ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы


көзқарастары туралы», «ғылымдарды саралау жөнінде», «азамат-



Pdf көрінісі
бет90/440
Дата07.01.2022
өлшемі2,22 Mb.
#17066
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   440
көзқарастары туралы», «ғылымдарды саралау жөнінде», «азамат-

тық  саясат»  және  басқа  туындыларын  атауға  болады.  Әл-Фарабидің 

болмыс  туралы  ілімі  негізінде  неоплатонизм  өкілдері  зерттеген  эма-



нация (кемерінен асу) ұғымы жатыр. Әлемді Алғашқы мән жаратқан, 

ол  –  бар  жаратылыстың  себепшісі.  Алғашқы  мән  мүлтіксіз,  мәңгі, 

өздігінен  жетілген,  түр-пішінге  де,  себепке  де,  мақсатқа  да  мұқтаж 

емес.  Азғантай  болса  да,  бір  нәрсеге  мұқтаждық  сезсе,  ол  Алғашқы 

мән  болмас  еді.  Ол  –  барлығынан  жоғары,  Бәрін  білгіш,  Данышпан, 

Шындық,  Өмір  және  т.б.  алғашқы  мән  –  материя  емес.  Сондықтан 

ойшыл оны «белсенді ақыл-парасат» деп атайды. Өзінің қай жағынан 

1

  Арабтілді  перепатетизм  –  Аристотель  мен  неоплатонизм  ілімдеріне  негізделген 



ортағасырлық араб-ислам философиясы ағымдарының бірі.


87

да  мүлтіксіздігі  себепті  Алғашқы  мән  өз-өзіне  сыймай,  кемерінен 

асып төгіледі, соның нәтижесінде басқа дүниелер пайда болады. Басқа 

дүниелерді тудыра отырып, Алғашқы мәннің өзі жоғалып кетпейді, Ол 

мәңгі өмір сүреді. 

Егер ол жоғалып кеткен болса, онда Ол жоғарғы билігін жоғалтар 

еді де, Өзінің ар жағында одан да мүлтіксіздірек, жетілген әлдене бар 

екенін көрсетер еді. 

Алғашқы  мәннің  эманациясы  барысында  алдымен  материалдық 

емес  аспан  әлемдері,  содан  кейін  барып  Сатурн,  Юпитер  әлемі  пай-

да  болады.  Бұл  жерде  біз  ойшылдың  схоластикалық  ойларының 

үлгілерін көреміз. Ақыр соңында, бұл эманация біздің Ай астындағы 

әлеміміздің  құрылуымен  аяқталады.  Оның  айырмашылығы  –  бұл 

көптік әлемі. Оның негізінде жер, су, ауа мен от жатыр. Ал өмірге кел-

сек,  Әл-Фараби  оны:  өсімдіктер,  жан-жануарлар  және  ақылды  жан-

жануарлар, яғни адамдар деп бөледі.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   440




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет