Б. Адамбаев апық

Б ұ л — негі зі нде т а п қ ы р л ы қ т ы
көрсететін 
мысал.
Б і р а қ м ы с а л д ы ң а с т а р ы н д а «кө г ал д ы ж е рд і гулайттап,
ыршып жү рі п ән с а л ғ а н » шег і ртке мен 
көрінген гүлге 
ү шы п - қ о ны п күнді к қо р ек т ің қ а мы м ен жүрг ен
көб ел ек 
қ а р а к е т т е с ж а н д а р ғ а ө зі нше 
ең б е к іи іл
ж ә н е
қанағатіиыл
қ ұ м ы р с қ а н ы
үлгі ету бар.
Осы бір б о л м а ш ы м ы с а л д а қ а н а ғ а т ш ы л д ы қ т ы құп- 
та й ты н емеурі н ж а т ы р . Ш е ш е н д і к сөздерді ң мұндай же- 
ңіл т ү рл ер і — б а л а л а р д ы т а п қ ы р л ы қ қ а , еңб екк е тәрбие- 
леуд і ң тәсілі.
М ү н ың несін с ұ ра йс ың ? 
Б ү л — дойыр емес,
Т а с па с ы т ай терісі, 
Он екі та с па бір етер,
Өзегі өгіз терісі, 
Тиген же рі дір етер, —
дейтін сөз б а л а н ы ң о й л а у ш а м а - ш а р қ ы н а л а й ық т а п , он 
екі өрім қ а м ш ы н ы ң неден ж а с а л а т ы н ы н , қызметін, д о й ­
ыр қ а м ш ы д а н а й ы р м а ш ы л ы ғ ы н а ң ғ а р т а ды .
Ө н ер қ ұ м а р
б а л а л а р ғ а а р н а п а йт ы л ға н өрі мші ні ң осы бір ауыз сө- 
зінің де бі лі мді к мәні бар.
Өз ағ ас ы н т а б а л а п ,
Кісі ағ а сын ж а ғ а л а п ,
Шә у - ш ә у етіп үрген шіркін,
Д о м а л а қ үйге кірген шіркін, —
деп қ а с қ ы р итке өкпе- наз айтыпты-мыс.
Б ұ л м ы с а л д ы ң д а өзі нді к мәні, м а қ с а т ы бар. 
Ит т і ң
тегі қ а сқ ыр , қ а с қ ы р д а н бөлініп а д а м ғ а дос болған жа ну-
ар екенін ж ә н е а д ам үшін күзетші лік,
к ө м е к ші лі к қыз- 
мет а т қ а р а т ы н ы н б а л а г а бүдан қ ы з ғ ы л ы қ т ы ті лмен тү- 
сінді ру қиын.
Т о л ғ а у сөздерді ң бір түрі — ше шенд і к ж ұ м б а қ . К а ­
з а к қ а ш а к н а н осп ақ тап , т ұ с п а л д а п сөйлеуді сүйеді.
Ш еш е нд і к ж ү м б а қ ж а с т а р д ы ң ө з а р а әзі л үстінде сы- 
насу, с ы р л ас у әдістерінің бірі болған.
Ж и р е н ш е шешен б о з б а л а кезінде ж ы л қ ы су а рып тур- 
ран Қ а р а ш а ш т ы ң жеңг есі не ж ү м б а қ әзі лмен тиіседі:
...Керілгенің қ а л а й ,
Кеке ңдег е ні ң қ а ла й? !
Оған к е лі нше к кенеттен ж а у а п береді.
...Қерілгенім — жол ы м.
Кекеңдеген — кү лы ны м.
108

С ы н ш ы л д ы қ үшін әр з а т т ы ң ж а л п ы л ы қ ж ә н е ж а л қ ы -
л ы қ ерекшелі ктері н, о р т а қ жә не о қ ш а у белгі лерін а ж ы -
р ат а білу, з ат т ың ж а р а т ы н д ы қасиеті мен ж а с а қ д ы қа- 
сиетін ай ыра білу шарт. С ын шы сонда ғ ан а бір нәрсені 
екінші нәрсемен са лы с т ыр а, шендестіре а л ад ы,
негізгі 
белгісін ж а з б а й тауып, т ы ң д а у ш ы с ы н а
же тк і з е
біледі. 
Қ ыс қ ар т ы п берілген мы с а лд ан ке лі нше кті ң 
сөзге ұста, 
ойға ұтқырльі ғымен бірге с уа рғ ан м а лы мен су құ й ған
ы д ы с т а рын ың қасиеттері н же ті к білетіндігі а ң ғ а р ы л а д ы .
С а р қ ы р а м а н ы ң ар ж а ғ ы н д а ,
С ы л д ы р м а н ы ң бер ж а ғ ы н д а ,
М а ң ы р а м а н ы ү л ы м а жеп ж а тыр ,
Ж а н ы м а ғ а сүйкемені әкел, —
деп к а йы н д а р ы н ы ң атын тергейтін келі ншекті ң а т ас ы на н 
а й қ а й л а п п ы ш а қ сүрайтын белгілі сөзі де ше шен д і к жұм- 
б а қ т ы ң көне түріне ж а т а д ы . Ж ү м б а қ сөздерді ң 
басты 
қасиеті ж а с т а р д ы а ң ғ а р ы м п а з д ы қ қ а , з ере кті кке б а у л и ­
ды, ой өрісін кеңейтеді.
Қыз бен «жігіт» ж о л а у ш ы л а п келе ж а т ы п ж о л сүра уғ а 
бір к о йш ы ғ а б ұр ыл а д ы . Қо йш ы а м а н да сы п, ж о л көрсет- 
кеннен кейін:
— Б әре кел д і қ ы з д ы ң мінген ж ор ға сы на ,
Б ү л қ ыз д ы ерткен жігіт ж о л ы болмасын ба! —
дейді.
Сонда қыз а тын ың басын те ж е п б ыл ай дейді:
— Ей, есі кеткен есер қойшы!
ІЧенің шешемні ң шешесі 
Б ұ л жі гі тті ң қа йын енесі 
Сонда біздер несі?
Әкесі мен б ал асын ш а т а с т ы р а әзілдеген а ң қ а у қой шы 
ү ял ып қ а л а д ы .
А ла йд а ше шенді к ж ұ м б а қ әзі л-е рмек үшін, 
немесе 
о й л а н д ы р у үшін ғ ан а қ о л д а н ы л м а й д ы . Қөбінесе, шешен 
билер көпші лі кке 
білгірсіп 
көріну, 
билі к- шеші мдері н 
ж ү р т қ а бірден д а б ы р л а м а у үшін қ о л д а н а д ы, кей 
жағ- 
д а й да алдын а л а астыртын келісіп алып, көпші лі к 
ал- 
д ын д а ресми түрде бір-екі ауыз түспалме н бітісу әдетте- 
рі де болған. Қейде керісінше, ел тілегіне сай шеші лген 
д ау д ы х а л ы қ соңынан қорытып, билерді ң 

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: