ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

ляторымен салыстыруға болады. Өсімдік жапырақтарын Күнге қарай 

бұрып және жерден әртүрлі минералды тұздарды тарта отырып, фото-

синтез арқылы оларды өз денесіне айналдырады.

Жануарлар  минералды  тұздар  жинақталған  өсімдіктермен 

қоректене отырып, энергияны да өз денесіне сіңіріп, оны қозғалысқа, 

кеңістікте орын ауыстыруға, қозғалып жүруге жұмсайды.

микроорганизмдер әлеміне келсек, көзге көрінбегенмен, оларсыз 

өмірдің  жоғарыда  аталған  формалары  өмір  сүре  алмаған  болар  еді. 

Күзде жапырақтар сарғаяды және шіриді. Бұл – микроорганизмдердің 

ісі, олар табиғатқа өсімдіктердің қалдықтарын минералды тұздар мен 

элементтер  түрінде  кері  қайтарады.  Микроорганизмдер  болмаса,  жа-

нуарлар ас қорыта алмас еді.

Сонымен,  өмірдің  осы  үш  формасы  биосала  құра  отырып,  бір-

бірінсіз  тіршілік  ете  алмайды.  «биогеоценоз»  деген  екінші  ұғым  – 

белгілі  бір  географиялық  кеңдікке  бейімделген  өмірдің  әртүрлі  фор-

малары  жүйесін  сипаттайды.  Мысалы,  қолтырауын  біздің  суларда 

өмір  сүре  алмайды,  өйткені  ол  осындай  қатаң  табиғат  жағдайларына 

бейімделмеген.

Ерте  замандарда  табиғат  қоғам  мен  адамның  қалыптасуына 

екіжақты  әсер  етті.  Климаты  қатаң  жақтарда  немесе  табиғаты  тым 

жұмсақ  жерлерде  қоғамның  даму  қарқыны  бәсеңдейді.  Мысалы, 

Солтүстіктің  табиғатында  адамның  бар  энергетикасы  жан  сақтауға 

бағытталды,  ол  тым  қатал  табиғатқа  қарсы  тұра  алмады.  Экватор 

кеңдігіндегі  табиғаты  бай,  қолайлы  мұхит  аралдарында  адам  өзіне 

керектінің бәрін тапты, адам табиғаттың жетегінде жүргендей болды, 

бұл да қоғамның алға ілгерілеуін тежеді.

Сондықтан  да  бастапқы  өркениеттер  климаты  жұмсақ,  суы  мол 

жерлерде  пайда  болды,  бірақ  сонымен  бірге  кейіннен  үш  еселеп 

қайтарылған еңбек, тер төгу қажет болды. Өркениеттің бұл ошақтары 

Тигр  және  Ефрат,  Ганг  пен  Инд,  Хуан-хэ  мен  Ян-цзы  өзендері 

аралықтарында, Нил алқабында дүниеге келді. 

Мыңжылдықтар  барысында  адамзат  Қиыр  Шығысқа  дейін  жетіп, 

табиғатты  табандылықпен  игерді.  Табиғат  адамның  шаруашылық 

қызметін  байқамағандай,  өз  қалдықтарын  қайта  қорыта  берді. 

Бірақ  Жаңа  заманның  келуі,  қалалардың,  жүздеген  зауыттар  мен 

фабрикалардың пайда болуы табиғатты «сілкіндіріп», табиғат пен екеуі 

арасындағы тепе-теңдік бұзылды. Алайда табиғат үшін шынайы апат 

XX  ғасырмен,  ғылыми-техникалық  ілгерілеудің  қарқынды  өсуімен 

407

бірге келді. Бір жағынан, адам өзінің шаруашылық қызметін әлдеқайда 

жоғары  көтерді,  индустриясы  дамыған  елдер  халқының  өмір  сүру 

деңгейі,  әл-ауқаты  жақсарды.  Екінші  жағынан,  «өзінің  игілігін»  ғана 

ойлап, табиғатты «шикізат қоры» деп қарап, адам табиғатқа орнын тол-

тыру қиын шығындар келтірді. Оқырман ондай фактілерді қиналмастан 

таба  алады,  бұл  жерде  біз  тек  бірнеше  айқын  мысал  келтірмекпіз. 

Соңғы 100 жыл ішінде атмосферадағы көмірқышқыл газдың үлесі 20% 

өсті, ал радио мен телевидениенің дамуы метрлік радиотолқындардың 

бір миллион рет артуына жеткізді, қоршаған ортада жүз миллиондаған 

тонна улағыш заттектердің айналысы орын алған. Теңізге төгілген бір 

тонна ғана мұнай 12 шаршы шақырым аумақты жұқа қабыршақпен жа-

уып, оттегінің жолын жабады. Қоршаған ортанын ластануы салдары-

нан бүкіл әлемде кемтар сәбилердің дүниеге келуінің саны жыл өткен 

сайын артып келеді.

Жылдам  қарқынмен  дамып  келе  жатқан  елдердің  жақын  ұлттық 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: