бастадық. Санаулы жылдар ішінде еліміз саяси экономикалық 

реформа жүргізе отырып, Орта Азияда және Халықаралық кеңістікте өз 

орнын айқындады.Дегенмен де, істеген істерден істеріміз әлі көп. 

                     Қазіргі дүниені халықаралық әлемдік деңгейде мойындату оңай 

емес. Өзінің төл тарихы, мәдениеті мен саяси - экономикалық қуаты нашар 

ел болсақ - елеусіз көптің бірі болып қала береміз. Ал, оны қызықты етіп 

былайғы жұрттарға таныту әрбір азаматтың бойындағы жоғары қадір - 

қасиеті екен. 

Бұл  ғылыми  жұмыс  «Сөнбес  сәуле»  атты  тақырыпта  жазылған.Өз 

тарихымен  аңызға  айналған  бұл  шөл  шабулы  халқымызға 

ардақталған  талай  тегеурінді  азаматтарды,  талай  халық  қаһармандарын 

жетілдіріп  шығарды.  Сол  ардагерлеріміздің  арасындағы  асыл  азаматтың 

бірі  Қынабек  Үкібаев.  Ол  қарпайым  шөл  қуарлықтан  район  партия 

комитетінің  бірінші  хатшысына  дейін  көтерілген.  Бірнеше  рет  жоғарғы 

кеңес  депутаты,  Социалистік  Еңбек  Ері  атағын  алған.  Осылайша  биіктен 

биікке өрлеп Бүкілодаққа танымал болды. 

       Ұлы  Отан  соғысында  қан  кешіп  есен-аман  еліне  қайтқан 

Қынабек  Үкібаев  соғыстың  зардабынан  қалжыраған  халықтың  еңсесін 

көтеріп,  қираған халық  шаруашылығын  қалпына  келтіру барысындағы 

қауырт жұмыстарға бас болып, өзінің іскерлігімен, қажырлы қайратымен, 

ұйымдастырушылық  қабілетімен  халық  арасында,  өкімет  алдында 

айрықша көзге түскен қайталанбас ірі тұлға, даңқты азамат. 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 «Сөнбес сәуле» 

  

                                     Жоспары   

          Кіріспе             

                               Негізгі бөлім.  

 1) Қ. Үкібаевтың өмірі мен қызметі 

        2) Жасампаздық жолында 

3) Отанды қорғау 

4) Мәңгі татулық 

        5) Жас ұрпаққа арналған сөз 

 

                      Қорытынды. 

Қ. Үкібаевтың өмірі жастарға өнеге 

                  

 

 

 

 

                                            

 

 

 

 

 

 

 

 

                                             

 

 

 

 

 

 

 

                                                       Кіріспе 

      Шөл  зоналарды  гүлістанға  айналдыру,  оны  халық  игілігіне  игеру 

халықымыздың ежелден аңсаған армандарының бірі болып келген. 

  Ғасырлар  бойы  қақырап  жатқан,  адамзаттың  аяғы  баспаған,  құс  ұшса 

қанаты,  қонса  аяғы  күйетін  ұшан  теңіз  сор  басып  жатқан  шөлдерді  халық 

игілігіне  игеру  мақсатында  басталған  шабуыл  XX  ғасырдың  бас  кезінде 

барынша  қолға  алынғаны  тарихтан  баршамызға  мәлім.  Сол  кездерде  өкімет 

тарапынан  шөл  зоналарды  игеру  мақсатында  арнайы  қаулы-қарарлар 

қабылданып,  қыруар  қаржылар  ажыратылды.  Шөл  зоналарды  суландыру 

мақсатында  ирригация  жұмыстары  кең  көлемде  алып  барылды.  Талай 

дренаждар,  сбростар,  талай  каналдар  қазылып,  сулар  толтырылған  каналдар 

арқылы  қақырап  жатқан  шөлдер  суға  қондырыла  бастады.  Нәтижеде  мың-

мыңдаған  гектар  алқаптар  суармалы  жерге  айналдырылып,  халық 

шаруашылығының  ажыралмас  тармағының  бірі,  негізі  байлығымыз  ақ 

мақтаның мол-көлдігін жаратуға мүмкіндік жаратты. 

Алғашқы  шөл  зонасына  шабуыл,  Ташкент  облысына  қарасты  Сырдария 

өзенінің  сол  жақ  жағалауынан  басталған  еді.  Халықтар  қоныстанып,  колхоз  -

совхоздар  ұйымдастырылып,  аудан  орталықтары  пайда  бола  бастады.  Бірінші 

Сырдария  ауданы  мен  Мырзашөл  ауданы  ұйымдастырылды.  Алғаш  рет 

Малек  совхозы  ұйымдастырылды.  Шөл  зонасын  суландыру  жұмыстары  жан-

жақты үлкен қарқынмен алып барылды. 

Өкімет  тарапынан  басталған  -  бұл  үлкен  ауқымды  жұмыстарды  амалға 

асыруды  Отанымыздың  барлық  түкпір-түкпірлерінен  көп  ұлттық 

уәкілдерінен  халықтар  қатынасып  өздерінің  патриоттық  үлестерін  қосты 

және  сол  шөл  зонасының  жергілікті  тұрғындарына  да  айналып,  өз 

бақыттарын  сол  жерде  тапты.  Шөлден  арылған  алқаптар  жылдан-жылға 

кеңейіп,  мың-мыңдаған  гектарларға  мақта  егіліп,  тонна-тонна  мақталардың 

кеніне айналды. 

Халқымыздың  экономикасы,  мәдениеті,  тұрмыс  дәрежесі  жылдан-жылға, 

жан-жақты жоғары дәрежеге көтерілді. 

Өз  тарихымен  аңызға  айналған  бұл  шөл  шабулы  халқымызға 

ардақталған  талай  тегеурінді  азаматтарды,  талай  халық  қаһармандарын 

жетілдіріп  шығарды.  Сол  ардагерлеріміздің  арасындағы  асыл  азаматтың  бірі 

Қынабек Үкібаев.  

Ұлы Отан соғысында қан кешіп есен-аман еліне қайтқан Қынабек Үкібаев 

соғыстың зардабынан қалжыраған халықтың еңсесін көтеріп,  қираған халық 

шаруашылығын қалпына келтіру барысындағы қауырт жұмыстарға бас болып, 

өзінің  іскерлігімен,  қажырлы  қайратымен,  ұйымдастырушылық  қабілетімен 

халық арасында, өкімет алдында айрықша көзге түсті. 

Қынабек  Үкібайұлына  1957  жылы  Социалистік  Еңбек  ері  атағы  берілді. 

Отанның  Ленин,  Қызыл    жұлдыз,  Еңбек  Қызыл  туы,  Октябрь  төңкерісі,  Құрмет 

белгісі ордендері мен медальдары берілді. 

 

 

Мырзашөл  өңірін  игеруге  сүбелі  үлес  қосқан  ардақты  атамыз  Қынабек 

Үкібайұлының өмірі әрқашанда жас ұрпаққа үлгі бола беретініне біз сенеміз.  

 

       Қынабек Үкібайұлы 1913 жылы  9 мамыр  күні шаруашылықпен айналысатын 

қарапайым отбасында дүниеге келді. Оның әкесі Үкібай Тәженұлы ХХ ғасырдың  

басында  шөлге  бірінші  болып  қадам  басқандардың  бірі  болды.    Әкесі  ауыл 

арасында  адамгершілігі  және  кішіпейілділігімен  есте  қалды.  Атамыз 

перзенттеріне  үлкен  талап  қоятын,  соның  әсерінен  оның  балалары  қиыншылық 

болса қорықпай шошымай одан өтетін.  

   Үкібайұлы  Қынабек  –  бүкіл  Республикамызға  танымал  Мырзашөл  өңірін 

игеруге зор үлес қосқан азаматтардың бірі. 

Еңбек жолын қатардағы мақта бригадирі болып бастаған. 

Үкібайұлы Қынабек аудандық мекемелерде басшылық қызметтер атқарды. 

   1938  жылдан  бастап  Мырзашөл  аудандық  жер  бөлімі  бастығының  орынбасары 

болды. 

   1940-1941  жылдары  аудандық  партия  комитетінің  ұйымдастыру  бөлімінің 

орынбасары болды. 

1941-1943 жылдары Крестьянин ауыл кеңесінің төрағасы болды. 

   1943-1946  жылдары  ұлы  Отан  соғысында  3-ші  Украина  майданында  болып 

Венгрия, Австрия жерлерінде неміс фашистерімен шайқасты. 

    Соғыстан  жеңіспен  оралған  соң  Пушкин  атындағы  колхоздың  басқарма 

бастығы болып сайланды. 

    1948-1951  жылдары  Мырзашөл  аудандық  атқару  комитетінің  төрағасы,  1951-

1961 жылдары аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметінде істеді. 

    1962-1975  жылдары  шөлдегі  (Ақ  алтын  ауданы)  №17  совхоздың  директоры 

болып істеді. 

    1975  жылы  Одақ  дәрежесіндегі  зейнеткерлікке  шықса  да,  Сардаба 

қалашығында мақта тазалау заводын құрып, 1975-1979 жылдары оның директоры, 

1979-1984 жылдары Сардаба ауыл кеңесінің төрағасы болып еңбек етті. 

    Осындай істеген қызметтері Одақ көлемінде де елеусіз қалған жоқ. 

Қынабек Үкібайұлына 1957 жылы Социалистік Еңбек ері атағы берілді. Отанның 

Ленин,  Қызыл    жұлдыз,  Еңбек  Қызыл  туы,  Октябрь  төңкерісі,  Құрмет  белгісі 

ордендері мен медальдары берілді. 

    Қынабек Үкібайұлы жұбайы Нәркүл екеуі екі ұл, төрт қыз тәрбиелеп өсірді. Бұл 

күндері перзенттері де халыққа танымал азаматтар болып жетілді. 

    Қынабек  Үкібайұлы  1997  жылы  дүниеден  өтті.  Ардагер  аға,  тағылымды 

азаматтың  ел-жұртына,  Мырзашөл  өңірін  гүлдендіруге  қосқан  үлесі  бүгінгі 

ұрпақтар жадында сақталады. 

    Сол  кезде  Қынабек  Үкібаевқа  арналған  мол  сенім  -  Мырзашөл  район  партия 

комитетінің  бірінші  хатшысы  болып  сайланды.  Қ.Үкібаев  Мырзашөл  ауданын 

15 жылдай үлкен абыроймен басқарып тұрды. 

    Қынабек Үкібаевқа 1956 жылы Социалистік Еңбек ері деген ең жоғарғы атақ  

беріліп, Москва, Кремльден алтын жұлдыздарын тағып қайтқан. 

    1958 

жылы  Москвада  болып  өткен  бүкіл  одақтық  мақта  егетін 

республикалардың  үлкен  жиналысына  делегат  ретінде  барып  қайтты. 

 

 

(Всесоюзное совещание хлопкосеющих республик) Сол мәжілісте,  сол  кездегі 

саяси  бюро  мүшелері  және  республика  басшыларымен  сұхбаттарда 

қатынасып  қайтты.  Н.С  Хрущев,  Л.И  Брежнев,  Н.А  Косыгин,    Н.А 

Мұхитдинов,  Ш.Р  Рашидов  т.б.  өкімет  бастықтары  және  қоғам 

қайраткерлерімен бірге түскен суреттері естелік ретінде сақталуда. 

 

ЖАСАМПАЗДЫҚ  ЖОЛЫНДА 

 

Халқымызда  құрған  құра  береді,  тұрған  тұра  береді  деген  қанатты  сөз  бар.  Осы 

сөздің  астарында үлкен  мағына бар  екендігін бүгін барша  біледі.  Құрылыс  үшін 

қаржы,  жұмысшы  күші,  материалдар  керек.  Мақта  өнімділігі  жоғары,  мөлшері 

көп  болса,  малшылық,  жібекшілік,  астық  және  басқа  салалар  жақсы  өркендесе, 

табыс артады. Демек, құрылыс және жасампаздық істеріне кең жол ашылады. 

Біз  бүкіл  құрылыс  жүйесінде  аудандық  атқару  комитеті  мақұлдаған  басты               

жоспарға  жүгіндік.  Құрылып  жатқан  ғимараттардың  арзанға  түсуі,  көрікті  әрі 

сәулетті болуы, ұзақ жыл қызмет ететіндігіне көңіл бөлдік. Мемлекеттен құрылыс 

материалды алып, ғимараттар тұрғызу оңай. Біз басқаша жол ұстандық. Мемлекет 

арқылы бөлінген құрылыс материалдарын алдық әрине. Дәл осы кезде жергілікті 

құрылыс  материалдарынан  тиімді  пайдаланудан  басты  мақсат  етіп  қойдық. 

Мырзашөлде мұндай мүмкіндіктер мол еді. Мырзашөлдіктерде бір жақсы дәстүр 

бар. Қай жанұяда ұл перзент туылса, күзде немесе көктем айларында 50 түп терек, 

50 түп тал егеді. Бұл көшеттер де нәрестемен бірге өседі. Бала ер жетіп, есейгенше 

оны  үйлендіру  кезі  келгенде,  сол  ағаштардың  бір  бөлігі  қырқылып,  ғимаратқа 

жұмсалады.  Үй  иелері  қыз  көрсе,  жеміс  ағаштары  отырғызылады,  миуалы  ағаш 

көшеттерін  егеді.  Қыз  бойжетіп  өз  есін  танысымен  дәмді  миуалардан  нәр  алып, 

өссін  делінеді.  Осыған  қосымша  Мырзашөлдіктер  жыл  сайын  күз  және  көктем 

айларында  асар  жолымен  көшет  отырғызу  айлығын  өткізеді.  Бұл  жұмысқа  қыз-

келіншектер,  ер-азаматтар,  жастар,  қарттар,  жасөспірімдер  –  барлығы  қатысады. 

Жолдарға  арық-заборларға,  жолдардың  екі  шетіне  миуалы  және  декаративтік 

ағаш  көшеттері  егіледі,  баулар  жасалды.  Ауыл  шаруашылығы  егіндерін  желден 

қорғау  мақсатымен  көгілдір  аймақтар  құрылады.  Мырзашөлде  табиғи  қамыстар 

көп.  Қамыс  өз  кезегінде  ең  арзан  құрылыс  материалы.  Сырдариядан  қалағанша 

құм,  тас-шағал  алуы  мүмкін.  Аудандық  атқару  комитеті  жергілікті  кеңес 

ұйымдары,  қожалық  басшыларының  ойын  құрылыс  және  жасампаздық 

жұмыстарын  сол  резервтерден  тиімді  пайдалануға  шақырды.  Бұл  дәстүр  осы 

күнге  дейін  жоғалған  емес,  керісінше  күн  сайын  арта  түсуде.  Себебі  жергілікті 

құрылыс  материалдарын  тиімді  пайдаланғанда  ғана  құрылыс  арзанға  түседі, 

ғимараттар тез бітеді,деп Қынабек атамыз көп еңбектенді. 

Мырзашөлдегі  құрылыс  және  жасампаздық  істері  тәжірибесінің  көрсетуінше,  

ғимараттарды мөлтек аудандарға бөліп құру мақсатқа сай екендігінде дау жоқ. Біз 

бұрынғы  Мырзашөл,  қазіргі  Гүлістан  ауданы  қожалықтарында  ұжымдық 

ғимараттарды төмендегі тәртіппен құрық: 

Бір  мөлтек  ауданға  балалар  мекемелері,  мектеп  ғимараттарын  орналастырдық,   

дене  тәрбие  және  спорт  алаңдарын  құрдық.  Бұл  сол  кездегі  талапқа  сай  келді. 

Себебі,  колхозшылардың  балалары  алғашқы  рет  бала-бақшаға  беріледі,  соңынан 

 

 

мектепке дайындау тобына беріледі. Ең соңында мектепке қабылданады. Балалар 

дене  шынықтыру  және  спортпен  сол  жерлердегі  арнаулы  алаңдарда 

шұғылданады. 

Немесе  барлық  қожалықтарда  бір  ізділікпен  жүзеге  асырылған  оңтайлы  

жұмыстардан  тағы  біреуін  айта  кетейін.  Бір  мөлтек  ауданды  шипахана 

ғимараттары  құрылысына  бөлдік.  Медицина  пункті,  амбулатерия,  балалар  және 

қыз-келіншектер  консультациясы,  перзентхана,  аурухананы  сол  кварталдағы 

ғимараттарға  орналастырды.  Кварталда  демалыс  орындары,  скверлер,  саяжай 

ұйымдастырды.  Бұл  шаралар  да  колхозшы  диқандардың  көңіліне  мақұл  түсті. 

Оларға медициналық көмек көрсету жақсарды. 

Халыққа  мәдени-тұрмыстық  қызмет  көрсететін  кәсіпорындарға  орталықтағы   

ауданнан  жер  бөлдік.  Нәтижеде  колхозшы  диқандар,  олардың  жанұя  мүшелері, 

азық-түлік және өнеркәсіп тауарлары дүкендері, жалпы тамақтану кәсіпорындары, 

науаиханалар, етікшілік шеберханалары және басқа мекемелер қызметінен жақсы 

пайдалана  бастады.  Ең  қажетті  заттарды  іздеп  аудан  орталығы,  немесе  басқа 

жерлерге қатынамайтын болған. 

Сол  кезде  жоғарыда  аталған  көкейкесті  мәселелерге  қатаң  көңіл  бөлінді.  Бұл 

мәселелер  осы  кезге  дейін  өз  маңызын  жоғалтпаған  деп  ойлаймын.  Халық  саны 

жылдан-жылға  артып  отыр.  Жаңа  қыстақтар,  поселкалар  құрылуда.  Мұндай 

жағдайда  өткен  өмірдегі  тәжірибелерден  тиімді  пайдалану  арқылы  көп-көптеген 

көрсеткіштерге қол жеткізуге болады. Бұл тәжірибелер неден құралады? 

Құрылыс және көріктендіру жұмыстарында шұғыл әдісті қолдану керек.  Қынабек 

Үкібаев атамыз. Халқымызда «Қалған іске қар жауады» деген мақал бар. Бүгінгі 

іс сол күннің дәл өзінде бітпесе, ертең бітіріп болмайды. Себебі, соңғы күннің де 

жоспарлы  атқарылмақ  істері  көп.  Құрылыс  және  көріктендіруге  жұмыстары 

көріктендіруге  бір  істі  тындырымсыз  атқарып,  екіншісіне  кірісу  келеңсіздікті 

туындатады.  Құрылыс  және  көріктендіру  жұмыстары  кешенді  механизацияға 

сүйеніп,  индустриал  негіздерде  жүргізіліп  жатқан  қазіргі  кезде,  әсіресе  шұғыл 

әрекет ету әдісін кең қолдану қажет деп ойлады. 

Сан  мен  сапаны  бір-біріне  байланыстырып  жүргізу  керек.  Жақсы  үмітпен  

құрылған  ғимараттар  адамдарға  ұзақ  жылдар  бойы  қызмет  етсін,  жақсы  тойлар 

болсын. Бүгін құрылып, ертең жөндеуді талап ететін ғимараттың керегі жоқ. Оны 

құрғаннан  құрмағанның  өзі  жақсы.  Ғимараттардың  ішкі  және  сыртқы 

безендірулері заман талаптарына жауап беруі керек. Құрылыс және көріктендіру 

жұмыстарында артық шығындарға жол қою мүмкін емес деді. 

Құрылыста  қаржыны  емін-еркін  шашу  қарқынын  төмендеуіне,  мерзімнің  ұзаққа  

созылуына  әкеп  соғады.  Бірден  бес-алты  құрылыс  объектісіне  кірісіп,  қаржыны 

желге  ұшыру  қарқынды  төмендетеді.  Өзіндік  бағаны  қымбаттатады.  Артықша 

шығынды көбейтеді. Өндіріс жоспарында көрсетілген құрылыс объекттері қысқа 

мерзім  ішінде  пайдалануға  тапсырылғанда  ғана  жақсы  нәтижелерге  қол  жетеді. 

Құрылыс  және  көріктендіру  жұмыстары  барлық  уақыт  қожалық  басшыларының 

көкейінде  болуы  керек.  Бұл  бағытта  мамандардың  ұйымдастырушы  ролі  және 

жауапкершілігі күшейтілуі керек екенін айтты. 

Құрылысшылардың  жетпей  жатқандығы  бұл  шындық.  Құрылыс  тапсырмасын  

орындау үшін сырттан жұмысшы күшін жалдап жатқандығы да шындыққа саяды. 

 

 

Мұндай аянышты жағдайдан құтылу үшін не істеу керек? Әрбір қожалықта білікті 

құрылысшы  кадрлар  отрядын  даярлап,  арнаулы  бригадалар  құру  керек. 

Мақташылыққа 

басшылықты 

жақсарту 

үшін 

бригадалар 

құрылған. 

Жоңышқашылық,  жүгерішілік  және  тағы  басқалар.  Сүт,  ет  өндіруді  арттыру 

мақсатымен  сүт-тауар,  ет-тауар  фермалары  ұйымдастырылған.  Авто,  трактор 

парктері,  құрылысшылар  бригадалары  жұмыс  жүргізуде.  Солай  екен,  құрылыс 

және  көріктендіру  жұмыстарын  күшейту  үшін  қожалықтарда  неге  тұрақты 

құрылыс  бригадаларын  құра  алмаймыз,  оларға  жеткілікті  дәрежеде  жұмысшы 

күші,  көлік  жүйелері,  құрылыс  материалдарын  бөліп  бермейміз?  Мен  бұрынғы 

Мырзашөл,  қазіргі  Гүлістан  ауданында  ұзақ  жылдар  бойы  еңбекшілер 

депутаттары аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы болып қызмет етті. Сол 

кездерде әрбір колхозда құрылыс бригадаларын ұйымдстырды, құрылысшы 

 кадрлар  дайындау  мақсатында  курстар  ашты,  колхозшы  жастардан  бір  тобын 

кірпіш  қалайтын,  темір  жасайтын,  ағаш  ұсталығына,  сылаушылық,  бояушылық 

кәсібіне  оқытты.  Нәтижеде,  құрылыс  жұмыстары  үшін  тыстан  шеберлер 

шақыруға  қажеттілік  болмады.  Сол  кадрлар  өздеріне  адал  шәкірттер  дайындап, 

бригадалар  сапын  көбейтті.  Әрбір  қожалықта  тұрақты  құрылыс  бригадасын 

ұйымдастыру,  оны  білікті  кадрлармен  нығайтып  бару-өмір  қажеттілігі,  заман 

талабы екендігін жолға қойды. 

Құрылыс және көріктендіру жұмыстарында бұрыннан қолданып келе жатқан асар  

әдісі  кәдеге  асатын  болды.  Біз  бұл  әдісті  жол  құрылысына  да  енгізіп,  жақсы 

табыстарға қол жеткіздік. 1948 жылдың ерте көктемінде 3 мыңға жуық азаматтар 

жол  құрылысының  асарына  іске  шықты.  Коммунистер,  жергілікті  кеңестердің 

депутаттары, комсомол жастар жұмыс басында ұйымдық жұмыстарға басшылық 

етті.  Сонда  екі  жыл  ішінде  құрылып  жатқан  болса  да  әлі  үштен  бір  бөлігі 

аяқталмаған Мырзашөл ауданының орталығы «Красный Восток» -«Красная заря» 

жолы  алты  күнде  құрылып,  пайдалануға  тапсырылды.  Азамат  колхозшылар, 

диқандар,  құрметті  қариялар,  комсомол  жастар  кетпенмен  жер  қазып,  иығымен 

топырақ  тасыды.  Жолдың  екі  шетінен  арық  қазылып,  он  мың  түпке  жақын 

миуалы және декоративті ағаштар отырғызылды. 

Асар-халық күшінің монолиттік толқыны. Бұл кезде эксковаторлар, топырақ 

қазатын  машиналар  ауыл  шаруашылығының  салаларына  өз  еркімен  берілмеген 

болатын. Диқаншылықты қол күші басым кездерде асар жолымен үлкен көлемдегі 

жұмыстар  атқарылды.  1949-1950-ші  жылдарда  аудан  еңбекшілері  асар  жолымен 

50  километрге  созылған  Сорөзек  арығын,  Киров  атымен  аталатын  каналдың  су 

ағуы  қиын  болған  60  километр  қашықтағы  бөлімін  қазған.  Қазір  топырақ  қазу, 

арықтар  қазу  ирригация,  милиорация  жүйелерін  реттестіру  жұмыстары  күшті 

механизмдер  және  машиналар  көмегімен  атқарылып  жатқан  болса  да  құрылыс 

және  көріктендіру  жұмыстарын  да  асар  әдісін  күшейтуіміз  керек.  Халық 

бастамасымен құрылған дәстүрлер ешқашан жоғалмайды. Ол күн өткен сайын өз 

маңызын күшейтеді деп есептеді. 

Мырзашөл жерлері Сырдарияның сол қырғағы бойына орналасқан аумақты өз 

ішіне  алады.  Оның  ұзындығы  Солтүстіктен  Оңтүстікке  дейін  160  километр. 

Шығыстан  Батысқа  дейін  130  километр.  Ғалымдардың  айтуына  қарағанда, 

 

 

мамандардың  нұсқаулары  бойынша,  ауыл  шаруашылық  егіндерін  егу  үшін 

жарамды жерлердің көлемі 1 миллион гектарды құрайды. 

Қынабек  Үкібаев  Мырзашөлде  диқан  жанұясында  туылған.  Жастайынан-ақ  

еңбекпен  бұғанасы  қатты.  Әкесінің  қасында  жүріп  диқаншылық  сырларын 

үйренді.  18  жасында  мақташылық  бригадасына  басшылық  етті.  Жердің  де  елдің 

де  тілін  түсіне  білді.  Ол  өзінің  бүкіл  тағдырын,  болашағын  адамдармен, 

ауылдастарымен  байланыстырып    отырды.  Олардың  қайғысы  мен  қуанышын, 

ауыры  мен  жеңілін,  өмірбойы  бөлісіп,  бірге  ғұмыр  кешті.  Соның  үшін  де  өз 

дәуірінің  барлық  қиыншылықтарына  төзуге,  болашаққа  сеніммен  қарауға 

ұмтылды. Көптеген адамдарға сүйенгендіктен адамдар оны қолдап-қуаттап, демеп 

отырды.  Нәтижеде  бригаданың  табысы  көбейіп,  мүшелерінің  әл-ауқаты  жақсара 

берді. 

1935  жылы  Қызылабад  қыстағы  кеңесінің  төрағасы  етіп  сайланды.  Жас,  алған 

бетінен  қайтпайтын  жігерлі  жігіт,  ширақ  қимылымен  зерделілігінің  арқасында 

«Талапты ерге-нұр жауар» дегендей тез арада елге танылды 

Мырзашөл жерлері екі атпен ескі аймақ және жаңа аймақ аттарымен аталады. 

Әр  екі  аймақ  жерлері  түрлі  топырақ  ерекшеліктеріне  ие.  Үлкен  алқаптар  сазды 

топырақ  болып,  аз  еңбек  және  қаржы  жұмсаса,  барлық  түрдегі  ауыл 

шаруашылығы егіндерінен, әсіресе мақтадан қатарынан жоғары өнім алуы мүмкін 

екен.  Бірақ  сол  жерлерде  агротехникалық  ережелерді бірізділікпен  жүзеге  асыра 

отырып, ирригация, мелиорация жұмыстарын бүкіл шаралармен күшейтуді талап 

етеді. Диқаншылық ету мүмкін болған жерлердің бір бөлігі өте тұз қонымына ие. 

Мұның  себебі  карталардың  бағыты  жақын  емес.  Тұзды  сулар  тез  ағып  кете 

алмайды.  Нәтижеде,  жылдың  түрлі  маусымында  түрлі  мөлшерде  су  буланып, 

топырақтың  жоғары  қабатында  тұз  пайда  болады.  Бұл  жағдай  алқаптардың  кең 

көлемде  тұздалуына  әкеп  соғады.  Мұндай  жерлерде  диқаншылық  өнімдерін 

жетістіру  көп  жұмысшы  күші,  техника  және  қаржы  талап  етіледі.  Орташа 

сорланған  және  аз  сорланған  жерлер  де  бар.  Мұндай  жерлерді  ауыл 

шаруашылығы айналымына енгізу, диқаншылық етіп, өнім өндіру өте сорланған 

жерлердегіге  қарағанда  едәуір  оңай  болады.  Тақыр  топырақты  жерлер  де 

кездеседі.  Жауын-шашын  болуы  нәтижесінде  көбінесе  сондай  жерлерде 

көлшіктер де пайда болады. Дария жағалауларында құмды, шағалды, топырақты 

жерлер де кездеседі. 

Топырақ 

түзілудің 

түрліше 

болуы 

диқаншылықта 

еңбекті 

диференцияландырылған  түрде  ұйымдастыруды,  агротехникалық  шараларды, 

әсіресе  минералдық  және  органикалық  тыңайтқыштардан  пайдалануды  ғылым-

техниканың жетістіктерін, озат әдістерге сүйеніп жүзеге асыруды қажет ететін. 

Шөл  жағдайында  сорды  жоғалту  негізгі  мәселе  болып  табылады.    Мұнсыз 

диқаншылық мәдениетін өркендетіп, ауыл шаруашылық өнімдерінен жоғары өнім 

алуға  болмайды.  Сол  себепті  ирригация-мелиорация  жұмыстары  бүкіл 

шаралармен күшейтірілді. Аумақтағы каналдар, механизмдер көмегімен қазылып, 

тереңдетілді.  Жоспарлы  түрде  жаңа  каналдар  қазылды.  Егін  егілетін  жерлердің 

соры  жуылды.  Мына  нәрсені  ұмытпаған  жөн  сияқты.  Жердің  сорын  жоғалту 

қаншалықты аса маңызды мәселе болса, оның қайта сорлануына жол қоймау одан 

да  маңызды  еді.  Көп  жылдық  диқаншылық  тәжірибесі  егіндік  алқаптарда  қайта 

 

 

пайда болған сорды жоғалту, енді ғана пайда болған сорды жоғалтуға қарағанда 

едәуір  ауыр  іс  екенін,  бұл  үшін  көп  мөлшерде  жұмысшы  күші,  техника  қуаты 

және қаржы жұмсау керек екендігін өмірдің өзі көрсетті. 

Ғасырлар  бой  уілдеп  жатұқан  Мырзашөлде  бір  көшет  отырғызу  қандай  қыруар 

еңбекті  талап  ететіндігін  байқау  қиын  емес.  Бірақ,  үлкен  қалаларды,  барлық 

жағдайға ие болған тұрғын үй зоналарын құру бір кісіден қанша күш-қуат, ақыл-

парасат талап етуін көз алдыңызға келтіріп көріңізші? 

Ауданда 50-60 жылдарда жай медициналық пунктерден бастап, амбулаториялар, 

қыз-келіншектер  консультациясы,  перзентхана,  аурухана  және  басқа  емдеу 

мекемелері,  парктерді  және  саябақтарды  құрды.  Бұлардың  барлығы  Қынабек 

атаның  үлкен  белсенділігі,  іскерлігі  арқылы  жүзеге  асырылды.  Ата  құрғызған 

қатар-қатар  дүкендер,  монша,  шаштараз,  шайханадан  бастап,  аяқ  киім 

шеберханаларына дейін ел қызметінде. 

Үкімет  қаржы  бөлсе  құрамыз,  үкімет  ақша  ажыратса  жұмыс  істейміз 

принціпінде  іс  жүргізетіндер  бізде  көпшілікті  құрайды.  Бірақ,  жағдайға  қарап, 

мүмкіншіліктен дұрыс пайдаланатын басшылар қазіргі кезде шынымды айтқанда 

бізде  аз.  Асар  –  халқымыздың  ең  сыналған,  адамдарды  бір-біріне  қайырымды 

ететін, бір-бірінің ауырын жеңіл ететін дәстүр. Қынабек халқымыздың осы жақсы 

қасиетінен  тиімді  пайдаланды.  1949-1950  жылдарда  50  километрлік  Сарыөзек 

арнаны,  Киров  атындағы  арнаның  су  ағымы  баяулаған  бөлігін  асар  жолымен 

қазды.  1948  жылы  ерте  көктемде  Қынабек  3  мың  кісіні  өзімен  ертіп,  екі  жыл 

аралығында  құрылмай  келген  «Красная  заря»  жолын  6  күнде  құрып,  бітірді. 

Жолдың  екі  шетінен  арық  қаздырып,  10  мың  түп  жемісті  және  көрікті,  сәндік 

саялы  ағаштарды  қондырды.  Осының  өзінен-ақ  Қынабектің  басшылық  қабілеті, 

адамдармен тілдесе алу дарыны айқын көзге түседі. 

Ауданда  әрбір  шаруашылық  жанында  60-70  гектарлық  жерде  бау 

ұйымдастырылып,  терек  егуге  де  аса  мән  берілді.  Мемлекетіміздің  әйгілі 

бағбандары,  Еңбек  каһармандары  Махмуд  Мырзаев  пен  Рузамат  ата 

Мусамухадденовтерді  Қынабек  атаны  арнайы  Мырзашөлге  шақырды.  Міне  осы 

жердің топырағы және климатына сәйкес келетін көшеттерді әкеліп, олардың ең 

заманалық әдіспен өсіруге көмек беруін өтінді. 

Қ.Үкібаев  1962  жылдан  бастап  тыңда  ұйымдастырылған  алғашқы 

шаруашылықтардың бірін басқаруға өтті. Оны 14 жыл ішінде мемлекетіміздің ең 

ірі  мақташылық  шаруашылығына  айналдырды.  Аталмыш  шаруашылық  шөл 

игерушілердің  үлкен  тәжірибе алаңы болып  табылды. Қынабек  ата  сөйтіп  өзінің 

басшылық  және  диқаншылық  мектебін  қалыптастырды.  Қазір  Мырзашөлде 

жұмыс  істейтін  шаруашылық  басшылары  міне  сол  мектептің  ұлағатты  сөздерін 

зердесіне құйған кісілер. 

Қынабек  Үкібаев  әрқашан  өзін  адамдармен  бірге  сезінетін.  Адамдардың 

қайғысына  ортақтасып  жүруші  еді.  Сондықтан  болар,  қартшық  зейнеткерлікке 

шыққанына  қарамай,  1975  жылдан  өмірінің  соңына  дейін  Сардоба  қыстағы 

Кеңесінің  төрағасы  міндетін  атқарды.  Ауыл  Кеңесі  аумағындағы  барлық  үлкен-

кішінің қуанышы мен қайғысына ортақ болып жасады. 

Қынабек ата ел алдындағы қызметтері үшін «Еңбек Ері» атына ие болды. Екі рет 

Өзбекстан  Жоғарғы  Кеңесінің  депутаты,  бірнеше  рет  Өзбекстан  Компартиясы 

 

 

Орталық  Комитетінің  мүшесі  етіп  сайланды.  Жоғарғы  Кеңес  қызметінде  жүріп 

белсенділік танытты. 

Ата  тәуелсіздікті  басқаларға  қарағанда  үлкен  қуанышпен  қарсы  алды.  Ол  жасы 

80-ге  барып  қалғанына  қарамай,  үлкен  Өзбек  трактінің  Ақ  алтын  ауданы 

аумағында  тәуелсіздікке  атап  екі  гектарлық  бау  өсірді.  Түрлі  ұлт  өкілдері, 

жолаушылар  қазіргі  кезде  сол  баққа  бір  тоқтап  өтіп,  демалады.  Міне  сондай 

кездерде  атаның  рухы  және  бір  рет  риза  болады.  Ол  мәңгілікпен  байланысты 

болған істерінің өміршеңдігін сезініп, қанағаттанып қалатын сияқты. 

Жерлеу  рәсімінде  сөйлеген  Ақ  алтын  ауданының  әкімі  Н.Қаюмов  Оңтүстік 

Қазақстан  уәлаятының  халықаралық  Қонаев  қорының  төрағасы  Т.Назарбеков, 

Ұлы  Отан  соғысының  батыры  Т.Қауымбаев  және  Сырдария  уәлаяты  әкімінің 

орынбасары, ақын Х.Ризо жалынды сөйлеген сөзінде. Қынабек атаның екі ұлт-екі 

мемлекет  достығының  дәнекері  екендігін,  оның  бүкіл  өмірі,  арман-тілектері 

бауырластықтың жарқын мысалы болып табылатындығын атап өтілді.