Қазақстан Республикасының Конституциясы "Әділет" АҚЖ

Қазақстан
 
Республикасы
 
Қазақстан
 
Республикасы
 
нормативтік
 
құқықтық
 
актілерінің
нормативтік
 
құқықтық
 
актілерінің
ақпараттық
-
құқықтық
 
жүйесі
ақпараттық
-
құқықтық
 
жүйесі
Ақпарат
Статистика
Қазақстан
Республикасының
Қазақстан
Республикасының
Конституциясы
Конституциясы
Конституция
1995 
жылы
30 
тамызда
республикалық
референдумда
қабылданды
.
Б
i
з
, 
ортақ
тарихи
тағдыр
б
i
р
i
кт
i
рген
Қазақстан
халқы
, 
байырғы
қазақ
жер
i
нде
мемлекетт
i
л
i
к
құра
отырып
,
өз
i
м
i
зд
i 
ерк
i
нд
i
к
, 
теңд
i
к
жəне
татулық
мұраттарына
бер
i
лген
бейб
i
тш
i
л
азаматтық
қоғам
деп
ұғына
отырып
,
дүниежүз
i
л
i
к
қоғамдастықта
лайықты
орын
алуды
тілей
отырып
,
қазіргі
жəне
болашақ
ұрпақтар
алдындағы
жоғары
жауапкершілігімізді
сезіне
отырып
,
өзіміздің
егемендік
құқығымызды
негізге
ала
отырып
осы
Конституцияны
қабылдаймыз
.
I 
бөлім
I 
бөлім
ЖАЛПЫ
ЕРЕЖЕЛЕР
ЖАЛПЫ
ЕРЕЖЕЛЕР
1-
бап
1-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
өзін
демократиялық
,
зайырлы
, 
құқықтық
жəне
əлеуметтік
мемлекет
ретінде
орнықтырады
, 
оның
ең
қымбат
қазынасы
- 
адам
жəне
адамның
өмірі
, 
құқықтары
мен
бостандықтары
.
2. 
Республика
қызметінің
түбегейлі
принциптері
:
қоғамдық
татулық
пен
саяси
тұрақтылық
; 
бүкіл
халықтың
игілігін
көздейтін
экономикалық
даму
; 
қазақстандық
патриотизм
; 
мемлекет
өмірінің
аса
маңызды
мəселелерін
демократиялық
əдістермен
, 
оның
ішінде
республикалық
референдумда
немесе
Парламентте
дауыс
беру
арқылы
шешу
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
21.12.2001 
N
18/2
қаулысын
қараңыз
.
2-
бап
2-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
- 
президенттік
басқару
нысанындағы
біртұтас
мемлекет
.
2. 
Республиканың
егемендігі
оның
бүкіл
аумағын
қамтиды
. 
Мемлекет
өз
аумағының
тұтастығын
, 
қол
сұғылмауын
жəне
бөлінбеуін
қамтамасыз
етеді
.
3. 
Республиканың
əкімшілік
-
аумақтық
құрылысы
, 
оның
елордасының
мəртебесі
заңмен
белгіленеді
.
Қазақстанның
елордасы
Астана
қаласы
болып
табылады
.
3-1. 
Астана
қаласының
шегінде
конституциялық
заңға
сəйкес
қаржы
саласында
ерекше
құқықтық
режим
белгіленуі
мүмкін
.
4. 
Қазақстан
Республикасы
жəне
Қазақстан
атауларының
мəні
барабар
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
23.04.2003 
N 4
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 2-
бапқа
өзгерістер
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 10.03.2017 
№
51-VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
);
23.03.2019 
№
238-VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 17.09.2022 
№
142-VII
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңдарымен
.
3-
бап
3-
бап
1. 
Мемлекеттік
биліктің
бірден
-
бір
бастауы
- 
халық
.
2. 
Халық
билікті
тікелей
республикалық
референдум
жəне
еркін
сайлау
арқылы
жүзеге
асырады
, 
сондай
-
ақ
өз
билігін
жүзеге
асыруды
мемлекеттік
органдарға
береді
.
3. 
Қазақстан
Республикасында
билікті
ешкім
де
иемденіп
кете
алмайды
. 
Билікті
иемденіп
кетушілік
заң
бойынша
қудаланады
.
Халық
пен
мемлекет
атынан
билік
жүргізуге
Республика
Президентінің
, 
сондай
-
ақ
өзінің
конституциялық
өкілеттігі
шегінде
Парламенттің
құқығы
бар
. 
Республика
Үкіметі
мен
өзге
де
мемлекеттік
органдар
мемлекет
атынан
оларға
берілген
өкілеттіктері
шегінде
ғана
билік
жүргізеді
.
4. 
Республикада
мемлекеттік
билік
біртұтас
, 
ол
Конституция
мен
заңдар
негізінде
заң
шығарушы
,
атқарушы
жəне
сот
тармақтарына
бөліну
, 
олардың
тежемелік
əрі
тепе
-
теңдік
жүйесін
пайдалану
арқылы
,
өзара
іс
-
қимыл
жасау
принципіне
сəйкес
жүзеге
асырылады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
12.04.2001 
N 1/2
қаулысын
қараңыз
. 
4-
бап
4-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасында
қолданылатын
құқық
Конституцияның
, 
соған
сəйкес
заңдардың
, 
өзге
де
нормативтік
құқықтық
актілердің
, 
халықаралық
шарттары
мен
Республиканың
басқа
да
міндеттемелерінің
, 
сондай
-
ақ
Республика
Конституциялық
Сотының
жəне
Жоғарғы
Соты
нормативтік
қаулыларының
нормалары
болып
табылады
.
Ескертпе
. 08.06.2022 
ж
. 
Қазақстан
Республикасының
Заңына
сəйкес
Конституциялық
Кеңестің
нормативтік
қаулылары
Конституцияға
қайшы
келмейтін
бөлігінде
оларды
Конституциялық
Сот
қайта
қарағанға
дейін
қолданылады
.
2. 
Конституцияның
ең
жоғары
заңды
күші
бар
жəне
Республиканың
бүкіл
аумағында
ол
тікелей
қолданылады
.
3. 
Республика
бекіткен
халықаралық
шарттардың
Республика
заңдарынан
басымдығы
болады
. 
Қазақстан
қатысушысы
болып
табылатын
халықаралық
шарттардың
Қазақстан
Республикасының
аумағында
қолданылу
тəртібі
мен
талаптары
Республиканың
заңнамасында
айқындалады
.
4. 
Барлық
заңдар
, 
Республика
қатысушысы
болып
табылатын
халықаралық
шарттар
жарияланады
.
Азаматтардың
құқықтарына
, 
бостандықтары
мен
міндеттеріне
қатысты
нормативтік
құқықтық
актілерді
ресми
түрде
жариялау
оларды
қолданудың
міндетті
шарты
болып
табылады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
11.10.2000 
N
18/2
; 05.11.2009 
N 6
қаулыларын
қараңыз
.
Ескерту
. 4-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
10.03.2017 
№
51-
VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 
ҚР
08.06.2022
(01.01.2023 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңдарымен
.
5-
бап
5-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасында
идеологиялық
жəне
саяси
əр
-
алуандылық
танылады
. 
Мемлекеттік
органдарда
партия
ұйымдарын
құруға
жол
берілмейді
.
2. 
Қоғамдық
бірлестіктер
заң
алдында
бірдей
.
Қоғамдық
бірлестіктер
ісіне
мемлекеттің
жəне
мемлекет
ісіне
қоғамдық
бірлестіктердің
заңсыз
араласуына
,
қоғамдық
бірлестіктерге
мемлекеттік
органдардың
қызметін
жүктеуге
жол
берілмейді
.
3. 
Мақсаты
немесе
іс
-
əрекеті
Республиканың
конституциялық
құрылысын
күштеп
өзгертуге
, 
оның
тұтастығын
бұзуға
, 
мемлекет
қауіпсіздігіне
нұқсан
келтіруге
, 
əлеуметтік
, 
нəсілдік
, 
ұлттық
, 
діни
, 
тектік
-
топтық
жəне
рулық
араздықты
қоздыруға
бағытталған
қоғамдық
бірлестіктер
құруға
жəне
олардың
қызметіне
, 
сондай
-
ақ
заңдарда
көзделмеген
əскерилендірілген
құрамалар
құруға
тыйым
салынады
.
4. 
Республикада
басқа
мемлекеттердің
саяси
партиялары
мен
кəсіптік
одақтарының
қызметіне
, 
діни
негіздегі
партияларға
, 
сондай
-
ақ
саяси
партиялар
мен
кəсіптік
одақтарды
шетелдік
заңды
тұлғалар
мен
азаматтардың
, 
шет
мемлекеттер
мен
халықаралық
ұйымдардың
қаржыландыруына
жол
берілмейді
.
5. 
Шетелдік
діни
бірлестіктердің
Республика
аумағындағы
қызметі
, 
сондай
-
ақ
шетелдік
діни
орталықтардың
Республикадағы
діни
бірлестіктер
басшыларын
тағайындауы
Республиканың
тиісті
мемлекеттік
органдарымен
келісу
арқылы
жүзеге
асырылады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
07.06.2000 
N 4/2
қаулысын
қараңыз
. 
Ескерту
. 5-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
6-
бап
6-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасында
мемлекеттік
меншік
пен
жеке
меншік
танылады
жəне
бірдей
қорғалады
.
2. 
Меншік
міндет
жүктейді
, 
оны
пайдалану
сонымен
қатар
қоғам
игілігіне
де
қызмет
етуге
тиіс
. 
Меншік
субъектілері
мен
объектілері
, 
меншік
иелерінің
өз
құқықтарын
жүзеге
асыру
көлемі
мен
шектері
, 
оларды
қорғау
кепілдіктері
заңмен
белгіленеді
.
3. 
Жер
жəне
оның
қойнауы
, 
су
көздері
, 
өсімдіктер
мен
жануарлар
дүниесі
, 
басқа
да
табиғи
ресурстар
халыққа
тиесілі
. 
Халық
атынан
меншік
құқығын
мемлекет
жүзеге
асырады
. 
Жер
, 
сондай
-
ақ
заңда
белгіленген
негіздерде
,
шарттар
мен
шектерде
жеке
меншікте
де
болуы
мүмкін
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
03.11.1999 
N
19/2
; 13.04.2000 
N 2/2
; 12.04.2001 
N 1/2
; 23.04.2003 
N 4
қаулыларын
қараңыз
.
Ескерту
. 6-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
– 
ҚР
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
7-
бап
7-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасындағы
мемлекеттік
тіл
-
қазақ
тілі
.
2. 
Мемлекеттік
ұйымдарда
жəне
жергілікті
өзін
-
өзі
басқару
органдарында
орыс
тілі
ресми
түрде
қазақ
тілімен
тең
қолданылады
.
3. 
Мемлекет
Қазақстан
халқының
тілдерін
үйрену
мен
дамыту
үшін
жағдай
туғызуға
қамқорлық
жасайды
.
8-
бап
8-
бап
Қазақстан
Республикасы
халықаралық
құқықтың
принциптері
мен
нормаларын
құрметтейді
, 
мемлекеттер
арасында
ынтымақтастық
пен
тату
көршілік
қарым
-
қатынас
жасау
, 
олардың
теңдігі
мен
бір
-
бірінің
ішкі
істеріне
араласпау
, 
халықаралық
дауларды
бейбіт
жолмен
шешу
саясатын
жүргізеді
, 
қарулы
күшті
бірінші
болып
қолданудан
бас
тартады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
12.04.2001 
N 1/2
қаулысын
қараңыз
.
9-
бап
9-
бап
Қазақстан
Республикасының
мемлекеттік
рəміздері
-
Туы
, 
Елтаңбасы
жəне
Гимні
бар
. 
Олардың
сипаттамасы
жəне
ресми
пайдаланылу
тəртібі
конституциялық
заңмен
белгіленеді
.
Ескерту
. 9-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
. 
II 
бөлім
II 
бөлім
АДАМ
ЖƏНЕ
АЗАМАТ
АДАМ
ЖƏНЕ
АЗАМАТ
10-
бап
10-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
азаматтығы
заңға
сəйкес
алынады
жəне
тоқтатылады
, 
ол
қандай
негізде
алынғанына
қарамастан
, 
бірыңғай
жəне
тең
болып
табылады
.
2. 
Республиканың
азаматын
азаматтығынан
, 
өзінің
азаматтығын
өзгерту
құқығынан
айыруға
, 
сондай
-
ақ
оны
Қазақстаннан
тыс
жерлерге
аластауға
болмайды
.
Азаматтықтан
айыруға
террористік
қылмыстар
жасағаны
,
сондай
-
ақ
Қазақстан
Республикасының
өмірлік
маңызы
бар
мүдделеріне
өзге
де
ауыр
зиян
келтіргені
үшін
соттың
шешімімен
ғана
жол
беріледі
.
3. 
Республика
азаматының
басқа
мемлекеттің
азаматтығында
болуы
танылмайды
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
01.12.2003 
N 12
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 10-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
10.03.2017 
№
51-VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
11-
бап
11-
бап
1. 
Республиканың
халықаралық
шарттарында
өзгеше
белгіленбесе
, 
Қазақстан
Республикасының
азаматын
шет
мемлекетке
беруге
болмайды
.
2. 
Республика
өзінің
одан
тыс
жерлерде
жүрген
азаматтарын
қорғауға
жəне
оларға
қамқорлық
жасауға
кепілдік
береді
.
12-
бап
12-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасында
Конституцияға
сəйкес
адам
құқықтары
мен
бостандықтары
танылады
жəне
оларға
кепілдік
беріледі
.
2. 
Адам
құқықтары
мен
бостандықтары
əркімге
тумысынан
жазылған
, 
олар
абсолютті
деп
танылады
,
олардан
ешкім
айыра
алмайды
, 
заңдар
мен
өзге
де
нормативтік
құқықтық
актілердің
мазмұны
мен
қолданылуы
осыған
қарай
анықталады
.
3. 
Республиканың
азаматы
өзінің
азаматтығына
орай
құқықтарға
ие
болып
, 
міндеттер
атқарады
.
4. 
Конституцияда
, 
заңдарда
жəне
халықаралық
шарттарда
өзгеше
көзделмесе
, 
шетелдіктер
мен
азаматтығы
жоқ
адамдар
Республикада
азаматтар
үшін
белгіленген
құқықтар
мен
бостандықтарды
пайдаланады
,
сондай
-
ақ
міндеттер
атқарады
.
5. 
Адамның
жəне
азаматтың
өз
құқықтары
мен
бостандықтарын
жүзеге
асыруы
басқа
адамдардың
құқықтары
мен
бостандықтарын
бұзбауға
, 
конституциялық
құрылыс
пен
қоғамдық
имандылыққа
нұқсан
келтірмеуге
тиіс
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
01.12.2003 
N 12
;
18.04.2007 
N 4
қаулыларын
қараңыз
.
13-
бап
13-
бап
1. 
Əркімнің
құқық
субъектісі
ретінде
танылуына
құқығы
бар
жəне
өзінің
құқықтары
мен
бостандықтарын
, 
қажетті
қорғанысты
қоса
алғанда
, 
заңға
қайшы
келмейтін
барлық
тəсілдермен
қорғауға
хақылы
.
2. 
Əркімнің
өз
құқықтары
мен
бостандықтарының
сот
арқылы
қорғалуына
құқығы
бар
.
3. 
Əркімнің
білікті
заң
көмегін
алуға
құқығы
бар
. 
Заңда
көзделген
реттерде
заң
көмегі
тегін
көрсетіледі
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
29.03.1999 
N
7/2
; 15.02.2002 
N 1
қаулыларын
қараңыз
. 
14-
бап
14-
бап
1. 
Заң
мен
сот
алдында
жұрттың
бəрі
тең
.
2. 
Тегіне
, 
əлеуметтік
, 
лауазымдық
жəне
мүліктік
жағдайына
, 
жынысына
, 
нəсіліне
, 
ұлтына
, 
тіліне
, 
дінге
көзқарасына
, 
нанымына
, 
тұрғылықты
жеріне
байланысты
немесе
кез
келген
өзге
жағдаяттар
бойынша
ешкімді
ешқандай
кемсітуге
болмайды
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
10.03.1999 
N
2/2
; 29.03.1999 
N 7/2
қаулыларын
қараңыз
.
15-
бап
15-
бап
1. 
Əркімнің
өмір
сүруге
құқығы
бар
.
2. 
Ешкімнің
өз
бетінше
адам
өмірін
қиюға
хақысы
жоқ
.
Өлім
жазасына
тыйым
салынады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
30.01.2003 
N 10
қаулысын
; 15.12.2020 
№
4
нормативтік
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 15-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңдарымен
.
16-
бап
16-
бап
1. 
Əркім
өзінің
жеке
басының
бостандығына
құқығы
бар
.
2. 
Заңда
көзделген
реттерде
ғана
жəне
тек
қана
соттың
санкциясымен
тұтқындауға
жəне
қамауда
ұстауға
болады
, 
тұтқындалған
адамға
шағымдану
құқығы
беріледі
. 
Соттың
санкциясынсыз
адамды
жетпіс
екі
сағаттан
аспайтын
мерзімге
ұстауға
болады
.
3. 
Ұсталған
, 
тұтқындалған
, 
қылмыс
жасады
деп
айып
тағылған
əрбір
адам
сол
ұсталған
, 
тұтқындалған
немесе
айып
тағылған
кезден
бастап
адвокаттың
(
қорғаушының
)
көмегін
пайдалануға
құқылы
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
31.12.2003 
N 13
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 16-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
17-
бап
17-
бап
1. 
Адамның
қадір
-
қасиетіне
қол
сұғылмайды
.
2. 
Ешкімді
азаптауға
, 
оған
зорлық
-
зомбылық
жасауға
,
басқадай
қатыгездік
немесе
адамдық
қадір
-
қасиетін
қорлайтындай
жəбір
көрсетуге
не
жазалауға
болмайды
.
18-
бап
18-
бап
1. 
Əркімнің
жеке
өміріне
қол
сұғылмауына
, 
өзінің
жəне
отбасының
құпиясы
болуына
, 
ар
-
намысы
мен
абыройлы
атының
қорғалуына
құқығы
бар
.
2. 
Əркім
өзінің
жеке
салымдары
мен
жинаған
қаражатының
, 
жазысқан
хаттарының
, 
телефон
арқылы
сөйлескен
сөздерінің
, 
почта
, 
телеграф
арқылы
жəне
басқа
жолдармен
алысқан
хабарларының
құпиялылығы
сақталуына
құқығы
бар
. 
Бұл
құқықты
шектеуге
заңда
тікелей
белгіленген
реттер
мен
тəртіп
бойынша
ғана
жол
беріледі
.
3. 
Мемлекеттік
органдар
, 
қоғамдық
бірлестіктер
,
лауазымды
адамдар
жəне
бұқаралық
ақпарат
құралдары
əрбір
азаматқа
өзінің
құқықтары
мен
мүдделеріне
қатысты
құжаттармен
, 
шешімдермен
жəне
ақпарат
көздерімен
танысу
мүмкіндігін
қамтамасыз
етуге
міндетті
.
Ескерту
. 
ҚР
Конститутциялық
Кеңесінің
20.08.2009 
N 5
Нормативтік
қаулысын
қараңыз
.
19-
бап
19-
бап
1. 
Əркім
өзінің
қай
ұлтқа
, 
қай
партияға
жəне
қай
дінге
жататынын
өзі
анықтауға
жəне
оны
көрсету
-
көрсетпеуге
хақылы
.
2. 
Əркімнің
ана
тілі
мен
төл
мəдениетін
пайдалануға
,
қарым
-
қатынас
, 
тəрбие
, 
оқу
жəне
шығармашылық
тілін
еркін
таңдап
алуға
құқығы
бар
.
20-
бап
20-
бап
1. 
Сөз
бен
шығармашылық
еркіндігіне
кепілдік
беріледі
. 
Цензураға
тыйым
салынады
.
2. 
Əркімнің
заң
жүзінде
тыйым
салынбаған
кез
келген
тəсілмен
еркін
ақпарат
алуға
жəне
таратуға
құқығы
бар
.
Қазақстан
Республикасының
мемлекеттік
құпиясы
болып
табылатын
мəліметтер
тізбесі
заңмен
белгіленеді
.
3. 
Республиканың
конституциялық
құрылысын
күштеп
өзгертуді
, 
оның
тұтастығын
бұзуды
, 
мемлекет
қауіпсіздігіне
нұқсан
келтіруді
, 
соғысты
, 
əлеуметтік
,
нəсілдік
, 
ұлттық
, 
діни
, 
тектік
-
топтық
жəне
рулық
астамшылықты
, 
сондай
-
ақ
қатыгездік
пен
зорлық
-
зомбылыққа
бас
ұруды
насихаттауға
немесе
үгіттеуге
жол
берілмейді
.
21-
бап
21-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
аумағында
заңды
түрде
жүрген
əрбір
адам
, 
заңда
көрсетілгеннен
басқа
реттерде
,
оның
аумағында
еркін
жүріп
-
тұруға
жəне
тұрғылықты
мекенді
өз
қалауынша
таңдап
алуға
құқығы
бар
.
2. 
Əркімнің
Республикадан
тыс
жерлерге
кетуіне
құқығы
бар
. 
Республика
азаматтарының
Республикаға
кедергісіз
қайтып
оралуына
құқығы
бар
.
22-
бап
22-
бап
1. 
Əркімнің
ар
-
ождан
бостандығына
құқығы
бар
.
2. 
Ар
-
ождан
бостандығы
құқығын
жүзеге
асыру
жалпы
адамдық
жəне
азаматтық
құқықтар
мен
мемлекет
алдындағы
міндеттерге
байланысты
болмауға
немесе
оларды
шектемеуге
тиіс
.
23-
бап
23-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
азаматтарының
бірлесу
бостандығына
құқығы
бар
. 
Қоғамдық
бірлестіктердің
қызметі
заңмен
реттеледі
.
2. 
Республика
Конституциялық
Сотының
, 
Жоғарғы
Сотының
жəне
өзге
де
соттарының
төрағалары
мен
судьялары
, 
Орталық
сайлау
комиссиясының
, 
Жоғары
аудиторлық
палатасының
төрағалары
мен
мүшелері
,
əскери
қызметшілер
, 
ұлттық
қауіпсіздік
органдарының
,
құқық
қорғау
органдарының
қызметкерлері
саяси
партияларда
, 
кəсіптік
одақтарда
болмауға
, 
қандай
да
бір
саяси
партияны
қолдап
сөйлемеуге
тиіс
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
05.07.2000 
N
13/2
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 23-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
– 
ҚР
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
24-
бап
24-
бап
1. 
Əркімнің
еңбек
ету
бостандығына
, 
қызмет
пен
кəсіп
түрін
еркін
таңдауына
құқығы
бар
. 
Еріксіз
еңбекке
қылмыстық
немесе
əкімшілік
құқық
бұзушылық
жасауға
кінəлі
деп
тану
туралы
сот
актісінің
негізінде
не
төтенше
жағдайда
немесе
соғыс
жағдайында
ғана
жол
беріледі
.
2. 
Əркімнің
қауіпсіздік
пен
тазалық
талаптарына
сай
еңбек
ету
жағдайына
, 
еңбегі
үшін
нендей
бір
кемсітусіз
сыйақы
алуына
, 
сондай
-
ақ
жұмыссыздықтан
əлеуметтік
қорғалуға
құқығы
бар
.
3. 
Ереуіл
жасау
құқығын
қоса
алғанда
, 
заңмен
белгіленген
тəсілдерді
қолдана
отырып
, 
жеке
жəне
ұжымдық
еңбек
дауларын
шешу
құқығы
мойындалады
.
4. 
Əркімнің
тынығу
құқығы
бар
. 
Еңбек
шарты
бойынша
,
жұмыс
істейтіндерге
заңмен
белгіленген
жұмыс
уақытының
ұзақтығына
, 
демалыс
жəне
мереке
күндеріне
,
жыл
сайынғы
ақылы
демалысқа
кепілдік
беріледі
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
10.03.1999 
N 2/2
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 24-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
– 
ҚР
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
25-
бап
25-
бап
1. 
Тұрғын
үйге
қол
сұғылмайды
. 
Соттың
шешімінсіз
тұрғын
үйден
айыруға
жол
берілмейді
. 
Тұрғын
үйге
басып
кіруге
, 
оны
тексеруге
жəне
тінтуге
заңмен
белгіленген
реттер
мен
тəртіп
бойынша
ғана
жол
беріледі
.
2. 
Қазақстан
Республикасында
азаматтарды
тұрғын
үймен
қамтамасыз
ету
үшін
жағдайлар
жасалады
. 
Заңда
көрсетілген
санаттағы
мұқтаж
азаматтарға
тұрғын
үй
заңмен
белгіленген
нормаларға
сəйкес
мемлекеттік
тұрғын
үй
қорларынан
олардың
шама
-
шарқы
көтеретін
ақыға
беріледі
.
26-
бап
26-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
азаматтары
заңды
түрде
алған
қандай
да
болсын
мүлкін
жеке
меншігінде
ұстай
алады
.
2. 
Меншік
, 
оның
ішінде
мұрагерлік
құқығына
заңмен
кепілдік
беріледі
.
3. 
Соттың
шешімінсіз
ешкімді
де
өз
мүлкінен
айыруға
болмайды
. 
Заңмен
көзделген
ерекше
жағдайларда
мемлекет
мұқтажы
үшін
мүліктен
күштеп
айыру
оның
құны
тең
бағамен
өтелген
кезде
жүргізілуі
мүмкін
.
4. 
Əркімнің
кəсіпкерлік
қызмет
еркіндігіне
, 
өз
мүлкін
кез
келген
заңды
кəсіпкерлік
қызмет
үшін
еркін
пайдалануға
құқығы
бар
. 
Монополистік
қызмет
заңмен
реттеледі
əрі
шектеледі
. 
Жосықсыз
бəсекеге
тыйым
салынады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
16.06.2000 
N
6/2
; 20.12.2000 
N 21/2
; 01.07.2005 
N 4
; 28.05.2007 
N 5
қаулыларын
қараңыз
.
27-
бап
27-
бап
1. 
Неке
мен
отбасы
, 
ана
мен
əке
жəне
бала
мемлекеттің
қорғауында
болады
.
2. 
Балаларына
қамқорлық
жасау
жəне
оларды
тəрбиелеу
- 
ата
-
ананың
етене
құқығы
əрі
міндеті
.
3. 
Кəмелетке
толған
еңбекке
қабілетті
балалар
еңбекке
жарамсыз
ата
-
анасына
қамқорлық
жасауға
міндетті
.
28-
бап
28-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
азаматы
жасына
келген
, 
науқастанған
, 
мүгедек
болған
, 
асыраушысынан
айырылған
жағдайда
жəне
өзге
де
заңды
негіздерде
оған
ең
төменгі
жалақы
мен
зейнетақының
мөлшерінде
əлеуметтік
қамсыздандырылуына
кепілдік
беріледі
.
2. 
Ерікті
əлеуметтік
сақтандыру
, 
əлеуметтік
қамсыздандырудың
қосымша
нысандарын
жасау
жəне
қайырымдылық
көтермеленіп
отырады
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
12.03.1999 
N 3/2
қаулысын
қараңыз
.
29-
бап
29-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
азаматтарының
денсаулығын
сақтауға
құқығы
бар
.
2. 
Республика
азаматтары
заңмен
белгіленген
кепілді
медициналық
көмектің
көлемін
тегін
алуға
хақылы
.
3. 
Мемлекеттік
жəне
жеке
меншік
емдеу
мекемелерінде
, 
сондай
-
ақ
, 
жеке
медициналық
практикамен
айналысушы
адамдардан
ақылы
медициналық
жəрдем
алу
заңда
белгіленген
негіздер
мен
тəртіп
бойынша
жүргізіледі
.
30-
бап
30-
бап
1. 
Азаматтардың
мемлекеттік
оқу
орындарында
тегін
орта
білім
алуына
кепілдік
беріледі
. 
Орта
білім
алу
міндетті
.
2. 
Азаматтың
мемлекеттік
жоғары
оқу
орнында
конкурстық
негізде
тегін
жоғары
білім
алуға
құқығы
бар
.
3. 
Жеке
меншік
оқу
орындарында
ақылы
білім
алу
заңмен
белгіленген
негіздер
мен
тəртіп
бойынша
жүзеге
асырылады
.
4. 
Мемлекет
білім
берудің
жалпыға
міндетті
стандарттарын
белгілейді
. 
Кез
келген
оқу
орнының
қызметі
осы
стандарттарға
сай
келуі
керек
.
31-
бап
31-
бап
1. 
Мемлекет
адамның
өмір
сүруі
мен
денсаулығына
қолайлы
айналадағы
ортаны
қорғауды
мақсат
етіп
қояды
.
2. 
Адамдардың
өмірі
мен
денсаулығына
қатер
төндіретін
деректер
мен
жағдаяттарды
лауазымды
адамдардың
жасыруы
заңға
сəйкес
жауапкершілікке
əкеп
соғады
.
32-
бап
32-
бап
Қазақстан
Республикасының
азаматтары
бейбіт
əрі
қарусыз
жиналуға
, 
жиналыстар
, 
митингілер
мен
демонстрациялар
, 
шерулер
өткізуге
жəне
тосқауылдарға
тұруға
хақылы
. 
Бұл
құқықты
пайдалану
мемлекеттік
қауіпсіздік
, 
қоғамдық
тəртіп
, 
денсаулық
сақтау
, 
басқа
адамдардың
құқықтары
мен
бостандықтарын
қорғау
мүдделері
үшін
заңмен
шектелуі
мүмкін
.
33-
бап
33-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
азаматтарының
тікелей
жəне
өз
өкілдері
арқылы
мемлекет
ісін
басқаруға
қатысуға
, 
мемлекеттік
органдар
мен
жергілікті
өзін
-
өзі
басқару
органдарына
тікелей
өзі
жүгінуге
, 
сондай
-
ақ
жеке
жəне
ұжымдық
өтініштер
жолдауға
құқығы
бар
.
2. 
Республика
азаматтарының
мемлекеттік
органдар
мен
жергілікті
өзін
-
өзі
басқару
органдарын
сайлауға
жəне
оларға
сайлануға
, 
сондай
-
ақ
республикалық
референдумға
қатысуға
құқығы
бар
.
3. 
Сот
іс
-
əрекетке
қабілетсіз
деп
таныған
, 
сондай
-
ақ
сот
үкімі
бойынша
бас
бостандығынан
айыру
орындарында
отырған
азаматтардың
сайлауға
жəне
сайлануға
, 
республикалық
референдумға
қатысуға
құқығы
жоқ
.
4. 
Республика
азаматтарының
мемлекеттік
қызметке
кіруге
тең
құқығы
бар
. 
Мемлекеттік
қызметші
лауазымына
кандидатқа
қойылатын
талаптар
лауазымдық
міндеттердің
сипатына
ғана
байланысты
болады
жəне
заңмен
белгіленеді
.
Ескерту
. 33-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
07.10.1998 N
284-
І
(
жарияланған
күн
i
нен
бастап
күш
i
не
енед
i) 
Заңымен
. 
34-
бап
34-
бап
1. 
Əркім
Қазақстан
Республикасының
Конституциясын
жəне
заңдарын
сақтауға
, 
басқа
адамдардың
құқықтарын
,
бостандықтарын
, 
абыройы
мен
қадір
-
қасиетін
құрметтеуге
міндетті
.
2. 
Əркім
Республиканың
мемлекеттік
рəміздерін
құрметтеуге
міндетті
.
Ескерту
. 34-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
. 
35-
бап
35-
бап
Заңды
түрде
белгіленген
салықтарды
, 
алымдарды
жəне
өзге
де
міндетті
төлемдерді
төлеу
əркімнің
борышы
əрі
міндеті
болып
табылады
.
36-
бап
36-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасын
қорғау
- 
оның
əрбір
азаматының
қасиетті
парызы
жəне
міндеті
.
2. 
Республика
азаматтары
заңда
белгіленген
тəртіп
пен
түрлер
бойынша
əскери
қызмет
атқарады
.
37-
бап
37-
бап
Қазақстан
Республикасының
азаматтары
тарихи
жəне
мəдени
мұралардың
сақталуына
қамқорлық
жасауға
,
тарих
пен
мəдениет
ескерткіштерін
қорғауға
міндетті
.
38-
бап
38-
бап
Қазақстан
Республикасының
азаматтары
табиғатты
сақтауға
жəне
табиғат
байлықтарына
ұқыпты
қарауға
міндетті
.
39-
бап
39-
бап
1. 
Адамның
жəне
азаматтың
құқықтары
мен
бостандықтары
конституциялық
құрылысты
қорғау
,
қоғамдық
тəртіпті
, 
адамның
құқықтары
мен
бостандықтарын
, 
халықтың
денсаулығы
мен
имандылығын
сақтау
мақсатына
қажетті
шамада
ғана
жəне
тек
заңмен
шектелуі
мүмкін
.
2. 
Ұлтаралық
жəне
конфессияаралық
татулықты
бұзатын
кез
келген
əрекет
конституциялық
емес
деп
танылады
.
3. 
Саяси
себептер
бойынша
азаматтардың
құқықтары
мен
бостандықтарын
қандай
да
бір
түрде
шектеуге
жол
берілмейді
. 
Конституцияның
11
, 
13
-
15-
баптарында
, 
16-
бабының
1-
тармағында
, 
17-
бабында
, 
19-
бабында
, 
22-
бабында
, 26-
бабының
2-
тармағында
көзделген
құқықтар
мен
бостандықтар
ешбір
жағдайда
да
шектелмеуге
тиіс
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
28.05.2007 
N 5
қаулысын
қараңыз
.
Ескерту
. 39-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
10.03.2017 
№
51-VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңымен
.
III 
бөлім
III 
бөлім
ПРЕЗИДЕНТ
ПРЕЗИДЕНТ
40-
бап
40-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
Президенті
-
мемлекеттің
басшысы
, 
мемлекеттің
ішкі
жəне
сыртқы
саясатының
негізгі
бағыттарын
айқындайтын
, 
ел
ішінде
жəне
халықаралық
қатынастарда
Қазақстанның
атынан
өкілдік
ететін
ең
жоғары
лауазымды
тұлға
.
2. 
Республиканың
Президенті
- 
халық
пен
мемлекеттік
билік
бірлігінің
, 
Конституцияның
мызғымастығының
, 
адам
жəне
азамат
құқықтары
мен
бостандықтарының
нышаны
əрі
кепілі
.
3. 
Республика
Президенті
мемлекеттік
биліктің
барлық
тармағының
келісіп
жұмыс
істеуін
жəне
өкімет
органдарының
халық
алдындағы
жауапкершілігін
қамтамасыз
етеді
.
41-
бап
41-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
Президентін
конституциялық
заңға
сəйкес
жалпыға
бірдей
, 
тең
жəне
төте
сайлау
құқығы
негізінде
Республиканың
кəмелетке
толған
азаматтары
жасырын
дауыс
беру
арқылы
жеті
жыл
мерзімге
сайлайды
.
2. 
Қазақстан
Республикасының
Президенті
болып
тумысынан
Республика
азаматы
болып
табылатын
, 
қырық
жасқа
толған
, 
мемлекеттік
тілді
еркін
меңгерген
,
Қазақстанда
соңғы
он
бес
жыл
бойы
тұратын
жəне
жоғары
білімі
бар
Республика
азаматы
сайлана
алады
.
Конституциялық
заңда
Республика
Президенттігіне
кандидаттарға
қосымша
талаптар
белгіленуі
мүмкін
.
3. 
Республика
Президентінің
кезекті
сайлауы
желтоқсанның
бірінші
жексенбісінде
өткізіледі
жəне
ол
мерзімі
жағынан
Республика
Парламентінің
жаңа
құрамын
сайлаумен
тұспа
-
тұс
келмеуге
тиіс
.
3-1. 
Президенттің
кезектен
тыс
сайлауы
Республика
Президентінің
шешімімен
тағайындалады
жəне
конституциялық
заңда
белгіленген
тəртіп
пен
мерзімде
өткізіледі
.
4. 
Алып
тасталды
- 
ҚР
07.10.1998 
N 284-
І
(
жарияланған
күн
i
нен
бастап
күш
i
не
енед
i) 
Заңымен
.
5. 
Дауыс
беруге
қатысқан
сайлаушылардың
елу
процентінен
астамының
дауысын
алған
кандидат
сайланды
деп
есептеледі
. 
Егер
кандидаттардың
бірде
-
бірі
көрсетілген
дауыс
санын
ала
алмаса
, 
қайтадан
дауысқа
салынады
, 
оған
көп
дауыс
алған
екі
кандидат
қатысады
.
Дауыс
беруге
қатысқан
сайлаушылардың
ең
көп
дауысын
алған
кандидат
сайланды
деп
есептеледі
.
Ескерту
. 
ҚР
Конституциялық
Кеңесінің
09.10.1998 
N
9/2
; 19.08.2005 
N 5
қаулыларын
қараңыз
.
Ескерту
. 41-
бапқа
өзгерістер
енгізілді
- 
ҚР
07.10.1998 
N
284-
І
(
жарияланған
күн
i
нен
бастап
күш
i
не
енед
i);
21.05.2007 
N 254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 02.02.2011 
N 403-IV
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
);
10.03.2017 
№
51-VI
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 17.09.2022 
№
142-VII
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңдарымен
.
42-
бап
42-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасының
Президенті
: "
Қазақстан
халқына
адал
қызмет
етуге
, 
Қазақстан
Республикасының
Конституциясы
мен
заңдарын
қатаң
сақтауға
,
азаматтардың
құқықтары
мен
бостандықтарына
кепілдік
беруге
, 
Қазақстан
Республикасы
Президентінің
өзіме
жүктелген
мəртебелі
міндетін
адал
атқаруға
салтанатты
түрде
ант
етемін
", - 
деп
халыққа
ант
берген
сəттен
бастап
қызметіне
кіріседі
.
2. 
Ант
беру
қаңтардың
екінші
сəрсенбісінде
салтанатты
жағдайда
Парламент
депутаттарының
,
Конституциялық
Сот
, 
Жоғарғы
Сот
судьяларының
, 
сондай
-
ақ
Республиканың
экс
-
Президенттерінің
қатысуымен
өткізіледі
. 
Конституцияның
48-
бабында
көзделген
жағдайда
Қазақстан
Республикасы
Президентінің
өкілеттігін
өзіне
қабылдаған
адам
Республика
Президентінің
өкілеттігін
қабылдаған
күнінен
бастап
бір
ай
ішінде
ант
береді
.
3. 
Республика
Президентінің
өкілеттігі
жаңадан
сайланған
Республика
Президенті
қызметіне
кіріскен
кезден
бастап
, 
сондай
-
ақ
Президент
қызметінен
мерзімінен
бұрын
босатылған
немесе
кетірілген
не
ол
қайтыс
болған
жағдайда
тоқтатылады
. 
Республиканың
бұрынғы
Президенттерінің
бəрінің
, 
қызметінен
кетірілгендерден
басқасының
, 
Қазақстан
Республикасының
экс
-
Президенті
деген
атағы
болады
.
4. 
Алып
тасталды
- 
ҚР
07.10.1998 
N 284-
І
(
жарияланған
күн
i
нен
бастап
күш
i
не
енед
i) 
Заңымен
.
5. 
Бір
адам
бір
реттен
артық
Республика
Президенті
болып
сайлана
алмайды
.
Ескерту
. 42-
бапқа
өзгерістер
енгізілді
- 
ҚР
07.10.1998 
N
284-
І
(
жарияланған
күн
i
нен
бастап
күш
i
не
енед
i);
21.05.2007 
N 254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 17.09.2022 
№
142-VII
(
алғашқы
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
)
Заңдарымен
.
43-
бап
43-
бап
1. 
Қазақстан
Республикасы
Президентінің
өкілді
органның
депутаты
болуға
, 
өзге
де
ақы
төленетін
қызметтерді
атқаруға
жəне
кəсіпкерлік
қызметпен
айналысуға
құқығы
жоқ
.
2. 
Алып
тасталды
- 
ҚР
21.05.2007 
N 254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
)
Заңымен
.
3. 
Қазақстан
Республикасының
Президенті
өз
өкілеттіктерін
жүзеге
асыру
кезеңінде
саяси
партияда
болмауға
тиіс
.
4. 
Қазақстан
Республикасы
Президентінің
жақын
туыстары
мемлекеттік
саяси
қызметшілердің
,
квазимемлекеттік
сектор
субъектілері
басшыларының
қызметтерін
атқаруға
хақысы
жоқ
.
Ескерту
. 43-
бапқа
өзгеріс
енгізілді
- 
ҚР
21.05.2007 
N
254-
ІІІ
(
ресми
жарияланған
күнінен
бастап
қолданысқа
енгізіледі
); 
08.06.2022
(08.06.2022 
бастап
қолданысқа
енгізіледі
) 
Заңдарымен
.
44-
бап
44-
бап
Қазақстан
Республикасының
Президенті
:
1) 
Қазақстан
халқына
елдегі
жағдай
мен
Республиканың
ішкі
жəне
сыртқы
саясатының
негізгі
бағыттары
туралы
жыл
сайын
жолдау
арнайды
;
2) 
Республика
Парламентіне
жəне
оның
Палатасына
кезекті
жəне
кезектен
тыс
сайлау
тағайындайды
;
Парламенттің
бірінші
сессиясын
шақырады
жəне
оның
депутаттарының
Қазақстан
халқына
беретін
антын
қабылдайды
; 
Парламенттің
кезектен
тыс
сессиясын
шақырады
; 
Парламент
ұсынған
заңға
бір
ай
ішінде
қол
қояды
, 
заңды
халыққа
жария
етеді
не
заңды
немесе
оның
жекелеген
баптарын
қайтадан
талқылап
, 
дауысқа
салу
үшін
қайтарады
;
3) 
Парламент
Мəжілісінде
өкілдігі
бар
саяси
партиялар
фракцияларымен
консультациялардан
кейін
келісім
беру
үшін
Мəжілістің
қарауына
Республика
Премьер
-
Министрінің
кандидатурасын
енгізеді
; 
Парламент
Мəжілісінің
келісімімен
Республиканың
Премьер
-
Министрін
қызметке
тағайындайды
; 
Республиканың
Премьер
-
Министрін
қызметтен
босатады
; 
Премьер
-
Министрдің
ұсынуымен
Үкіметтің
құрылымын
айқындайды
; 
Парламент
Мəжілісімен
консультациялардан
кейін
Премьер
-
Министр
енгізген
ұсынумен
Үкімет
мүшелерін
қызметке
тағайындайды
; 
сыртқы
істер
,
қорғаныс
, 
ішкі
істер
министрлерін
қызметке
дербес
тағайындайды
; 
Үкімет
мүшелерін
қызметтен
босатады
;
28.09.2023, 11
:
35
Стр
. 1 
из
1