Қазақстан Республикасының Конституциясы "Әділет" АҚЖ
жүктеу/скачать 210,29 Kb. Pdf көрінісі
|
| Қазақстан Республикасы Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық - құқықтық жүйесі ақпараттық - құқықтық жүйесі Ақпарат Статистика Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының Конституциясы Конституциясы Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды . Б i з , ортақ тарихи тағдыр б i р i кт i рген Қазақстан халқы , байырғы қазақ жер i нде мемлекетт i л i к құра отырып , өз i м i зд i ерк i нд i к , теңд i к жəне татулық мұраттарына бер i лген бейб i тш i л азаматтық қоғам деп ұғына отырып , дүниежүз i л i к қоғамдастықта лайықты орын алуды тілей отырып , қазіргі жəне болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершілігімізді сезіне отырып , өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып осы Конституцияны қабылдаймыз . I бөлім I бөлім ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР 1- бап 1- бап 1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық , зайырлы , құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады , оның ең қымбат қазынасы - адам жəне адамның өмірі , құқықтары мен бостандықтары . 2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері : қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық ; бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму ; қазақстандық патриотизм ; мемлекет өмірінің аса маңызды мəселелерін демократиялық əдістермен , оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 21.12.2001 N 18/2 қаулысын қараңыз . 2- бап 2- бап 1. Қазақстан Республикасы - президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет . 2. Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды . Мемлекет өз аумағының тұтастығын , қол сұғылмауын жəне бөлінбеуін қамтамасыз етеді . 3. Республиканың əкімшілік - аумақтық құрылысы , оның елордасының мəртебесі заңмен белгіленеді . Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады . 3-1. Астана қаласының шегінде конституциялық заңға сəйкес қаржы саласында ерекше құқықтық режим белгіленуі мүмкін . 4. Қазақстан Республикасы жəне Қазақстан атауларының мəні барабар . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 23.04.2003 N 4 қаулысын қараңыз . Ескерту . 2- бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 23.03.2019 № 238-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 17.09.2022 № 142-VII ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 3- бап 3- бап 1. Мемлекеттік биліктің бірден - бір бастауы - халық . 2. Халық билікті тікелей республикалық референдум жəне еркін сайлау арқылы жүзеге асырады , сондай - ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді . 3. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайды . Билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланады . Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің , сондай - ақ өзінің конституциялық өкілеттігі шегінде Парламенттің құқығы бар . Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан оларға берілген өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді . 4. Республикада мемлекеттік билік біртұтас , ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы , атқарушы жəне сот тармақтарына бөліну , олардың тежемелік əрі тепе - теңдік жүйесін пайдалану арқылы , өзара іс - қимыл жасау принципіне сəйкес жүзеге асырылады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 12.04.2001 N 1/2 қаулысын қараңыз . 4- бап 4- бап 1. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның , соған сəйкес заңдардың , өзге де нормативтік құқықтық актілердің , халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің , сондай - ақ Республика Конституциялық Сотының жəне Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады . Ескертпе . 08.06.2022 ж . Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес Конституциялық Кеңестің нормативтік қаулылары Конституцияға қайшы келмейтін бөлігінде оларды Конституциялық Сот қайта қарағанға дейін қолданылады . 2. Конституцияның ең жоғары заңды күші бар жəне Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады . 3. Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады . Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тəртібі мен талаптары Республиканың заңнамасында айқындалады . 4. Барлық заңдар , Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады . Азаматтардың құқықтарына , бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 11.10.2000 N 18/2 ; 05.11.2009 N 6 қаулыларын қараңыз . Ескерту . 4- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51- VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); ҚР 08.06.2022 (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 5- бап 5- бап 1. Қазақстан Республикасында идеологиялық жəне саяси əр - алуандылық танылады . Мемлекеттік органдарда партия ұйымдарын құруға жол берілмейді . 2. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей . Қоғамдық бірлестіктер ісіне мемлекеттің жəне мемлекет ісіне қоғамдық бірлестіктердің заңсыз араласуына , қоғамдық бірлестіктерге мемлекеттік органдардың қызметін жүктеуге жол берілмейді . 3. Мақсаты немесе іс - əрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге , оның тұтастығын бұзуға , мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге , əлеуметтік , нəсілдік , ұлттық , діни , тектік - топтық жəне рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға жəне олардың қызметіне , сондай - ақ заңдарда көзделмеген əскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады . 4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кəсіптік одақтарының қызметіне , діни негіздегі партияларға , сондай - ақ саяси партиялар мен кəсіптік одақтарды шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтардың , шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берілмейді . 5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағындағы қызметі , сондай - ақ шетелдік діни орталықтардың Республикадағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауы Республиканың тиісті мемлекеттік органдарымен келісу арқылы жүзеге асырылады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 07.06.2000 N 4/2 қаулысын қараңыз . Ескерту . 5- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 6- бап 6- бап 1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады жəне бірдей қорғалады . 2. Меншік міндет жүктейді , оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс . Меншік субъектілері мен объектілері , меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері , оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді . 3. Жер жəне оның қойнауы , су көздері , өсімдіктер мен жануарлар дүниесі , басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі . Халық атынан меншік құқығын мемлекет жүзеге асырады . Жер , сондай - ақ заңда белгіленген негіздерде , шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 03.11.1999 N 19/2 ; 13.04.2000 N 2/2 ; 12.04.2001 N 1/2 ; 23.04.2003 N 4 қаулыларын қараңыз . Ескерту . 6- бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 7- бап 7- бап 1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі . 2. Мемлекеттік ұйымдарда жəне жергілікті өзін - өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады . 3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды . 8- бап 8- бап Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптері мен нормаларын құрметтейді , мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршілік қарым - қатынас жасау , олардың теңдігі мен бір - бірінің ішкі істеріне араласпау , халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді , қарулы күшті бірінші болып қолданудан бас тартады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 12.04.2001 N 1/2 қаулысын қараңыз . 9- бап 9- бап Қазақстан Республикасының мемлекеттік рəміздері - Туы , Елтаңбасы жəне Гимні бар . Олардың сипаттамасы жəне ресми пайдаланылу тəртібі конституциялық заңмен белгіленеді . Ескерту . 9- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . II бөлім II бөлім АДАМ ЖƏНЕ АЗАМАТ АДАМ ЖƏНЕ АЗАМАТ 10- бап 10- бап 1. Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сəйкес алынады жəне тоқтатылады , ол қандай негізде алынғанына қарамастан , бірыңғай жəне тең болып табылады . 2. Республиканың азаматын азаматтығынан , өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға , сондай - ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды . Азаматтықтан айыруға террористік қылмыстар жасағаны , сондай - ақ Қазақстан Республикасының өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтіргені үшін соттың шешімімен ғана жол беріледі . 3. Республика азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 01.12.2003 N 12 қаулысын қараңыз . Ескерту . 10- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 11- бап 11- бап 1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгіленбесе , Қазақстан Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды . 2. Республика өзінің одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға жəне оларға қамқорлық жасауға кепілдік береді . 12- бап 12- бап 1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сəйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады жəне оларға кепілдік беріледі . 2. Адам құқықтары мен бостандықтары əркімге тумысынан жазылған , олар абсолютті деп танылады , олардан ешкім айыра алмайды , заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады . 3. Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып , міндеттер атқарады . 4. Конституцияда , заңдарда жəне халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе , шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады , сондай - ақ міндеттер атқарады . 5. Адамның жəне азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға , конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 01.12.2003 N 12 ; 18.04.2007 N 4 қаулыларын қараңыз . 13- бап 13- бап 1. Əркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар жəне өзінің құқықтары мен бостандықтарын , қажетті қорғанысты қоса алғанда , заңға қайшы келмейтін барлық тəсілдермен қорғауға хақылы . 2. Əркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар . 3. Əркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар . Заңда көзделген реттерде заң көмегі тегін көрсетіледі . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 29.03.1999 N 7/2 ; 15.02.2002 N 1 қаулыларын қараңыз . 14- бап 14- бап 1. Заң мен сот алдында жұрттың бəрі тең . 2. Тегіне , əлеуметтік , лауазымдық жəне мүліктік жағдайына , жынысына , нəсіліне , ұлтына , тіліне , дінге көзқарасына , нанымына , тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 10.03.1999 N 2/2 ; 29.03.1999 N 7/2 қаулыларын қараңыз . 15- бап 15- бап 1. Əркімнің өмір сүруге құқығы бар . 2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ . Өлім жазасына тыйым салынады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 30.01.2003 N 10 қаулысын ; 15.12.2020 № 4 нормативтік қаулысын қараңыз . Ескерту . 15- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 16- бап 16- бап 1. Əркім өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар . 2. Заңда көзделген реттерде ғана жəне тек қана соттың санкциясымен тұтқындауға жəне қамауда ұстауға болады , тұтқындалған адамға шағымдану құқығы беріледі . Соттың санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімге ұстауға болады . 3. Ұсталған , тұтқындалған , қылмыс жасады деп айып тағылған əрбір адам сол ұсталған , тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың ( қорғаушының ) көмегін пайдалануға құқылы . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 31.12.2003 N 13 қаулысын қараңыз . Ескерту . 16- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 17- бап 17- бап 1. Адамның қадір - қасиетіне қол сұғылмайды . 2. Ешкімді азаптауға , оған зорлық - зомбылық жасауға , басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір - қасиетін қорлайтындай жəбір көрсетуге не жазалауға болмайды . 18- бап 18- бап 1. Əркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына , өзінің жəне отбасының құпиясы болуына , ар - намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар . 2. Əркім өзінің жеке салымдары мен жинаған қаражатының , жазысқан хаттарының , телефон арқылы сөйлескен сөздерінің , почта , телеграф арқылы жəне басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар . Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген реттер мен тəртіп бойынша ғана жол беріледі . 3. Мемлекеттік органдар , қоғамдық бірлестіктер , лауазымды адамдар жəне бұқаралық ақпарат құралдары əрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармен , шешімдермен жəне ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті . Ескерту . ҚР Конститутциялық Кеңесінің 20.08.2009 N 5 Нормативтік қаулысын қараңыз . 19- бап 19- бап 1. Əркім өзінің қай ұлтқа , қай партияға жəне қай дінге жататынын өзі анықтауға жəне оны көрсету - көрсетпеуге хақылы . 2. Əркімнің ана тілі мен төл мəдениетін пайдалануға , қарым - қатынас , тəрбие , оқу жəне шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар . 20- бап 20- бап 1. Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі . Цензураға тыйым салынады . 2. Əркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тəсілмен еркін ақпарат алуға жəне таратуға құқығы бар . Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиясы болып табылатын мəліметтер тізбесі заңмен белгіленеді . 3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді , оның тұтастығын бұзуды , мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді , соғысты , əлеуметтік , нəсілдік , ұлттық , діни , тектік - топтық жəне рулық астамшылықты , сондай - ақ қатыгездік пен зорлық - зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді . 21- бап 21- бап 1. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген əрбір адам , заңда көрсетілгеннен басқа реттерде , оның аумағында еркін жүріп - тұруға жəне тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар . 2. Əркімнің Республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар . Республика азаматтарының Республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар . 22- бап 22- бап 1. Əркімнің ар - ождан бостандығына құқығы бар . 2. Ар - ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық жəне азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс . 23- бап 23- бап 1. Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлесу бостандығына құқығы бар . Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен реттеледі . 2. Республика Конституциялық Сотының , Жоғарғы Сотының жəне өзге де соттарының төрағалары мен судьялары , Орталық сайлау комиссиясының , Жоғары аудиторлық палатасының төрағалары мен мүшелері , əскери қызметшілер , ұлттық қауіпсіздік органдарының , құқық қорғау органдарының қызметкерлері саяси партияларда , кəсіптік одақтарда болмауға , қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 05.07.2000 N 13/2 қаулысын қараңыз . Ескерту . 23- бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 24- бап 24- бап 1. Əркімнің еңбек ету бостандығына , қызмет пен кəсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар . Еріксіз еңбекке қылмыстық немесе əкімшілік құқық бұзушылық жасауға кінəлі деп тану туралы сот актісінің негізінде не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі . 2. Əркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына , еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына , сондай - ақ жұмыссыздықтан əлеуметтік қорғалуға құқығы бар . 3. Ереуіл жасау құқығын қоса алғанда , заңмен белгіленген тəсілдерді қолдана отырып , жеке жəне ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады . 4. Əркімнің тынығу құқығы бар . Еңбек шарты бойынша , жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына , демалыс жəне мереке күндеріне , жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 10.03.1999 N 2/2 қаулысын қараңыз . Ескерту . 24- бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 25- бап 25- бап 1. Тұрғын үйге қол сұғылмайды . Соттың шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейді . Тұрғын үйге басып кіруге , оны тексеруге жəне тінтуге заңмен белгіленген реттер мен тəртіп бойынша ғана жол беріледі . 2. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады . Заңда көрсетілген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен белгіленген нормаларға сəйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан олардың шама - шарқы көтеретін ақыға беріледі . 26- бап 26- бап 1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады . 2. Меншік , оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі . 3. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды . Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін . 4. Əркімнің кəсіпкерлік қызмет еркіндігіне , өз мүлкін кез келген заңды кəсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар . Монополистік қызмет заңмен реттеледі əрі шектеледі . Жосықсыз бəсекеге тыйым салынады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.06.2000 N 6/2 ; 20.12.2000 N 21/2 ; 01.07.2005 N 4 ; 28.05.2007 N 5 қаулыларын қараңыз . 27- бап 27- бап 1. Неке мен отбасы , ана мен əке жəне бала мемлекеттің қорғауында болады . 2. Балаларына қамқорлық жасау жəне оларды тəрбиелеу - ата - ананың етене құқығы əрі міндеті . 3. Кəмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата - анасына қамқорлық жасауға міндетті . 28- бап 28- бап 1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген , науқастанған , мүгедек болған , асыраушысынан айырылған жағдайда жəне өзге де заңды негіздерде оған ең төменгі жалақы мен зейнетақының мөлшерінде əлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі . 2. Ерікті əлеуметтік сақтандыру , əлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау жəне қайырымдылық көтермеленіп отырады . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 12.03.1999 N 3/2 қаулысын қараңыз . 29- бап 29- бап 1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар . 2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы . 3. Мемлекеттік жəне жеке меншік емдеу мекемелерінде , сондай - ақ , жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жəрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тəртіп бойынша жүргізіледі . 30- бап 30- бап 1. Азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі . Орта білім алу міндетті . 2. Азаматтың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар . 3. Жеке меншік оқу орындарында ақылы білім алу заңмен белгіленген негіздер мен тəртіп бойынша жүзеге асырылады . 4. Мемлекет білім берудің жалпыға міндетті стандарттарын белгілейді . Кез келген оқу орнының қызметі осы стандарттарға сай келуі керек . 31- бап 31- бап 1. Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды . 2. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін деректер мен жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сəйкес жауапкершілікке əкеп соғады . 32- бап 32- бап Қазақстан Республикасының азаматтары бейбіт əрі қарусыз жиналуға , жиналыстар , митингілер мен демонстрациялар , шерулер өткізуге жəне тосқауылдарға тұруға хақылы . Бұл құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік , қоғамдық тəртіп , денсаулық сақтау , басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделері үшін заңмен шектелуі мүмкін . 33- бап 33- бап 1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей жəне өз өкілдері арқылы мемлекет ісін басқаруға қатысуға , мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін - өзі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге , сондай - ақ жеке жəне ұжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар . 2. Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін - өзі басқару органдарын сайлауға жəне оларға сайлануға , сондай - ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар . 3. Сот іс - əрекетке қабілетсіз деп таныған , сондай - ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға жəне сайлануға , республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ . 4. Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар . Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады жəне заңмен белгіленеді . Ескерту . 33- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 07.10.1998 N 284- І ( жарияланған күн i нен бастап күш i не енед i) Заңымен . 34- бап 34- бап 1. Əркім Қазақстан Республикасының Конституциясын жəне заңдарын сақтауға , басқа адамдардың құқықтарын , бостандықтарын , абыройы мен қадір - қасиетін құрметтеуге міндетті . 2. Əркім Республиканың мемлекеттік рəміздерін құрметтеуге міндетті . Ескерту . 34- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 35- бап 35- бап Заңды түрде белгіленген салықтарды , алымдарды жəне өзге де міндетті төлемдерді төлеу əркімнің борышы əрі міндеті болып табылады . 36- бап 36- бап 1. Қазақстан Республикасын қорғау - оның əрбір азаматының қасиетті парызы жəне міндеті . 2. Республика азаматтары заңда белгіленген тəртіп пен түрлер бойынша əскери қызмет атқарады . 37- бап 37- бап Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи жəне мəдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға , тарих пен мəдениет ескерткіштерін қорғауға міндетті . 38- бап 38- бап Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға жəне табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті . 39- бап 39- бап 1. Адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау , қоғамдық тəртіпті , адамның құқықтары мен бостандықтарын , халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана жəне тек заңмен шектелуі мүмкін . 2. Ұлтаралық жəне конфессияаралық татулықты бұзатын кез келген əрекет конституциялық емес деп танылады . 3. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейді . Конституцияның 11 , 13 - 15- баптарында , 16- бабының 1- тармағында , 17- бабында , 19- бабында , 22- бабында , 26- бабының 2- тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 28.05.2007 N 5 қаулысын қараңыз . Ескерту . 39- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . III бөлім III бөлім ПРЕЗИДЕНТ ПРЕЗИДЕНТ 40- бап 40- бап 1. Қазақстан Республикасының Президенті - мемлекеттің басшысы , мемлекеттің ішкі жəне сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын , ел ішінде жəне халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға . 2. Республиканың Президенті - халық пен мемлекеттік билік бірлігінің , Конституцияның мызғымастығының , адам жəне азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны əрі кепілі . 3. Республика Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін жəне өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді . 41- бап 41- бап 1. Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сəйкес жалпыға бірдей , тең жəне төте сайлау құқығы негізінде Республиканың кəмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге сайлайды . 2. Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын , қырық жасқа толған , мемлекеттік тілді еркін меңгерген , Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын жəне жоғары білімі бар Республика азаматы сайлана алады . Конституциялық заңда Республика Президенттігіне кандидаттарға қосымша талаптар белгіленуі мүмкін . 3. Республика Президентінің кезекті сайлауы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізіледі жəне ол мерзімі жағынан Республика Парламентінің жаңа құрамын сайлаумен тұспа - тұс келмеуге тиіс . 3-1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің шешімімен тағайындалады жəне конституциялық заңда белгіленген тəртіп пен мерзімде өткізіледі . 4. Алып тасталды - ҚР 07.10.1998 N 284- І ( жарияланған күн i нен бастап күш i не енед i) Заңымен . 5. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледі . Егер кандидаттардың бірде - бірі көрсетілген дауыс санын ала алмаса , қайтадан дауысқа салынады , оған көп дауыс алған екі кандидат қатысады . Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың ең көп дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледі . Ескерту . ҚР Конституциялық Кеңесінің 09.10.1998 N 9/2 ; 19.08.2005 N 5 қаулыларын қараңыз . Ескерту . 41- бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.10.1998 N 284- І ( жарияланған күн i нен бастап күш i не енед i); 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 02.02.2011 N 403-IV ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 17.09.2022 № 142-VII ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 42- бап 42- бап 1. Қазақстан Республикасының Президенті : " Қазақстан халқына адал қызмет етуге , Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға , азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге , Қазақстан Республикасы Президентінің өзіме жүктелген мəртебелі міндетін адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін ", - деп халыққа ант берген сəттен бастап қызметіне кіріседі . 2. Ант беру қаңтардың екінші сəрсенбісінде салтанатты жағдайда Парламент депутаттарының , Конституциялық Сот , Жоғарғы Сот судьяларының , сондай - ақ Республиканың экс - Президенттерінің қатысуымен өткізіледі . Конституцияның 48- бабында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттігін өзіне қабылдаған адам Республика Президентінің өкілеттігін қабылдаған күнінен бастап бір ай ішінде ант береді . 3. Республика Президентінің өкілеттігі жаңадан сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскен кезден бастап , сондай - ақ Президент қызметінен мерзімінен бұрын босатылған немесе кетірілген не ол қайтыс болған жағдайда тоқтатылады . Республиканың бұрынғы Президенттерінің бəрінің , қызметінен кетірілгендерден басқасының , Қазақстан Республикасының экс - Президенті деген атағы болады . 4. Алып тасталды - ҚР 07.10.1998 N 284- І ( жарияланған күн i нен бастап күш i не енед i) Заңымен . 5. Бір адам бір реттен артық Республика Президенті болып сайлана алмайды . Ескерту . 42- бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.10.1998 N 284- І ( жарияланған күн i нен бастап күш i не енед i); 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ); 17.09.2022 № 142-VII ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 43- бап 43- бап 1. Қазақстан Республикасы Президентінің өкілді органның депутаты болуға , өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға жəне кəсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығы жоқ . 2. Алып тасталды - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңымен . 3. Қазақстан Республикасының Президенті өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезеңінде саяси партияда болмауға тиіс . 4. Қазақстан Республикасы Президентінің жақын туыстары мемлекеттік саяси қызметшілердің , квазимемлекеттік сектор субъектілері басшыларының қызметтерін атқаруға хақысы жоқ . Ескерту . 43- бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.05.2007 N 254- ІІІ ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі ); 08.06.2022 (08.06.2022 бастап қолданысқа енгізіледі ) Заңдарымен . 44- бап 44- бап Қазақстан Республикасының Президенті : 1) Қазақстан халқына елдегі жағдай мен Республиканың ішкі жəне сыртқы саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды ; 2) Республика Парламентіне жəне оның Палатасына кезекті жəне кезектен тыс сайлау тағайындайды ; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады жəне оның депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды ; Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақырады ; Парламент ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды , заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап , дауысқа салу үшін қайтарады ; 3) Парламент Мəжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру үшін Мəжілістің қарауына Республика Премьер - Министрінің кандидатурасын енгізеді ; Парламент Мəжілісінің келісімімен Республиканың Премьер - Министрін қызметке тағайындайды ; Республиканың Премьер - Министрін қызметтен босатады ; Премьер - Министрдің ұсынуымен Үкіметтің құрылымын айқындайды ; Парламент Мəжілісімен консультациялардан кейін Премьер - Министр енгізген ұсынумен Үкімет мүшелерін қызметке тағайындайды ; сыртқы істер , қорғаныс , ішкі істер министрлерін қызметке дербес тағайындайды ; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады ; 28.09.2023, 11 : 35 Стр . 1 из 1 жүктеу/скачать 210,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|