Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі
Қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы халықаралық ынтымақтастық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы халықаралық ынтымақтастық
Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеу саласында халықаралық ынтымақтастық жүзеге асырылуда. Қазіргі уақытта БҰҰДБ, ЮНЕП және Қазақстан Республикасының Үкіметі «Халықаралық көпжақты табиғат қорғау келісімдері бойынша міндеттемелерді сақтауды қамтамасыз ету жолымен химиялық заттарды реттеу бөлігінде Қазақстан Республикасының Ұлттық әлеуетін нығайту» жобасын жүзеге асыруда (2019-2021). Жобаның мақсаты Стокгольм, Базель және Роттердам конвенциялары, ХЗХРСТ бойынша міндеттемелерді тиімді орындау және сынап жөніндегі Минамат конвенциясын ратификациялауға жәрдемдесу мақсатында химиялық заттарды ұлттық деңгейде реттеудің кешенді тәсілін іске асыру үшін әлеуетті нығайту бойынша елдің күш-жігерін қолдау болып табылады. Сондай-ақ, 2015-2018 жылдары БҰҰДБ/ЖЭҚ/ҚР Үкіметі «Орындаудың ұлттық жоспарын жаңарту, орнықты органикалық ластағыштарды басқаруды ұлттық жоспарлау және Қазақстандағы медициналық қалдықтарды ұтымды басқару процесіне ықпалдастыру» жобасы іске асырылды. Халықаралық тәжірибе. Өндіріс және тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеудің әлемдік тәжірибесіндегі неғұрлым тиісті тәжірибе «химиялық» деп аталатын мына конвенцияларда баяндалған қағидаттар мен талаптарды сақтау болып табылады: Базель, Стокгольм және Роттердам. Халықаралық сарапшылардың пікірінше, Қазақстанда Базель, Роттердам және Стокгольм конвенциялары үшін бірыңғай орталық құру бұл конвенциялардың хатшылықтарымен үйлесімді байланысты қамтамасыз етуге жақсы көзқарас болып табылады. Алайда, Қазақстанның осы конвенциялар бойынша өз міндеттемелерін орындауы үшін адами және ресурстық әлеуеттің жетіспеушілігімен, химиялық заттар туралы конвенциялардың талаптарына сәйкес ақпаратты беруімен байланысты қажетті ақпаратты ұсынуда кемшіліктер бар. Қазақстан Сынап туралы Минамата конвенциясының қатысушысы емес, дегенмен осы Конвенцияға қосылуға дайындық жұмыстары басталды. Осыған байланысты қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға: үш химиялық конвенцияға арналған орталықтың жұмысын қарастыру, халықаралық міндеттемелерді дұрыс орындау үшін әлеуетті арттыру үшін пысықтау және түзету; Сынап туралы Минамата конвенциясының қатысушысы болу үшін қажетті шараларды қабылдау. 2019 жылғы 29 сәуір мен 10 мамыр аралығында Женевада (Швейцария) үш «химиялық» конвенциялардың тараптары Конференцияларының Біріккен кеңесі өтіп, онда бірқатар жаға басшылыққа алатын құжаттарды қабылдады. Атап айтқанда, экологиялық негізделген реттеу үшін Өндірушілердің кеңейтілген жауапкершілігі және қаржыландыру жүйелері бойынша қайта қаралған практикалық нұсқаулық қабылданды, ол мүдделі тараптардың барлық топтарына, әсіресе ұлттық саясатпен және ӨКМ жөніндегі ережелермен жұмыс істейтін Үкіметтің билік органдарына арналған. 64 Әлемде төрт жүзден астам ӨКМ жүйесі бар және бүгінгі күні ӨКМ сәтті жүйесі үшін ең аз талаптарды анықтау үшін жеткілікті тәжірибе жинақталған болуға тиісті. ӨКМ жүйелері 64 http://www.basel.int/TheConvention/ConferenceoftheParties/Meetings/COP14/tabid/7520/Default.aspx 77 немесе ерікті немесе міндетті болуы мүмкін. 65 Кез келген жағдайда, ӨКМ жүйелері барлық мүдделі тараптардың рөлдері мен міндеттеріне қатысты нақты және айқын ережелерге, сондай-ақ монополияны құруды болдырмау үшін бәсекеге қабілеттіліктің жеткілікті деңгейіне ие болуға тиіс. ӨКМ жүйесі өзара тең қарым-қатынасты және мыналардың арасында кемсітушіліктің болмауын қамтамасыз етуге тиіс: нарықтағы ұсынылған өнімдерді өндірушілер, осы өндірушілердің атынан және жеке немесе мемлекеттік қалдықтарды реттеу операторлары арасында ӨКМ жүзеге асыратын өндірушілердің жауапкершілігі ұйымдары. ӨКМ жүйесі ауылдық жерлерде де, қалаларда да тиісті географиялық жабуды қамтамасыз етуі керек, ал тендерлік талаптар кәсіпорындардың барлық типтерін (микро-, шағын және орта кәсіпорындарды қоса алғанда) жеке жинауға, рекуперациялауға және олар қалдықтарға айналғаннан кейін өнімдерді түпкілікті жоюға қатысуға жіберуге тиіс. ӨКМ жүйесі өмірлік цикл тұжырымдамасын назарға ала отырып, қалдықтарды реттеу иерархиясына сәйкес қалдықтарды реттеу жөніндегі ең жақсы тәжірибені қамтамасыз етуге тиіс және қауіпті компоненттер мен бөлшектерді жоюға арналған талаптарды қоса алғанда, қайта пайдалануға, рециркуляцияға, энергияны рекуперациялауға және түпкілікті жоюға (мысалы, қалдықтарды көмуге арналған полигонда) дайындау үшін мақсаттарды белгілей алады. ӨКМ жүйесінің экономикалық, әлеуметтік және экологиялық жетістіктері бағалануы, зерттелуіне және жариялануына қарамастан, бағалануы керек. ӨКМ тиімді жүйесін әзірлеудегі ең маңызды қадамдардың бірі бағдарламаның саясаты мен мақсаттарын айқын анықтау болып табылады. Мақсаттарға мыналар жатады, бірақ онымен шектелмейді: - қалдықтардың пайда болуының алдын алу бойынша шараларды арттыру, қалдықтарды қайта пайдалану мен рециркуляцияны арттыру; - тұрақты дамуға ықпал ету үшін материалдарды пайдалану циклдерінің тұйықталуы; - рекуперацияға дейін қауіпті компоненттерді жоюды және түпкілікті жоюды қамтамасыз ету; - түпкілікті жоюдың төмендеуі; - муниципалитеттер және/немесе салық төлеушілер көтеретін қалдықтарды реттеу бойынша шығындарды төмендетіп, өнім бағасына қалдықтарды (және басқа сыртқы шығындарды) реттеу бойынша шығыстарды интернализациялау; - неғұрлым таза өндіріс пен өнімдерді әзірлеу, бұл экологиялық қолайлы өнімдер үшін ынталандыруларды қамтиды; жаңа өнімдердегі қауіпті материалдар мен компоненттердің техникалық жағынан қаншалықты орынды болуын алдын алу; қоршаған ортаның ластануын және рециркуляцияны жою үшін жаңа әдістер мен қуаттарды әзірлеу; немесе материалдарды басқаруды жақсарту; - экологиялық негізделген реттеуді (ЭНР) қамтамасыз ету мақсатында ресми емес секторды ресми ресімдеу. ӨКМ жүйесін енгізу үшін адал бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін нақты және тұрақты нормативтік-құқықтық база қажет, мониторингтің жеткілікті деңгейі және орындауға мәжбүрлеу шараларының (санкцияларды қоса алғанда) қолдауымен барлық адамдар үшін тең құқықтар бар. Мұндай нормативтік-құқықтық базаның қосымша параметрлеріне мыналар жатуы мүмкін: - ұлттық заңнаманы белгілеу, ережелер мен операциялық талаптарды (оның ішінде ашықтық, есептілік және бәсекелестік қағидалары талаптарын қоса алғанда) айқындау, барлық мүдделі тараптардың ӨКМ жүйесіне тиісінше мониторинг жүргізу және іске асыру; - қоршаған орта және қаржы мәселелері жөніндегі министрліктерді, сондай-ақ кеден қызметін қоса алғанда, өндірушілерді тіркеуді назарға ала отырып, қатысушы билік органдарының ақпарат алмасуды және ынтымақтастығын орнату. Кеден қызметінің жосықсыз пайдаланушыларды, әсіресе импорттаушы елдер жағдайында бақылау үшін рөлі маңызды; - қатысушы мүдделі тараптар арасында ресми және тұрақты диалог ұйымдастыру; 65 Өндірушілердің кеңейтілген жауапкершілігі-қалдықтарды тиімді реттеу үшін жаңартылған нұсқаулар, OECD, 2016 78 - өндірушілердің, қалдықтардың операторларының және басқа да қатысушы мүдделі тараптардың сақтауын жүзеге асыру үшін келісілген және сенімді құралдарды белгілеу; өндірушілерді аккредитациялау; білім беру; басқалармен қатар ақпарат беру. Үкіметтің мүмкіндіктері көп жағдайда шектеулі болғандықтан, үшінші тараптардың аудит өткізу мүмкіндігін қарастыру қажет. Бөгде аудиторларды аккредитациялауға арналған қағидаларды әзірлеу қажет; - сақталмаған жағдайда айыппұл белгілеу. Санкциялар, егер мақсаттарға қол жеткізілмеген және/немесе талаптар сақталмаған немесе орындалмаған жағдайда мөлшерлес болуға тиіс. Санкциялар жинау және рекуперациялау бойынша төленбеген шығыстармен байланысты болуға тиіс. ӨКМ жүйелерінің экологиялық және техникалық тиімділігі туралы (мысалы, жинау және жою жөніндегі мақсаттарға қатысты жетістіктер), сондай-ақ қаржылық аспектілер туралы (мысалы, өндірушілерден алынатын алымдар, қалдықтарды реттеу жөніндегі шығыстар, қайта сатудан түсетін пайда, хабардарлықты арттыру ақпараттық және кампаниялар жөніндегі шығыстар, басқару), әсіресе экономикалық рентабельділік тиімділік көрсеткішінің бір бөлігі болып табылатынын ескере отырып, жалпы қолжетімді ақпарат беру және жасау қажет. Бұдан басқа, Тараптар Конференциясы мынадай техникалық басшылық принциптердің жаңа немесе жаңартылған жобаларын қабылдады: a) құрамында олар бар немесе олармен ластанған орнықты органикалық ластағыштардан тұратын қалдықтарды экологиялық негізделген реттеудің жаңартылған жалпы техникалық басшылық принциптері; b) құрамында олар бар немесе олармен ластанған қысқа тізбекті хлорланған парафиндерден тұратын қалдықтарды экологиялық негізделген реттеудің жаңа техникалық басшылық принциптері; c) гексахлорбутадиенді қосу үшін, құрамында әдейі өндірілген полихлорланған дибензо-п- диоксиндер, полихлорланған дибензофурандар, гексахлорбензол, полихлорланған дифенилдер, пентахлорбензол немесе полихлорланған нафталиндер бар қалдықтарды экологиялық негізделген реттеудің жаңартылған техникалық басшылыққа алатын принциптері; d) гексахлорбутадиеннен тұратын, құрамында ол бар немесе олармен ластанған қалдықтарды экологиялық негізделген реттеудің жаңартылған техникалық басшылыққа алатын принциптер. БҰҰ Қоршаған орта жөніндегі Ассамблеясы өзінің үшінші сессиясында (2017 жылы 4-6 желтоқсанда Найробиде) ғаламшардың ластануын тоқтату туралы министрлер декларациясын және (UNEP/EA.3 / HLS.1) Базель, Роттердам және Стокгольм конвенциялары үшін өзекті бірқатар қарарларды, атап айтқанда, ластанудың салдарларын жұмсарту және қарулы қақтығыстар салдарынан зардап шеккен аудандарда оны шектеу туралы 3/1 қарар, қоршаған орта және денсаулық туралы 3/4 қарар, орнықты дамуды қамтамасыз ету мақсатында топырақтың ластануын реттеу туралы 3/6 қарар, теңіз қоқысы мен пластмасса шағын бөліктері мәселесі бойынша 3/7 қарарды және құрамында қорғасын бар бояулардың әсерін жою және қорғасын-қышқылды аккумуляторлық батареяларды экологиялық негізді реттеуге жәрдемдесу туралы 3/9 қарарды қабылдады. Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (ЮНЕП) ХЗХРСК жүзеге асырумен айналысады (Химиялық заттарды халықаралық реттеуге стратегиялық көзқарас), ол 2006 жылы химиялық заттардың өмірлік циклында ұтымды реттелуіне ықпал ету үшін ерікті саяси негіз ретінде қабылданды. Сессияаралық процестің үшінші кеңесінде (МП3) (Бангкок, Таиланд, 2019 жылғы 1-4 қазан) 2020 жылдан кейінгі кезеңге есептелген химиялық заттар мен қалдықтарды ұтымды реттеу жөніндегі халықаралық ынтымақтастықтың жаңа жаһандық платформасының ықтимал элементтері талқыланды, ХЗХРСК жаңартылған нұсқасына арналған бес стратегиялық мақсат ұсынылды, олар мыналарды қамтиды: 79 - А стратегиялық мақсаты: химиялық заттардың барлық өмірлік циклынан және қалдықтардан болатын зиянды болдырмауға және азайтуға бағытталған шараларды анықтау, жүзеге асыру және сақтауды қамтамасыз ету. - В стратегиялық мақсаты: негізделген шешімдер мен іс-қимылдар қабылдауды қамтамасыз ету мақсатында барлық тиісті субъектілер үшін жан-жақты және жеткілікті білім, деректер, ақпарат және мәліметтер алу, олардың болуы және қолжетімділігі. - С стратегиялық мақсаты: жаһандық іс-қимылды талап ететін қызығушылық тудыратын мәселелерді анықтау, басымдықты анықтау және шешу. - D стратегиялық мақсаты: инновациялық және тұрақты шешімдер мен перспективалық ойлау арқылы адам денсаулығы мен қоршаған орта үшін пайда алу және қауіптердің алдын алу. - Е стратегиялық мақсаты: тұрақты дамуға қол жеткізу үшін химиялық заттар мен қалдықтарды ұтымды реттеудің маңыздылығын барлық тиісті субъектілердің тануы; шараларды қабылдауды жеделдету және мүдделі тараптар арасындағы өзара іс-қимылды нығайту және ресурстарды жұмылдыру үшін қажетті серіктестіктер құру. Осы стратегиялық мақсаттар Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы бағдарламалық құжаттарды әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін. Сонымен бірге, БҰҰ ЕЭК сарапшыларының пікірінше 66 . Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган: жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|