Тұрақтылық қорын бағалау және оның көрсеткіші

 
 
103 
табиғи ортаның  күй-жағдайлары, халықтың денсаулығы және олардың 
өзара байланысы жатыр. 
Біздің елде  мұндай  өлшемдер  экологиялық  ретсіз жер аймағын 
анықтау  үшін  қолданылады. Қазақстан  Республикасының «Қоршаған  
ортаны қорғау» туралы заңы 1997 жылы қабылданды. Бұл заң бойынша 
адамның  іс-әрекетінің  немесе  басқа  да  жағдайдар  нәтижесінде  зиянды 
өзгерістер  қоршаған  табиғи  ортада  орын  алуы,  халық  денсаулығына 
зияндылығын  тигізуі,  табиғи  экологиялық  жүйелердің  жалпы 
жағдайына  қауіпті,  жануарлар  мен  өсімдіктердің  генетикалық 
корларына әсер етуіне байланысты Қазақстанның жер аймағы төтенше 
экологиялық  апатты  аймақ  болып  жарияланды.  Қазақстанның 
шаруашылық    жер   аймағында   немесе    басқа  да   факторлардың  әсері 
нәтижесінде  коршаған  табиғи    ортада    маңызды  орын  алғандықтан 
халықтың денсаулығы күрт төмендеді. Оның ішінде флора және фауна 
нашарлады,  терең  кайталанбас  өзгерістер  орын  алғандықтан, 
табиғаттың    тепе-теңдігі  бұзылды,  табиғи  экологиялық  жүйелер,  
залалды жерлер - экологиялық апатты аймақ боп жарияланды. 
Зиянды  экологиялық    аймақты    анықтау    дамытылған  өлшемдер 
негізінде    экологиялық  жағдай  құру  негіздері  мен  факторларының 
төменділігін  анықтау  мақсатымен    өткізіледі    және    нақты 
бағдарламаларды  зерттеп,тұрақтылық  әрекеті  және  тексерілген 
экологиялық  аймақта  зияндылық    көрсеткішін  төмендетеді. 
Экологиялық  жағдай  жасау  экологиялық    өсу  бойынша  мынадай 
түрлерге бөлінеді: 
-  салыстырмалы қанағаттанарлық; 
-  ынталылықты; 
-  дағдарысты; 
-  апатты. 
Экологиялық тазалық: 
-  мекендеу орталығының сапасы мен халықтың денсаулығы; 
-  қоршаған табиғи ортаның жалпы жағдайлары. 
Адам  мекендеген  ортаның  жағдайы  санитарлы-гигиеналық  және 
жалпы  экологиялық  өлшемдердің  бірігуімен  анықталады.  Ол  осы 
өлшемдердің  жиынтығымен    анықталады.    Халық    денсаулығының 

 
104
 
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ  
Оқу құралы 
нашарлауын  дәрігерлік-демографиялық  белгілермен  анықтайды. 
Мекендеген  ортаның  өзгерістерін  атмосфералық  ауаның,  судың, 
топырақтың  ластануынан  және  иондалган  сәуленің  әсерінен 
анықтайды. 
Табиғи  ортаның  және  табиғи  экожүйелердің  сипаттамасын 
сыртқы  ортаның,  судың,  топырақтың  ластану  белгілері,  табиғи 
қорлардың  құнарсыздануы,  экожүйелердің  төмендеуімен  анықтайды. 
Табиғи  ортаның  сапасы    жалпы    экологиялык,  санитарлы-гигиеналық  
талаптармен  айқындалады. Қоршаған ортаның күй-жағдайы төмендеуін 
сипаттайтын 
көрсеткіштер 
жиынтығы. 
Көрсеткіштің 
өлшемі 
интервалды  параметрлермен  белгіленеді    және    осы    белгілер    қауіпті  
экологиялық аумақ болып есептеледі. 
Параметрлерді  құжатта  қолданып, уақытша  анықтап  қарастыру 
қажет.  Көп  жағдайда    көрсеткіштер  «негізгі»  және  «қосымша»  болып 
бөлінеді.  Аумақтың  жалпы  жағдайын  негізгі  көрсеткіштермен 
қосымша көрсеткіштері есепке ала отырып анықтайды.  
Атмосфералық ауаға арналған белгілер жүктемелер болып келеді 
(жауын-шашынның  көп  жауу)  және  ластайтын  заттардың  деңгейлері 
(концентрациялардың    барынша  көп  болуы).  Жер  беті  өсімдіктері  
орман  және  су  экожүйелерінің  параметрлері  мынадай  заттармен:  азот 
диоксиді,  күкірт,  фторлы  сутек    және    азонмен    әрекеттеседі. 
Экологиялық  төтенше    аймағын    анықтау  және  су  объектісінің 
экологиялык  ластануына  су  қорларының  және  су  экожүйелерінің 
дағдарысына  химиялық  және  биологиялық  көрсеткіштері  әсер  етеді. 
Топырақтың 
басты 
экологиялық 
ластануы 
химиялық 
және 
биологиялық жолмен ластанады. 
Литосфераның  жоғарғы  бөлігін  есептеу  интенсивті  және 
масштабты  жолмен  геологиялық  ортаны  бағалау  болып  табылады. 
Өсімдіктердің өсуін бағалау жағдайлары географиялық  экожүйелердің  
жағдайымен  ерекшеленеді.  Бұл  кезде  мына  параметрлер  ескеріледі: 
биоәртүрліліктің  азаюы,  орман  популяциясының  тығыздығы,  егістік 
аумағы  және  т.б.  Өлшем  жағдайы  жануарлар  әлеміне  қосатын  деңгей 
көрсеткіштеріне  зооценоз,  популяция  және  басқа  да  түрлері  жатады. 

 
 
105 
Маңызына  қарай  параметрлердің  түрлеріне  қарай:  биоәртүрліліктің 
азаюы,  популяция  тығыздығы,  аңшы-кәсіпшілік  т.б.  төмендейді. 
Биогеохимиялық  бағалау  кезінде  биогеохимияның    өзгеруі  химиялық 
элементтің құрамындағы компоненттер қоршаған табиғи ортаға әсерін 
тигізеді. 
Экожүйелердің  тұрақтылығын  бағалау.  Экологиялық  жүйеге 
тұтас  тән  ерекшелік  —  биоценоздағы  организмдерге  қойылған 
мысалдар  тең  болуы  шарт.  Көпшілік    биологиялық  түрлер  үшін 
жоғалым  саны  3-15  %  шамасында  болады.  Сондықтан  экологиялық 
жүйелердің  «жоғалуы»  заңды  экологиялық  жүйелердің  «жоғалым 
мөлшеріне»  жататын  радиация  мөлшері  экожүйенің  дербес  бұрынғы 
калпына  келуі  мүмкін  емес,  адамның  маңызды  іс-әрекет  етуіне  талап 
қойылады. 
Әдетге  тірі  ағзалар  әрбір  деректі  аймақтан  және  көптеген 
өсімдіктер  мен  жануарлар  радиосезгіш  топтардан  бастау  алады. 
Экожүйенің тұрақтылығын анықтау мынандай жолмен анықталады: 
-  экожүйені  маңызды элементпен анықтау; 
-  радиоактивтілік 
сәулеге 
экожүйе 
элементтерінің 
тұрақтылығын анықтау; 
-  радиоактивтік  сәуленің экожүйеге мөлшерін анықтау. 

жүктеу/скачать 11,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: