Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру Академиясы Әлемдік педагогикалық ой сана
жүктеу/скачать 2,59 Mb.
|
2 Ой-сана 8 том
| Оқытуды мәнділік деңгейінде сипаттаудың мәнісі әуелі құбылыстан тыс, абстрактілі болады. Мұнсыз пәнді қысқарту, ірілендіруді онсыз танып білуге болмайды, себебі ақиқатында мәнділік «құбылыстармен үздіксіз бірлікте» бола тұрса да, «пәнді бірден барлық нақтылықтарынан түсінуге болмайды», ол құбылыстарда ғана пайда болады, басқаша мүмкін емес. Егер А.С. Макаренконың пікіріне сүйенетін болсақ, ғылыми педагогика жағынан алғанда зерттеу нысанасы бала емес, педагогикалық факт болу керек. Шындығында, абстрактіден нақтыға өтудің алғашқы нүктесінде оқушы ақиқат, жанды адам емес, тек жүйе тізіміне кіргізуге де болатын әдейі сүреңсіз түрдегі оқытудың мәнін бейнелейтін ұғымдармен айқындалатын «арық» дерексіздік. Бұл жүйеде оқушы тек қызметтік тұрғыда ғана: оқытудың нысанасы және үйренудің субъектісі ретінде анықталады. Алғашында пәнге қарай қозғалыс жолында пайда болатын дерексіздік бізді одан құтқарып, соның арқасында пәнге барынша тереңірек енуге мүмкін болады.
Енді іске басқаша жағынан қараймыз. Егер гносеология және ғылым теориясы туралы әдебиеттерде негізделген эмпирикалық білім құбылыстың бейнесі, ал теориялық білім - мәннің бейнеленуі деген қағидалармен келісетін болсақ, онда көріп тұрғанымыздай, құбылыс деңгейіндегі сипаттау мен педагогикалық ақиқаттың эмпирикалық және теориялық деңгейдегі жіктелуін сипаттаудың айырмашылығы туралы айтуға болады. Сонымен практикаға тиімді әсер етудің негізгісі оқытудың мәнін ашатын тек қана теория болып табылады. Генезис және құралдардың белгілеуіне қарай ғылыми теориялық білім міндетті түрде эмпирикалықтан өзгеше болуы керек. Енді оқытуды модельдеп көрсетудің категориялық құрамын қарастыруға көшейік. Мұнда осындай модельді құрастырудың бағдары дидактика пәні болатынын дәлелдеудің қажеті болмайды. Егер кейбір қатынастарды бейнелеудің мақсаты эмпирикалық білімнің категориялық құрылымы болса, онда мәнділік қатынасты бейнелеу үшін берілген тәжірибемен емес, кейбір философиялық білімдермен және идеялармен байланысты теориялық абстрактілі білімнің ұғымдық құрылымы пайдаланылады. Теорияның категориялық құрылымы мәнділік қатынастың кейбір қатыастармен, эмпирикалық мәліметтермен бірліктегі бейнесі. Ол пәнді қатынастар жүйесі ретінде көрсетеді. Біз оқытудың педагогикалық теориясын жасауды емес, тек оның оқытуды ғылыми негіздеудегі орнын анықтауды мақсат еткендіктен, кейбір оқытудың мәнін көрсететін дидактикалық ұғымдарды қарастырсақ та жеткілікті. Бұдан бұрын келтірілген ұғымдар мен оқытуды мәнділік сипатта көрсететін ұғымдардың бейнелену деңгейлерінің арасындағы айырмашылықты жеңіл байқауға болады. Құбылыстарға талдау жасау нәтижесінде алынған мәнділік туралы теориялық абстрактілі білімді көрсететін ұғымдар өзінің мазмұнын дидактика пәнінің мәтінінде категориялық синтез арқылы байытып, құбылыстың жаңа айналуында алғашқы пункт бола тұрса да, оларда педагогикалық ақиқаттың мұғалім және оқушы сияқты ең қажетті қатысушылары жоғалып кетеді. Сонымен бірге мәнділіктен тыс алынған құбылыс мәнін өзгертіп, ақиқатқа жалған көзқарас тудыруы мүмкін. Біз осы кезге дейін тек бір ғана ең қажетті тек қана мәнін ашумен, бірлікте және көп мәнділіктен абстракциялаумен көрінетін дидактикалық теорияны құру кезеңін алдық. Бірақ кезкелген пән болмыста көп мәнділік бірлігінде көрінеді. Оның бірлігі мәнділігінде, ал көп мәнділігі – оның құбылысында. Сонда бірыңғай мәндік білімнен құбылыстың көп мәнділігі түсіндіріледі, білімнің – теориялық және эмпирикалық екі түріне ұғымдық жинақтау жүреді, білім дерексіздіктен нақтыға айналады. Сөйтіп, абстрактілі идея категориялық синтез барысында теорияға айналады. Ол біріншіден, нақты қолда бардың, екіншіден алынған білім қорытындыланатын «мән - құбылыс» ұғымдық құрылымының, үшіншіден, осы білім негізінде және «мән - құбылыс» ұғымдық құрылымының көмегімен пәнде аралық буын қарастырылады. Осы айтылғандардан абстрактілі моделдік көріністің рөлі оқыту туралы ғылыми негіздеу құрылымында айқын байқалады. Аталған дидактикалық ұғымдардың негізінде жасалған оқытудың мәнін анықтайтын моделі теориялық және эмпирикалық білімнің категориялық синтезінің құралы болып табылады. Бұл жағдайда оқушы мен мұғалімнің әрекеті, оқу жұмысының формасы, психикалық үдерістер, білім мазмұнын игеру кезеңдері абстрактілі білімнің призмасы арқылы қарастырылатын оқытудың мәні туралы құбылыс ретінде болады және дидактикалық теорияда категориялық синтездің нәтижесі ретінде есептеледі. Оқытудың мәнділігі мен құбылыстың категориялық синтезін дидактикада оқытудың педагогикалық теориясын жасайтын педагогикалық ғылым ретінде жүзеге асырамыз. Бұл пәннің «қолданбалы педагогика» ретінде оқытудың практикасын ғылыми негіздеудің іргетасын қалауда сәулетшіінің қызметін атқаруға мүмкіндігі бар. Оқытудың психологиялық теориясы қолданбалы психология және кибернетикалық теория ретінде қолданбалы кибернетика сияқты оқытудың педагогикалық мәнін ашпайды, бірақ оның құбылыс тұрғысынан көрінуіне көмектеседі. Сондықтан педагогикалық теорияға қатысты психологиялық және кибернетикалық білімдер оқыту құбылысын жүйелеп баяндайтын эмпирикалық деңгейдегі білім ретінде көрінеді. Оқытудың дидактикалық мәнділігін көрсететін моделін құруға әкелетін сатыларды: 1) педагогикалық ақиқатты қолда бар барлық ұғымдық құралдардың көмегімен бейнелеп көрсету; 2) оқытуды құбылыстар деңгейінде педагогиканы пайдаланатын табиғи тілде, сонымен қатар психологияның, кибернетиканың, оқыту қарастырылып отырған жалпы кезкелген пәннің бөлігінің арнайы ұғымдарының көмегімен бейнелеу; 3) осы негізде оқытудың құбылыстан абстрактілі бейнеленуін көрсететін идея негізінде қалыптастыру және ақырында эмпирикалық білімнің көптүрлілігін оның теориялық бірлігіне әкелу. Бұл абстрактіден нақтыға қарай жолда сөзсіз шартты алынған білім мен ғылымның философиясы және әдіснамасынан алыну ретінің байланысы болып табылады. жүктеу/скачать 2,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|