Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі

93 
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) есебі бойынша адамдардың 
денсаулығына Ауаның ластануының әсеріне байланысты шығынның құны тек Еуропада ғана 
1,6 триллион долларды құрайды.
78
Жыл сайын әлемдегі атмосфералық ауа мен үй-жайлардың 
ауасының ластануынан жеті миллион адам мезгілсіз өледі, Бұл Болгария халқының санына 
тең (WHO, 2014). Бұл негізгі өлім-жітімі жоғары – безгек, туберкулез және ЖҚТБ- бәрін бірге 
алғаннан да жоғары. Бұл - қоршаған ортаға байланысты аурушаңдыққа әсер ететін барлық 
факторлардың ішіндегі ең маңыздысы. Ауаның ластануы демікпеден онкологиялық, 
респираторлық ауруларға және жүрек ауруларына дейінгі бірқатар ауруларды тудырады және 
ушықтырады.
Ауаны ластайтын негізгі денсаулыққа зиянды заттар - азот оксиді (NOx) және күкірт 
оксиді (SOx), озон және әсіресе диаметрі 2,5 микроннан кем дисперсиялық заттар. Соңғысы 
ерекше қауіп тудырады, өйткені оның кішкентай бөлшектері өкпеге терең еніп, тыныс алу 
және тамыр жүйесіне әсер етеді. Бұл заттардың адам денсаулығына әсерінің салдары әсердің 
қарқындылығына да, ұзақтығына да байланысты. 
Ауаның ластануы экожүйелерге, қышқыл жаңбырларға, эфтрофикацияға, жерге жақын 
қабаттағы озонға, оттегі концентрациясының төмендеуіне және басқа да факторлар табиғи 
экожүйелерге әсер етеді.
1979 жылы ауа ластануының трансшекаралық сипатын сезіне отырып, елдер міндетті 
заңды күші бар ауаны ластау саласындағы бірінші халықаралық құжаттың – Ауаның алыс 
қашықтыққа трансшекаралық ластануы туралы конвенцияның (Ауаның ластануы туралы 
конвенцияның) көмегімен проблеманы шешуді қолға алу үшін бірікті. 
Конвенция мен оған қатысты қабылданған Хаттамалар оларға қол қойған тараптарды 
атмосфераға шығарылатын ластаушы заттардың көлемін азайту үшін ластанудың жекелеген 
көздері үшін ең жақсы қолда бар әдістер мен шығарындылардың шекті мәнін пайдалануға 
шақырады.
Ауаның алыс қашықтықтарға трансшекаралық ластануы туралы 1979 жылғы Конвенция 
мен оның хаттамаларының шеңберінде қабылданған шығарындыларды қысқарту жөніндегі 
шаралар айтарлықтай жетістіктерге әкелді. Шығарындылардың көлемі, әсіресе күкірт 
шығарындылары едәуір төмендеді; экономикалық өсу мен ауаның ластануы арасындағы 
біртіндеп тікелей тәуелділік жойылды.
79
Ауаның ластануын бақылаумен байланысты шығындар, әдетте, қоршаған ортаға және 
халықтың денсаулығына келтірілген залалға байланысты шығындардан едәуір төмен. 
Көптеген елдерде ластануды азайту жөнінде қабылданған шаралар нәтижесінде мемлекеттік 
кіріс пен жұмыспен қамтуға нөлдік нетто-әсер күтіледі, өйткені жаңа технологиялар өндірісі 
жаңа жұмыс орындарын құруға алып келеді. 
«ДДҰ-ның ауа сапасы жөніндегі нұсқаулары» 2005 ж. - денсаулыққа қауіп төндіретін 
негізгі ауа ластағыштарының шекті мәндері мен рұқсат етілген ең жоғары деңгейіне қатысты 
жаһандық нұсқаулық болып табылады.
Нұсқауларға сәйкес, қатты бөлшектердің ластану 
деңгейін (TCH10) текше метрге 70-тен 20 микрограммға дейін төмендету арқылы біз ауаның 
ластануына байланысты өлім-жітімді шамамен 15% төмендете аламыз. 
Атмосфералық ауаның сапасы бойынша ұсынымдарды соңғы рет қайта қарауды 2005 
жылы ДДҰ жасады және келесі шамаларды қамтиды:
- PM2,5 бойынша: орташа жылдық шоғырлануы 10 мкг/м
3
, орташа тәуліктік 
шоғырлануы 25 мкг/м
3
(оның артуы жылына 3 күннен аспауға тиіс);
- РМ10 бойынша: орташа жылдық концентрациясы 20 мкг/м
3
, орташа тәуліктік 
концентрациясы 50 мкг/м
3
.
80
Неғұрлым ластанған аудандарда неғұрлым төмен шоғырлануға біртіндеп көшуге ықпал 
ету үшін, осы ұсынылатын шамалардан басқа, РКВ-да ауаны ластайтын әрбір зат бойынша 
78
БҰҰ ЕЭК. Таза ауа – өмір нәрі. 2016 ж. 
79
БҰҰ ЕЭК, Ауаны тазарту. 2016 ж. 
80
ДДҰ Қоршаған ортаның сапасы бойынша басшылық принциптері. 
(http://www.whogis.com/mediacentre/news/releases/2016/air-pollution-rising/ru/ )

94 
аралық нысаналы көрсеткіштер көрсетіледі. Егер осы нысаналы көрсеткіштерге қол 
жеткізілсе, ауаның ластануы нәтижесінде денсаулық үшін жіті және созылмалы салдар 
тәуекелдерінің айтарлықтай төмендеуін күтуге болады. Алайда, түпкі мақсат ұсынылатын 
шамаларға қол жеткізу болуға тиіс. Төменде денсаулыққа ешқандай зиян келтірілмеген РМ 
шоғырлануының қандай да бір шегі белгіленбегендіктен, ұсынылатын шамаларды жергілікті 
тежеуші факторлар, Қоғамдық денсаулық сақтаудың мүмкіндіктері мен басымдықтары 
контекстінде денсаулыққа әсерін азайтумен байланысты қолайлы және қол жетімді мақсаттар 
ретінде қарастыру керек. 
Еуропада автомобильдер шығарындыларына қойылатын талаптарды қатаңдатудан іштен 
жану қозғалтқыштарын пайдалануға толық тыйым салынады. Мысалы, Амстердамда 
(Голландия) келесі жылдан бастап қала айналасындағы айналма жолмен 15 жылдан асқан 
дизельді машиналардың қозғалысына тыйым салынады (ал дизельді моторы бар автобустар 
2022 жылдан бастап Амстердам бойынша жүруді тоқтатады). Ал 2030 жылдан бастап 
Голландияның билігі бензин және дизель қозғалтқыштары бар автомобильдер мен 
мотоциклдерге 
тыйым 
салуға 
уәде 
берді 
.https://auto.mail.ru/article/72790-
kogda_zapretyat_benzinovye_mashiny_i_pochemu/).
Норвегияда сатылған автомобильдердің 60%-ы толығымен электрлік, мұндай нәтиже 
әлемдік рекорд болып табылады және электр көлігін танымал етуде мемлекеттің векторын 
жақсы сипаттайды.
Электромобильдерді отын көліктерінен алынатын салықтардан босату Норвегияда көлік 
иелері үшін соны жаңалық болды. Бүгінде онда Tesla және Nissan сияқты брендтер 
нығайтылды. Жақында Renault танымал болды (1.6.6-сурет).
Норвегия 2025 жылға қарай ІЖҚ-дан толық бас тартуды жоспарлап отыр. Осылайша, 
Батыс Еуропадағы мұнай мен газдың ірі өндірушісі болашағы бар екенін түсінгендіктен, 
«жасыл» технологияларға инвестиция салып жатыр.
Солтүстік климаттық аймақтарда электромобильдерді пайдалану қиындықтары туралы 
мифті теріске шығару фактісі маңызды болып отыр. Литий-ионды батареялардың қазіргі 
заманғы технологиялары қиын қысқы жағдайларда жиі сыналады. Арктикадағы және 
Швейцария Альпіндегі eSprinter фургонының соңғы сынағы осыған мысал бола алады.
81
1.6.6-сурет. Норвегияда электроавтомобильдерге отын құю. 

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: