II БӨЛIМ   АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ

2. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.  
3. Әркiмнiң біліктi заң көмегiн алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегi 
тегiн көрсетiледi.  
 
 
14-бап 
1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрi тең.  
2.  Тегiне,  әлеуметтiк,  лауазымдық  және  мүлiктiк  жағдайына,  жынысына,  нәсiлiне, 
ұлтына, тіліне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез 
келген өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды.  
 
 
15-бап 
1. Әркiмнiң өмiр сүруге құқығы бар.  
2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы адамдардың қаза 
болуымен  байланысты  террористік  қылмыстар  жасағаны  үшін,  сондай-ақ  соғыс 
уақытында  ерекше  ауыр  қылмыстар  жасағаны  үшін  ең  ауыр  жаза  ретінде  заңмен 
белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету хақы бар.  
  
16-бап 
1. Әркiмнiң өзiнiң жеке басының бостандығына құқығы бар.  
2.  Заңда  көзделген  реттерде  ғана  және  тек  қана  соттың  санкциясымен  тұтқындауға 
және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану құқығы беріледі. Соттың 
санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімге ұстауға болады.  
3.  Ұсталған,  тұтқындалған,  қылмыс  жасады  деп  айып  тағылған  әрбiр  адам  сол 
ұсталған, тұтқындалған немесе  айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының) 
көмегiн пайдалануға құқылы. 
17-бап 
1. Адамның қадiр-қасиетiне қол сұғылмайды.  
2.  Ешкiмдi  азаптауға,  оған  зорлық-зомбылық  жасауға,  басқадай  қатыгездiк  немесе 
адамдық қадiр-қасиетiн қорлайтындай жәбiр көрсетуге не жазалауға болмайды. 
18-бап 
1. Әркiмнiң жеке өмiрiне қол сұғылмауына, өзiнiң және отбасының құпиясы болуына, 
ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.  
2. Әркiмнiң өзiнiң жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, 
телефон  арқылы  сөйлескен  сөздерiнiң,  почта,  телеграф  арқылы  және  басқа  жолдармен 
алысқан  хабарларының  құпиялылығы  сақталуына  құқығы  бар.  Бұл  құқықты  шектеуге 
заңда тiкелей белгiленген реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.  
3. Мемлекеттік органдар, қоғамдық бiрлестiктер, лауазымды адамдар және бұқаралық 
ақпарат  құралдары  әрбiр  азаматқа  өзiнiң  құқықтары  мен  мүдделерiне  қатысты 
құжаттармен,  шешiмдермен  және  ақпарат  көздерiмен  танысу  мүмкiндiгiн  қамтамасыз 
етуге мiндеттi. 
19-бап 
1. Әркiм өзiнiң қай ұлтқа, қай партияға және қай дiнге жататынын өзi анықтауға және 
оны көрсету-көрсетпеуге хақылы.  

2. Әркiмнiң ана тілі мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және 
шығармашылық тілін еркiн таңдап алуға құқығы бар. 
20-бап 
1. Сөз бен шығармашылық еркiндiгiне кепiлдiк берiледi. Цензураға тыйым салынады.  
2.  Әркiмнiң  заң  жүзiнде  тыйым  салынбаған  кез  келген  тәсiлмен  еркiн  ақпарат  алуға 
және  таратуға  құқығы  бар.  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  құпиясы  болып 
табылатын мәлiметтер тiзбесi заңмен белгiленедi.  
3.  Республиканың  конституциялық  құрылысын  күштеп  өзгертудi,  оның  тұтастығын 
бұзуды,  мемлекет  қауiпсiздiгiне  нұқсан  келтiрудi,  соғысты,  әлеуметтiк,  нәсiлдiк,  ұлттық, 
дiни,  тектiк-топтық  және  рулық  астамшылықты,  сондай-ақ  қатыгездiк  пен  зорлық-
зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi. 
21-бап 
1.  Қазақстан  Республикасы  аумағында  заңды  түрде  жүрген  әрбiр  адам,  заңда 
көрсетiлгеннен  басқа  реттерде,  оның  аумағында  еркiн  жүрiп-тұруға  және  тұрғылықты 
мекендi өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.  
2.  Әркiмнiң  Республикадан  тыс  жерлерге  кетуiне  құқығы  бар.  Республика 
азаматтарының Республикаға кедергiсiз қайтып оралуына құқығы бар. 
22-бап 
1. Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар.  
2.  Ар-ождан  бостандығы  құқығын  жүзеге  асыру  жалпы  адамдық  және  азаматтық 
құқықтар  мен  мемлекет  алдындағы  мiндеттерге  байланысты  болмауға  немесе  оларды 
шектемеуге тиiс. 
23-бап 
1.  Қазақстан  Республикасы  азаматтарының  бiрлесу  бостандығына  құқығы  бар. 
Қоғамдық бiрлестiктердiң қызметi заңмен реттеледi.  
2.  Әскери  қызметшiлер,  ұлттық  қауiпсiздiк  органдарының,  құқық  қорғау 
органдарының  қызметкерлерi  мен  судьялар  партияларда,  кәсiптiк  одақтарда  болмауға, 
қандай да бiр саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиiс.  
 
 
24-бап 
1. Әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы 
бар.  Ерiксiз  еңбекке  соттың  үкімі  бойынша  не  төтенше  жағдайда  немесе  соғыс 
жағдайында ғана жол берiледi.  
2. Әркiмнiң қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегi үшiн 
нендей  бiр  кемсiтусiз  сыйақы  алуына,  сондай-ақ  жұмыссыздықтан  әлеуметтiк  қорғалуға 
құқығы бар.  
3. Ереуiл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгiленген тәсiлдердi қолдана отырып, 
жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.  
4. Әркiмнiң тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс iстейтiндерге заңмен 
белгiленген  жұмыс  уақытының  ұзақтығына,  демалыс  және  мереке  күндерiне,  жыл 
сайынғы ақылы демалысқа кепiлдiк берiледi.  
 
 
25-бап 

1.  Тұрғын  үйге  қол  сұғылмайды.  Соттың  шешiмiнсiз  тұрғын  үйден  айыруға  жол 
берiлмейдi.  Тұрғын  үйге  басып  кiруге,  оны  тексеруге  және  тiнтуге  заңмен  белгiленген 
реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.  
2.  Қазақстан  Республикасында  азаматтарды  тұрғын  үймен  қамтамасыз  ету  үшiн 
жағдайлар жасалады. Заңда көрсетiлген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен 
белгiленген нормаларға сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы 
көтеретiн ақыға берiледi. 
26-бап 
1.  Қазақстан  Республикасының  азаматтары  заңды  түрде  алған  қандай  да  болсын 
мүлкiн жеке меншiгiнде ұстай алады.  
2. Меншiкке, оның iшiнде мұрагерлiк құқығына заңмен кепiлдiк берiледi.  
3.  Соттың  шешiмiнсiз  ешкiмдi  де  өз  мүлкiнен  айыруға  болмайды.  Заңмен  көзделген 
ерекше  жағдайларда  мемлекет  мұқтажы  үшiн  мүлiктен  күштеп  айыру  оның  құны  тең 
бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн.  
4.  Әркiмнiң  кәсiпкерлiк  қызмет  еркiндiгiне,  өз  мүлкiн  кез  келген  заңды  кәсiпкерлiк 
қызмет  үшiн  еркiн  пайдалануға  құқығы  бар.  Монополистiк  қызмет  заңмен  реттеледi  әрi 
шектеледi. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.  
 
 
27-бап 
1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады.  
2. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу ата-ананың етене құқығы әрi 
мiндетi.  
3.  Кәмелетке  толған  еңбекке  қабiлеттi  балалар  еңбекке  жарамсыз  ата-анасына 
қамқорлық жасауға мiндеттi. 
28-бап 
1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, 
асыраушысынан  айырылған  жағдайда  және  өзге  де  заңды  негiздерде  оған  ең  төменгi 
жалақы  мен  зейнетақының  мөлшерiнде  әлеуметтiк  қамсыздандырылуына  кепiлдiк 
берiледi.  
2. Ерiктi әлеуметтiк сақтандыру, әлеуметтiк қамсыздандырудың қосымша нысандарын 
жасау және қайырымдылық көтермеленiп отырады.  
 
 
29-бап 
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.  
2. Республика азаматтары заңмен белгiленген кепiлдi медициналық көмектiң көлемiн 
тегiн алуға хақылы.  
3. Мемлекеттік және жекеменшiк емдеу мекемелерiнде, сондай-ақ, жеке медициналық 
практикамен  айналысушы  адамдарда  ақылы  медициналық  жәрдем  алу  заңда  белгiленген 
негiздер мен тәртiп бойынша жүргiзiледi. 
30-бап 
1.  Азаматтардың  мемлекеттік  оқу  орындарында  тегiн  орта  білім  алуына  кепiлдiк 
берiледi. Орта білім алу мiндеттi.  
2. Азаматтың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негiзде тегiн жоғары білім 
алуға құқығы бар.  

3.  Жекеменшiк  оқу  орындарында  ақылы  білім  алу  заңмен  белгiленген  негiздер  мен 
тәртiп бойынша жүзеге асырылады.  
4. Мемлекет білім берудiң жалпыға мiндеттi стандарттарын белгiлейдi. Кез келген оқу 
орнының қызметi осы стандарттарға сай келуi керек. 
31-бап 
1.  Мемлекет  адамның  өмiр  сүруi  мен  денсаулығына  қолайлы  айналадағы  ортаны 
қорғауды мақсат етiп қояды.  
2. Адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн деректер мен жағдаяттарды 
лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершiлiкке әкеп соғады. 
32-бап 
Қазақстан  Республикасының  азаматтары  бейбiт  әрi  қарусыз  жиналуға,  жиналыстар, 
митингiлер  мен  демонстрациялар,  шерулер  өткізуге  және  тосқауылдарға  тұруға  хақылы. 
Бұл  құқықты  пайдалану  мемлекеттік  қауiпсiздiк,  қоғамдық  тәртiп,  денсаулық  сақтау, 
басқа  адамдардың  құқықтары  мен  бостандықтарын  қорғау  мүдделерi  үшiн  заңмен 
шектелуi мүмкiн. 
33-бап 
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тiкелей және өз өкiлдерi арқылы мемлекет 
iсiн  басқаруға  қатысуға,  мемлекеттік  органдар  мен  жергiлiктi  өзiн-өзi  басқару 
органдарына  тiкелей  өзi  жүгiнуге,  сондай-ақ  жеке  және  ұжымдық  өтiнiштер  жолдауға 
құқығы бар.  
2.  Республика  азаматтарының  мемлекеттік  органдар  мен  жергiлiктi  өзiн-өзi  басқару 
органдарын  сайлауға  және  оларға  сайлануға,  сондай-ақ  республикалық  референдумға 
қатысуға құқығы бар.  
3.  Сот  iс-әрекетке  қабiлетсiз  деп  таныған,  сондай-ақ  сот  үкімі  бойынша  бас 
бостандығынан  айыру  орындарында  отырған  азаматтардың  сайлауға  және  сайлануға, 
республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.  
4.  Республика  азаматтарының  мемлекеттік  қызметке  кiруге  тең  құқығы  бар. 
Мемлекеттік  қызметшi  лауазымына  кандидатқа  қойылатын  талаптар  лауазымдық 
мiндеттердiң сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгiленедi. 
34-бап 
1. Әркiм Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа 
адамдардың  құқықтарын,  бостандықтарын,  абыройы  мен  қадiр-қасиетiн  құрметтеуге 
мiндеттi.  
2. Әркiм Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге мiндеттi. 
35-бап 
Заңды  түрде  белгiленген  салықтарды,  алымдарды  және  өзге  де  мiндеттi  төлемдердi 
төлеу әркiмнiң борышы әр мiндетi болып табылады. 
36-бап 
1.  Қазақстан  Республикасын  қорғау  -  оның  әрбiр  азаматының  қасиеттi  парызы  және 
мiндетi.  
2. Республика азаматтары заңда белгiленген тәртiп пен түрлер бойынша әскери қызмет 
атқарады. 

37-бап 
Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына 
қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн қорғауға мiндеттi. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: