31.Қазақ лексикасындағы кірме сөздердің тілімізге ену жолдары,кезеңдері, ерекшеліктерін мысалдармен дәйектеңіз.
Өзінде жоқ сөзді өзге тілдермен ауысып алу арқылы да тіл өзінің сөздік құрамын байытып, дамытып отырады. Кірме сөздер дегеніміз басқа тілден енген сөздер. Халқымыздың ертедегі даму тарихына көз жүгіртер болсақ, көптеген елдермен үнемі тығыз байланыста болғандығын көреміз. Халқымыз ұзақ даму тарихында бірсыпыра елдермен араласып, әр кезеңде түрлі қарым қатынастар жасағандығы бәрімізге белгілі. Ертеде тәжік, өзбек, халықтары арқылы VIII – XI ғасырда араб парсы елдерімен, XII – XIII моңғол халқымен күшті байланыста болған. Қазақ тілінің сөздік құрамындағы кірме сөздер негізінен төрт халықтың тілінен енген. Олар: араб тілі, парсы тілі, моңғол тілі және орыс тілі. Араб, парсы тілінен енген сөздер: адам, әлем, ,ылым, білім, мектеп, мұғалім,
Маңғол тілінен ел билеуге байланысты ұлыс, нөкер, жасақ, жарлық
32.Араб-парсы тілдерінен енген сөздер,олардың ену жолдары,зерттелуі бойынша хронологиялық шолу жасаңыз.
Араб парсы сөздері тілімізге үш сала бойынша енген:Ғылым мен мәзениетке, әлеуметтік өмірге байлансты: тарих, әдебиет, мәдениет, тәрбие, емтихан, емле, ғылым, пән, әлем т.б
Үй тұрмысы мен шаруашылыққа, саудаға байланысты: бәс, жиһаз, парақ, қаражат, несие, шарап т.б
Дінге байланысты: құран, иман, мешіт, құдірет, құрбан, ұға, жаннат, рамазан, жаназа, намаз т.б
Сондай ақ, адам аттарына байланысты сөздер де еңген: Ғали, Сағдат, Фатима, Уәли, Жақып, Мәлік, Назым, Рүстем т.б Араб пен парсы тілдерінен сөз алмасу өте ерте кезеде басталған. Таяу және Орта Шығыс халықтарының мәдени өміінде араб тілі халықаралық тілдің қызметін атқарған. Араб парсы тілінен ауысқан сөздер атқаратын қызметі жағынан әр түрлі. Бұны төрт топқа бөліп қарауға болады: Тілімізге әдбен сіңісіп, қазақтың байырғы төл сөзіндей болып кеткен актив сөздер. Мысалы: ас, бақыт, ар, дүние, шаруа, дос, зат, қас, айна т.б
Жалпы халыққа таныс әрі түсінікті болып, шаруашылықта, өндірісте, түрлі мамандықтарда терминдік мәні бар сөздерді айтамыз.Мысалыға: нарық, базар, байрақ, арзан, зейнет т.б
Әр түрлі экспрессивті эмоциялық мәні бар, ерекше стильдік реңк тудыратын сөздер жатады. Мысалы: махаббат, нұр, біссімілә, азамат, дидар т.б
Әдеби тілдің шеңберінен біржола ығысқан немесе ығысуға жақын жүрген сөздер. Мысалы: уалият, уәзір, сауал, жарапазан, хикмет т.б
Достарыңызбен бөлісу: |
