Қазақстанда адами капиталдың

102 
декларациясына ресми тҥрде қосылып, оның 47-ші мҥшесі болды. Бҧл 
қазақстандық жоғары білім реформасына берілген жоғары баға. Болон 
процесіне 
қатысу 
шетелдерде 
академиялық 
дҽреженің 
салыстырмалылығын, студенттер мен оқытушылардың біліктілік 
деңгейлерінің, еуропалық ҿңірлерде жоғары білім туралы қазақстандық 
дипломдардың танылуын жҽне біздің тҥлектеріміздің кез-келген елде 
жҧмысқа орналасу қҧқығын қамтамасыз етеді. 
Ал, 2011 жылдың нҽтижелеріне келетін болсақ, осы сала бойынша 
ҽжептеуір істердің тындырылғанын кҿреміз. Яғни, 2011 жылы білім беру 
саласын мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландыру 203 млрд-ға ҿсті, 
осылайша 1 трлн. теңгені немесе, ІЖҾ 3,8 пайызын қҧрады. Мемлекеттік 
бағдарламаны жҥзеге асыруда да біршама іс-шаралар жҥзеге асырылды. 
«Ғылым туралы», «Назарбаев Қоры, Назарбаев Университеті, Назарбаев 
Зияткерлік мектептерінің мҽртебесі» туралы Заң қабылданды. Сондай-
ақ, «Білім туралы» Заңға да тҥбегейлі ҿзгерістер енгізілді. Білім саласын 
дамытудағы басты бағыттардың бірі – Елбасының тапсырмасымен 
барлық білім беру деңгейлерінде сапаны бақылаудың бірыңғай 
вертикалі қҧрылды. 2020 жылға қарай барлық балалар мектеп жасына 
дейінгі оқытумен қамтылуға тиіс. Бҧл ҥшін ―Балапан‖ арнайы 
бағдарламасы ҽзірленуде. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 
жылдық оқыту моделінің табысты жҧмыс істеуі ҥшін Ҥкімет барлық 
қажетті шараларды қабылдайтын болады.
Кҽсіптік жҽне техникалық білім беру кҽсіби стандарттарға 
негізделіп, қатаң тҥрде экономикалық қажеттіліктерімен ҿзара 
байланыстырылады. Жолдауда сондай-ақ, жоғары білім сапасының 
халықаралық талаптарға жауап беруге тиіс екені, бҧл ҥшін жоғары оқу 
орындары ҽлемнің жетекші университеттерінің рейтингісіне енуге 
ҧмтылуы міндетті екені атап кҿрсетілген. Болашақта қазақстандық адам 
капиталының 
бҽсекеге 
қабілеттілігін 
арттыру 
ҥшін 
белсенді 
инновациялар тарту жоспарының маңызы да ерекше. Адам 
ресурстарының білімсіз болуы келешектің тиімсіз болатынын айқын 
кҿрсетіп отыр. 
Сонымен бірге тиімді адами капиталды қҧру, инновациялық 
жобаларды іске асыру ҥшін жоғары білікті кадрларды тҽрбиелеу жҽне 
жаңа технологияларды қҧруға ерекше назар аударылды. Яғни 
республиканың 2020 жылға дейінгі ҧзақ мерзімді дамуының негізгі 
басымдықтарының бірі – Қазақстанның адами ресурстарын дамытуды 
іске асыруға бағытталған, заманауи білім алған, сауатты шешімдерді қа-
былдай алатын жҽне оны орындауға қабілетті мамандарды даярлау 
жҿніндегі Мемлекет басшысы алға қойған міндеттерді шешу толығымен 
ҧлттық білім беру жҥйесін жетілдіруге байланысты. 
2011 жылы еліміздің 44 білім ордаларында электрондық оқыту 
жҥйесі енгізілді. Бҧл – оқу бағдарламасына заманауи технологиялар мен 
ҽдістемелерді енгізуді тапсырған Елбасының тапсырмасын орындаудағы 

103 
маңызды қадам. Сондай-ақ 2012 жылы шешімін табуы тиіс бірнеше 
мҽселелердің басымдығын қарастыралық. Олар – Функционалдық 
сауаттылық жҿніндегі бес жылға арналған ҧлттық жоспарды қабылдау, 
мектептерде ҿлшемдік бағалауды енгізу, салалық қауымдастықтар 
базасында 
пилоттық 
режимде 
тҽуелсіз 
біліктілікті 
арттыру 
орталықтарын қҧру.
Жоғары білім жҥйесіндегі қабылданып жатқан реформаларға назар 
аударалық. Жоғары жҽне жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің 
мазмҧны мен сапасын арттыру жҧмыстары жҥргізілуде. 2011 жылы 
шетелдік ғалымдар мен оқытушыларды тарту жоспары бекітілді – 27 
жоғары оқу орындарына 1493 адам. 2011 жылдың 1 желтоқсаны 
жағдайында 1100 адам келді. 
Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарының 28% еуропалық 
несиелерді аудару жҥйесінің тҥрі бойынша несиелерді қайта есептеудің 
қазақстандық моделі енгізілді. 
Ҥдемелі индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасы (ҤИИД) 
ҥшін кадрларды даярлау мақсатында 37 базалық жоғары оқу орындары 
ірі компаниялармен ҿндірістік тҽжірибе базасын қалыптастыруға 
шарттар жасасты.
Жоғары оқу орындарының академиялық бостандығының 
кеңейтілуін қарастыратын жоғары жҽне жоғары оқу орнынан кейінгі 
білім берудің МЖБС негізгі ережелері ҽзірленді: бакалавриатта 55%-ға 
дейін, магистратурада 70%-ға дейін, докторантурада 90%-ға дейін. 
Жоғары оқу орындарының оқулықтарын ҽзірлеу жҽне басып шы-
ғаруды мемлекеттік қолдау жҥйесі іске қосылды, бірінші кезекте 
мемлекеттік тілде. Алғашқы рет жоғары оқу орындары ҥшін базалық 
оқулықтарды басып шығаруға мемлекеттік қаржыландыруға респуб-
ликалық бюджеттен қаражат бҿлінді. 
Жоғары жҽне жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің сапасын 
арттыру жҽне бҽсекелес ортаны қалыптастыру мақсатында жоғары оқу 
орындары жіктеуінің жаңа жҥйесі іске қосылуда. Биылғы жылы 
Қазақстанда жоғары оқу орындарының жіктеуіші ҽзірленіп, ҧсынылды. 
Жоғары оқу орындарының алты санаты белгіленді: ҧлттық зерттеу 
университеттері, ҧлттық жоғары оқу орындары, зерттеу университеттері, 
академиялар мен институттар. Ҽр санат бойынша ҽлемдік тҽжірибені 
ескере отырып, қазақстандық жоғары оқу орындарының жҥйесін 
оңтайландыруға мҥмкіндік беретін жаңа талаптар ҽзірленді. 
Зерттеу университеттерін қҧру – бҧл білім мен ғылымды біріктіруге 
мҥмкіндік беретін жалпы ҽлемдік ҥрдіс екендігін атап ҿткен жҿн. Сол 
ҥшін «Ғылым туралы» ҚР Заңына сҽйкес инновациялық қызметке 
бағытталған зерттеу университеттері мен жоғары оқу орындарын қҧру 
тетігі ҽзірленді. Ағымдағы жылы Жоғары ғылыми-техникалық 
комиссияның шешімімен инновациялық нҽтижеге бағытталған 

104 
университеттік ғылымды мақсатты дамытудың ғылыми бағдарламасы 
іске асырылды. 
Қазақстандық жоғары оқу орындары ҽлемдік рейтингтерде 
лайықты орындардағы бҽсекелес кҥреске тҥсуде. 2011 жылы ҽлемнің 
700 ҥздік университетінен қҧралған Quacquarelli Symonds рейтингінің 
нҽтижесі бойынша Ҽл-Фараби атындағы ҚазҦУ 200 тҧғырға кҿтеріліп, 
401-450-орынға ие болды (2009 жылы – 601-650-орын). Қазақстанның 
жетекші ҧлттық университеттері – Ҽл-Фараби атындағы ҚазҦУ жҽне 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҦУ топ-университеттерінің қатарына енген 
Орта Азияның бірінші жоғары оқу орындары болды. 
Бҥгінгі кҥні республикамызда жастар саясатын табысты жҥзеге 
асырып жатқан 19 жастар ресурстық орталығы жҧмыс істейді. Еліміздің 
ҽлеуметтік-экономикалық дамуына жастарды тартуға бағытталған жаңа 
жобаларды жҥзеге асыру ҥшін 2009-2011 жылдарға арналған «Ауыл 
жастары», «Жастар кадрлық резерві», «Жастар – Отанға», «Дипломмен – 
ауылға», «Жасыл ел», тағы басқа жалпы ҧлттық бастамасын жҥзеге 
асыру бойынша жҧмыстар іске асырылуда. «Мемлекеттік жастар 
саясаты мҽселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң-
намалық актілеріне ҿзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң 
жобасы ҽзірленді. Негізгі жастар саясаты бағдарламалық мақсаттардың 
бірі 
жастардың 
белсенді 
азаматтық 
бағытын, 
ҽлеуметтік 
жауапкершілігін, отансҥйгіштік сезімін, жоғары адамгершілік жҽне 
кҿшбасшылық қадір-қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған. 
Жоғары білікті педагогикалық қызметкерлердің ҥлесі артуда; 
қамқоршылық кеңестер қҧрылды; менеджмент саласында білім беру 
ҧйымдары басшыларының біліктілігі артуда; электрондық оқыту жҥйесі 
енгізілуде; мектепке дейінгі тҽрбиемен жҽне оқытумен балаларды қамту 
артуда; 12 жылдық оқу ҥлгісіне толық кҿшудің дайындық кезеңі 
басталды; «Назарбаев Зияткерлік мектептері» жобасы шеңберінде 
мектеп қҧрылыстары жҥруде; жҧмыс берушілермен бірлескен 
біліктілікті тҽуелсіз бағалаудан ҿткен техни
калық жҽне кҽсіптік білім 
тҥлектерінің ҥлесі артуда; ҥздік ҽлемдік университеттер рейтингісінде 
кҿрінген Қазақстанның жоғары оқу орындарының саны артуда; импакт-
факторлармен ғылыми журналдарда жарияланымдары бар профессор-
лық-оқытушылық қҧрамы мен ғылыми қызметкерлер ҥлесі артуда; 
жастар жастар саясаты мен патриоттық тҽрбие саласындағы іс-
шараларды іске асыруға белсенді тҥрде қатысады. 
Білім беруді жаңғыртудың мемлекеттік стратегиясының жалпы 
логикасы Жолдау мен Қазақстан Республикасында білім беруді 
дамытудың 
2011-2020 
жылдарға 
арналған 
мемлекеттік 
бағдарламасының негізгі ережелерін біріктіреді. Президент білім 
берудің қолжетімді болуына, тҥлектердің біліктілігіне тҽуелсіз баға 
беретін жҥйе қҧру, білім берудің тҽрбиелік жағын кҥшейтуге назар 
аударады. Президенттің ойынша, Қазақстанның этносаралық келісімді, 

105 
діни толеранттылықты, кҿптілділікті сақтаудағы бірегей тҽжірибесі 
білім берудің барлық деңгейлерінде енгізіліп, оқытылуы қажет. Бҧл 
озық 
білімді, 
адамгершілік 
қасиеті 
жоғары, 
озық 
ойлы 
қазақстандықтардың жаңа буынын қалыптастырудың негізіне айналады. 
Сондай-ақ 2012 жылдағы басты міндет білім беру ҧйымдарындағы 
тҽрбие жҧмысы мҽселесі болып табылады. Ағымдағы жылы Білім беру 
ҧйымдарына тҽрбие жҧмысын енгізу жҿніндегі кешенді жоспар 
қабылданып, онда жастарды толеранттылық, ҧлтаралық келісім, 
адамгершілік негіздері, патриоттық, заңға мойынсынушылық жҽне 
еңбексҥйгіштік 
принциптері 
бойынша 
тҽрбиелеу 
мҽселесі 
қарастырылатын болады.
Жолдауда кҿрсетілгендей, қызмет етіп жҥрген жас мамандардың 
біліктілігін арттыру жҽне қайта даярлау ісінің инновациялық тҧрғыдан 
кҿпсалалы болуын қамтамасыз ету кҿңілімізден шықты. Ол – тҿрт 
мыңнан астам шағын жинақталған ауыл мектептері ҥшін аса қажет. 
Сондықтан ҿндірістен қол ҥзбей одан ҽрі екінші мамандыққа оқу 
жҥйесін дамытуды қолға алуды еліміздің болашағына қызмет ететін 
кҿрегендік қадам деп есептейміз. Сондай-ақ жас маманның ҽлеуметтік-
экономикалық мҽртебесінің артуы аса маңызды. Осыған байланысты 
Жолдауда тҧрғын ҥйлердің жалға берілуінің жаңа тҽртібін енгізу жас 
мамандардың баспана жағдайының оң шешім табуына ҥлкен кҿмек 
болмақ. 
Білім саласына министр Б.Жҧмағҧлов келгелі бері де біраз шаруа 
қолға алынды. Ол ҽуелден-ақ «Білім беруді дамытудың 2011-2020 
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны» іске асырудың 
маңыздылығына кеңірек тоқталды. Сапалы білімге қолжетімділікті 
арттыруға бағытталған білім беруді қаржыландырудың жаңа тетіктерін 
ҽзірлеу, білім беру жҥйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету, 
педагог қызметкерлердің мҽртебесін арттыру, білім берудегі 
менеджментті жетілдіру, сонымен қатар жоғары білікті ғылыми жҽне 
ғылыми-педагог кадрларды даярлау сияқты аса маңызды міндеттерді 
жҥзеге асыру мақсатында біліктілікті арттыру жҥйесіне тҥбегейлі 
ҿзгерістер енгізуге кірісіп кетті.
Кез келген ел экономикасының қарқынды дамуын қамтамасыз 
ететін жоғары білікті жҧмысшы кадрлар мен орта буын мамандарын 
даярлау – негізгі басымды бағыттардың бірі болып саналады. Содан да 
болса керек, ЮНЕСКО техникалық жҽне кҽсіптік білімге баса назар 
аударса, БҦҦ Декларациясы оны мыңжылдық даму мақсатына 
жатқызды. Бҽсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруді алға қойған 
Қазақстан да осы бағытта елімізде 2008-2012 жылдарға арналған 
техникалық жҽне кҽсіптік білім беруді дамытудың мемлекеттік 
бағдарламасын қабылдап, негізгі міндеттерді айқындады. Елбасы 
Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауларында кҽсіптік жҽне 
техникалық білім берудің маңыздылығына ерекше мҽн беріп, оған 

106 
жаңаша кҿзқарас қажеттігін баса айтып жҥр. Президент Ҥкіметке осы 
мҽселеге қатысты мемлекеттік бағдарлама ҽзірлеуді тапсырды. 
«Атамекен Одағы» Ҧлттық экономикалық палатасы, мемлекеттік 
органдар мен холдингтер ҿкілдері, дҥниежҥзілік банк сарапшылары, 
жҧмыс берушілер мен ғалымдардан тҧратын жҧмысшы тобы осы 
бағдарламаны ҽзірледі. 
Техникалық жҽне кҽсіптік білім берудің тиімділігі жоғары 
ҧлттық жҥйесін қалыптастыру – ел экономикасының қарқынды 
дамуының негізгі факторы, жастардың жҧмыспен қамтылуына жағдай 
жасау арқылы Қазақстан қоғамының ҽлеуметтік тҧрақтылығын сақтау 
болып табылады. Отандық экономиканың жоғары технологиялық 
салалары мамандандырылған еңбек ресурсын жҽне дамыған ғылыми-
техникалық базаны қажет етеді. 
Былтыр «Ғылым туралы» жаңа Заң қабылданды. Нҽтижесінде 
бҧған дейін нақты кҿңіл бҿлінбей келген ғылым саласына айтарлықтай 
жағдай жасалатын болды. Біріншіден, зерттеулер мен оларды 
қаржыландыру туралы шешімдерді қабылдауға ғалымдардың ҿздерін 
тарту қарастырылды. Екіншіден, ғылымды қаржыландырудың – базалық 
жҽне гранттық жаңа тетіктері енгізілді. Тіпті, ғылымды дамытуға 2011 
жылы 29 млрд. теңге жҧмсалса, биыл 42 млрд. теңге бҿлу жоспарланып 
қойды. 
Ҽлемдік қаржы дағдарысы жағдайында экономиканы кҿтеруге 
қоғамды басқару мен ҿндіріс салаларында экономикалық тиімді жҽне 
озық инновациялардың дамуы негіз бола алады. Инновациялық процесс 
идеяның пайда болуынан оның нақты жҥзеге асырылуына дейінгі циклді 
қамтиды. Ғылымның ҿндірістен алшақтауы – елдегі инновациялық 
индустрияның жеткіліксіз дамуының негізгі себебі. Қазақстан 
Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы Жарлығымен 
бекітілген 2003–2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының 
Индустриялық-инновациялық 
даму 
стратегиясы 
мен 
серпінді 
жобалардың іске асу табыстығын анықтайтын қазіргі индустриялық 
инфрақҧрылымды қалыптастыру ҥшін мемлекеттік-жеке меншік 
серіктестік негізіндегі мҥмкіндіктерді белсенді пайдалануды кҿздейді.
Елде ғылыми зерттеулердің нақты іске асуын қамтамасыз ететін 
басымдылық, ынталылық, тҽуекелдік зерттеулердің жҽне тҽжірибелі-
конструкторлық жҧмыстардың дамуына қолдау жасау мақсатында 
―Ғылым қоры‖ акционерлік қоғамы қҧрылған болатын. ―Ғылым қоры‖ 
―Парасат‖ ҧлттық ғылыми-технологиялық холдингі‖ АҚ-тың еншілес 
компаниясы болып табылады, оның міндеті Қазақстанның тҧрақты 
ғылыми-технологиялық жҽне ҽлеуметтік-экономикалық дамуы ҥшін 
қажетті ғылыми ҽзірлемелер мен жобаларды іріктеп, оларды 
коммерциялауға, тікелей ҿндіріске енгізуге қолайлы жағдайлар жасау 
болып табылады. Сонымен, ―Парасат‖ холдингінің қызметі Қазақстан 
экономикасына озық ғылыми-технологиялық ҽзірлемелерді енгізу ҥшін 

107 
қажетті жағдайлар жасау, серпінді ғылыми жҽне инвестициялық 
жобалар қҧруға бағытталған. Инвестициялық жобаларды жҥзеге асыру 
ҥшін қаржылық қолдау Қазақстан Республикасының Білім жҽне ғылым 
министрлігі арқылы (іргелі жҽне қолданбалы зерттеулер) жҽне ―Ғылым 
қоры‖ арқылы (қолданбалы сипаттағы бастамашылық жҽне тҽуекелді 
ғылыми зерттеулер) есебінен жҥзеге асырылады, сондай-ақ ғылымның 
нақты сектормен бірігуіне қолдау жасауға тиіс даму институттары 
арқылы жҥреді. 
Қазақстанның жеделдетілген индустриалдық-инновациялық даму 
бағдарламасын жҥзеге асырудың басталуымен ғылыми саланы дамыту 
мҽселесі негізгі мҽнге ие болып отыр. Яғни, негізгі мақсат – ғылымның 
дамуына жаңа қарқын беру, оның дамуы ҥшін дҧрыс бағыттар беру жҽне 
қазақстандық бизнестің ғылыммен тығыз байланыста болуына ықпал 
ету. Еліміздің ғылыми инновациялық бағытта дамуын негізгі нысан етіп 
ҧстау кҥн тҽртібіне шығарылып жалпы, отандық ғылымды ҽлемдік 
деңгейде табиғи жолмен дамыту жҿнінде нақты міндеттер алға 
қойылды. Сондай–ақ, ғылым сапасын заманауи талапқа сай арттыру 
қажеттігін назарға салып, ҽрбір ғылыми жҧмыс ел дамуына, 
экономиканың ҿсуіне ҿз ҥлесін қосуы керектігін, ғылыми-инновациялық 
жҧмыстарға ерекше кҿңіл бҿлу қажеттігі атап ҿтілді.
Ғылым 
мен 
білімнің 
университеттерде 
ҧштасуына 
қолдау 
кҿрсетілмек. Бҧрын базасы мықты, ғылыми ҽлеуеті ҧшан-теңіз жоғары 
оқу орындары негізгі саламыз білім беру деп келсе, ендігі жерде зерттеу 
жҧмыстарымен де айналысуға мҥмкіндік туып отыр. Ҽлемдегі ҿзіміз 
ҿркениетті елдер деп танып отырған АҚШ-та, Германияда, Жапонияда, 
Ҧлыбританияда мҧндай классикалық университеттер бҧрыннан 
қалыптасып қойған. Енді сондай ҥрдіс бізде де бірте–бірте орын ала 
беретін болады. Алдағы уақыттарда университетті бітіріп, магистр, 
доктор РhD атағын алғандар тікелей ғылыми–зерттеу жҧмыстарымен 
айналысуға толық мҥмкіндік алатын болады. Бҧрын ҽлемдегі озық 
жоғары оқу орындарының қатарына ену мҽселесіне де еліміздегі 
университеттердің тек қана білім берумен айналысатыны кедергі болып 
келсе, ендігі жерде оған тосқауыл қойылмақ. Елбасы кешегі кеңес дҽуірі 
бҿліп тастаған білім мен ғылымды бір арнаға тоғыстырды. Бҧл ендігі 
жерде ҿз жемісін берері шҥбҽсіз. Ендігі жерде ғылыми идеясы бар ғалым 
ғылыми кеңесте ҿзінің жҧмыстарын дҽйектей отырып, грантқа ие болуға 
мҥмкіндігі бар. Бҧл ғылыми модель заман талабынан туып отыр. Енді 
оны жҥзеге асырып, нҽтижесін ел дамуына жҧмсау біздердің басты 
борышымыз болып саналады. 
Ҽсіресе, тҿрткҥл дҥниедегі университеттік ғылымның озық ҥрдісі, 
білімді интеграциялаудағы дағдалы дҽстҥр жаңа техника мен 
технологияның қолданысқа енуіне мол мҥмкіндік туғызары сҿзсіз. Бҧл 
істе жан-жақты болу, кҽсіптік оқуды ғылыми зерттеу жҧмыстарымен 
ҧштастыру істің тиянақты шешілуіне жол ашады. Ал, осы 

108 
университеттік ғылымның ҥздіксіздігі зерттеу ауқымдарының кҿлемді 
болуына, тыңғылықты аяқталып, ҿз нҽтижесін беретініне септігін 
тигізері кҥмҽнсіз. Яғни, жоғары білім беруді ғылым, ҿндіріс пен 
нарықтың жылдам ҿзгеріп жатқан ахуалына бейімделген кҽсіби 
мамандар даярлауға мҥмкіндік беретін ҧлттық моделін

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: