Б. К. Жумабекова биол гылым докт., Павлодар Мемлекеттік

эксудаттарымен  қоректенеді.

Жұпталганнан  соң  10-12  күннен  кейін  ұрғашы  200  дернәсіл 

шыгарады,  дернәсілдерін  10-15  данадан  малдардын  мацерирленген 

жерлеріне,  шырышты  қабығына  және  жараларға  салады.  Жарадағы 

дернәсілдер 3 -6   күнде дамиды. (23-сурет).

Осы  уақытта  олар  екі  рет  түлейді  жэне  ұзындығы  20  мм  дейін 

жетеді.  III  сатыда  дамыған  дернәсілдер  жарадан  жерге  түсіп,  1-18  см 

тереңдікке  көміліп,  көбелекке  айналады.  Қуыршақ фазасы  9—24  күнге 

созылады.  Күзде  пайда  болған,  дернәсілдер,  куыршақ  фазасында 

қыстайды  және  дамуын  келесі  жылдың  көктемінде  аяқтайды.  Бір 

тұқымның  жалпы  даму  циклы  25-30  күнді  құрайды.  Имагоның  өмір 

сүру  ұзақтығы  20—30  күн.  Жазда  вольфарт  шыбындар  бірнеше  тұқым 

беруі  мүмкін:  Солтүстік  Қазақстанда  екеуге  дейін,  Оңтүстікте  -  

алтыға  дейін,  Орталық  жэне  солтүстік-шығыс  бөлікте  3 -4   рет. 

Вольфарт  шыбындардың ұшуы  республиканың солтүстігінде сәуірден 

қарашаға  дейін,  солтүстікте  —  маусымнан  тамызға  дейін,  орталык

және шығыста -  мамырдан  қыркүйекке дейін болады.

Ш

1  -  имаго,  1-3 жастағы, 2-3 дернәсіл, 4 -  куыршак

23-сурет -  Вольфарт шыбынның даму циклы

Э пнзоотология. 

Вольфартиозбен 

малдардың  барлық  түрі 

аурады, бірак ерекше зақымданатыны  қойлар, сонан соң түйелер.

Қазақстанда  ауру  барлық  аймақгарда  кездеседі,  бір  маусымда 

қойлардың  50 

%

  жұқгырады,  эсіресе  қойлар  және  ісектер.  Ең  көп

48

жұқтыратын  карбалас  кез  қойларды  қырқу  кезімен  сәйкес  келеді, 

Шыгыс  жэне  Батыс  Қазақстанда  маусымның  екінші  жартысында,  ал 

Солтүстікте  маусым-шілдеде,  оңтүстікте  мамырда  және  тамызда.  Бір 

малдың закымдану  қарқындылыгы орташа 80-90 дернәсіл.

Патогенез  және  ауру  белгілері.  Вольфартиоз  факторларының 

пайба  болуы:  койларды  кешіктіріп  қырқу,  кешіктіріп  піштірту,  қырқу 

барысында  теріні  жаралау,  жайыламдағы  кенелердің  жабыскан  жерін 

теріден  алып  тастау,  койларды  топтау  суару,  кезінде  болатын  жүннің 

дымқылдануы  және  терінің  баздануы  болып  табылады.  Клиникалық 

вольфартиоз  малдардың  мазасызданып,  дене  температурасының 

көтерілуімен,  арып  кетуімен  байкалады.  Жарада  паразиттік  тіршілік 

ететін  дернэсілдер  ұлпаны  зақымдайды,  ауыртады,  кышытады. 

Ауырған  койлар өрісте жайыла алмай, топтан  қалып отырады.

Патологоанатоіииялық  өзгерістер.  Вольфартиоздан  өлгендер 

әдетте азган  малдар.  Паразиттік дернәсілдер теріге,  шырышты  қабакқа 

сасық  иіс  шыгарып  елеулі  закым  келтіреді.  Жараны  тексеру  кезінде 

закымданган  жерде  сэл  гана  шығып  тұрған,  дернэсілдердің  артқы 

ұштарын  көруге  болады.  Қансырауга  әкеләп  соқтыратын,  қан  жүретін 

түтікшелері бұзылады.

Диагнозды  клиникалық  белгілері  жэне  малдың  денесіндегі 

закымданған  жерлері  мен  жарадагы  дернэсілдерді  байкау  негізінде 

койылады.

Емдеу.  Ауру  малдарды  анықтау  үшін  барлық  паразиттену 

мерзімі  ішінде  эрбір  2-3  күн  сайын  малдарда  клиникалық  бақылау 

жүргізіледі. 

Ауруларды 

вольфартоль, 

вольфазоль-Д, 

эстразоль 

препараттарымен, 

аэрозоль 

қаптамадағы 

миазольмен 

5-8 

күн 

интервалмен  екі  рет  емдейді.  Препаратты  құю  жарага  бағытталады 

және  15-20  см  қашықтықта  1-5  сек.  ұстап  тұрады.  Вольфартиоз 

кезінде  жарага 

0,1

  %-ті  в.  э.  цимбуша  (циперметрина), 

0,2

  %-ті 

анаметрина-Н,  стомозана (перметрина), сумицидина (фенвалерата)  0,2 

мл/см  мөлшерінде  6-7  күн  аралығында тиімді  болады.  Гиподермин

-   хлорофос,  1  %-ті  ДДВФ  су  ерітіндісі,  неоцидола,  2  %-ті  в.  э. 

циодрина,  сульфидофоса,  пропоксура 

0,2

  мл/см"  мөлшерде 

1-2

  рет

6-7 күн аралығында шприцтан жараға жағылады.

Алдын  алу  шарасы.  Вольфартиозьен  күресу  шарасы  алдында, 

пайда  болуына  әсер  ететін  және  зақымданудың  алдын  алу  себебін 

қарастыру  кажет.  Ол  үшін:  тез  арада,  уақтылы  қойларды  кырқу, 

піштіру  және  қозылардың  құйрығын  кесу.ауа райы  жылынғанға дейін 

жүргізіледі;  қырқу  барысында  теріні  жаралауды  болдырмау;  көздің 

айналасындағы  жүндерді  кырқу;  қойлар  үшін  су  көздеріне  құрғақ 

жағдай  жасауды  камтамасыз  ету;  берінің  баздануын  болдырмау;

49

жагіпай  козылардың  ііыек  гельминтоз  және  эймириоз  ауруларын 

болдырмау және тұягын қарау.

Вольфарт  шыбындарының  санын  азайту  үшін  және  көктемде 

күн  жылынғанда  олардың  дернәсілдерімен  қойлардың  жұқтыруын 

алдын  алу  үшін  қойларды  профилактикалық  себу  жүзеге  асырылады 

0,5  %-ті  в.  э.  циодрина,  сульфидофоса,  пропоксура  0,5  л  мөлшерде  14 

күнде  1  рет малдарга немесе 0,05  %-ті в. э.  неоцидолда.

Арнаулы 

алаңдарда 

ДУК, 

ВДМ, 

ЛСД 

дезинфекциялау 

машиналарымен  бүрку  жүргізіледі.  Қырыққанда,  піштіргенде  жэне 

құйрығын  кескенде  пайда  болған,  іріңді  жараларды  алдын  ала  емдеу 

қойларды  3  рет  су  эмульсиясымен  0,01  %-ті  дельтаметрина  (К-отрин, 

бутокс),  0,05 

%

  циперметрина  (цимбуш)  и  0,1  %  перметрина 

(стомозан)  300  мл  мөлшерде  малға  бүрку  қамтамасыз  етіледі  немесе 

пленка  болатын  препараттар  қолданылады:  коллодилар,  клей  БФ -

6

, 

кубатол.

2.7  Қ ан атсы з  гем атоф агтар

2.7.1  Б и ттер  (Апоріига) — ж алган түм сы қты   жәндіктер

Рагазііа отрядына кіретін, адамның және сүтқоректілердің  қанын 

сорып тіршілік ететін үсақ жәндіктер.

М орф ология.  Биттер — ұсақ қанатсыз  жәндіктер,  ұзындығы  1-5 

мм,  қылтанақты  түтікшенің  ішінде  орналасқан  ауыз  мүшесі  шаншып- 

соруға 

бейімделіп 

тұмсықшаға 

айналған. 

Қылтанақтарының 

жәрдемімен,  тұмсықша  жабын  қабықты  тесіп,  теріге  енеді.  Басы  мен 

көкірегі  кішкене,  құрсақ  бөлімі  жалпақтау.  Көкірегінде  үш  жұп  келте 

аяқтары  бар,  олардың  ұшында  матаға  немесе  шашқа  жабысуға 

бейімделген  имек  тырнақтары  жақсы  жетілген.  Биттің  жануарлардың 

түгіне  немесе  адамның  киіміне,  шашына  жабысқан  жұмыртқасынан 

(сіркесінен) дернәсіл  шығып, ол 3  рет түлеп, ересек Битке айналады.

Дернэсілі  (сірке)  ақ,  жалтыраған,  ұзындығы  0,65-1 

мм, 

ұзыншақ-  сопақша  формалы,  алдыңғы  жағында  ұрыққа  оттегі  жету 

үшін дөң қақпакшасы және саңылау бар (24-сурет).

I 

сатыдағы дернәсілде басы  ірі, қарны  кішкентай, ашық түсті, екі 

рет  түлегеннен  кейін  имагоның  барлық  белгісі  болады,  үлкен 

биттерден  айырмашылығы  көлемі  кішкентай  жэне  жыныстық  мүшесі 

жоқ және хетотаксия типті.

50

А  -   киім  биті; 

8

- С   -   бас  биті;  Э  -   жабыскақ;  К  -   дернәсілдің 

какпакшасы;  р -  шаш, д  -  жабысқақ масса

24-сурет — Адам битінің сіркелері (дернәсіл)

Биология.  Биттер  қожайындарымен  өмір  бойы  байланысты, 

тұрақты  эктопаразиттер болып  табылады.  Биттер -  толық өзгермейтін 

жәндіктер. Олар үздіксіз  көбейеді.  Үрғашысы бір күнде 2-ден  14 дейін 

жұмыртқа  салады,  өмір  бойы  -   330  дейін.  Жұмыртка  артқы  жағымен 

шашка жабысады. 

10-20

 күннен  кейін жұмыртқадан дернәсіл шыгады, 

20-45  мин.  кейін  қан  сорып  коректене  бастайды,  2  апта  ішінде  3  рет 

түлеп  имагога  айналады.  Жұмыртқадан  имагога  дейінгі  толық  емір 

сүру кезені  15-45  күн аралыгында болады.  Үргашыларының өмір сүру 

ұзақтыгы  ең  көп  46  күн,  еркектерінде -  32  күн.  Адамда  көйлек  биті  -  

Ресіісиһіз  уезйшепіі  болады,  бас  биті  -   Ресіісиіиз  саріііз,  жабысқақ  -  

Ресіісиіиз риЬіз (25, 26, 27-суреттер).

Эпизоотология.  Биттің таралу  ошагы  жұктырган  малдар  болып 

табылады. 

Биттер  қожайындардың  контакты  барысында  өрмелеп 

барып  жұғады,  әсіресе  малдар  бір  жерге  жиналганда,  төсемеден,  сау 

мапдарга  күтім  жасау  құралдары,  ат  маймандары  аркылы  жұгуы 

мүмкін.  Биттер  адамдар  мен  малдардың  біраз  ауруларын  қоздыратын 

жұқтырушылар:  бөртре  және  кайталама  сүзек,  шошкалардың  оба 

ауруы, жылқылардың  инфекциялық анемиясы, туляремия, бруцеллеза, 

сальмонеллеза,  эризипелоида  және  т.  б.  Ірі  қара  малдардың  битті 

жұктыруы  күзде  ұлгайады  жэне  ең  көп  кыста,  көктемде,  жазда  шұгыл 

азаяды.

51

"V .

А — еркек, В — ұргашы

25-сурет  -  Бас биті

26-сурет — Киім битінің еркегі

52

1

27-сурет — Жабыскақ ұрғашы

Патогенез  және  белгілері.  Малдардың  денесінде  ермелеп, 

биттер  ұдайы 

оларды 

мазалайды,  тітіркендіреді 

жэне  теріні 

қышытады.  Қан  сорғанда  зақымданған  жерге  сөлін  жберіп,  жүйке 

рецепторларын  тітіркендіреді. 

Малдар  ұдайы  астауға,  діңгекке, 

кабырғаға  және  баска  жерлерге  касынады.  Денесінде  тырналган  жэне 

сырылған  жаралар  пайда болады.  Биттер  көп  болганда тері  қабынады, 

қабыршақтанады,  жүні  түседі.  Малдарда  қан  азаю,  улану  белгілері 

пайда болады, олар жүдейді  жэне құнарлылыгы төмендейді.

Ірі  кара  малдарда  биттер  басында,  мүйізінің  айналасында  және 

мойнында  болады.  Шошқада -   құлагының  жанында,  жотасында  және 

кабырғасында  болады.  Жылқыда  биттер  мойнында,  жауырынының 

айналасында жэне құйрыгының ұшында болады.

Диагностнка.  Клиникалық  тексеру  жэне  денедегі  түктен  жэне 

денеден биттер мен сірке табу.

Алдын  алу  шаралары  және  емдеу.  Биттермен  закымданган 

малдарды 

инсектицидпен 

бүркиді: 

0,75 

%-ті 

карбофос 

эмульсиясымен, 

0,15 

%-ті 

циодрина, 

0,1

 

%-ті 

неоцидол 

эмульсиясымен, 

0,02

  %-ті  перметрина, 

0,01

  %-  ті  циперметрина 

эмульсиясымен  50-100  мл мөлшерде малдарды  10-15  күн аралыгында 

екі  рет.  Суық  мезгілде  жергілікті  емдеу  үшін  (жәндіктердің  көп 

жиналған  бөлігі)  аэрозоль  баллондагы  инсектицидтар  колданылалы  -  

акродекс,  инсектол, дерматазоль 40-60  г мөлшерде малга немесе 

1

  %- 

ті 

циодринмен 

дустылау 

жүргізіледі,  диазинонмен, 

0,5 

%-ті 

фенвалератпен  қойларга,  шошқаларга  30-40  г,  ірі  кара  малдар  мен 

жылкыларга  -   80-100  г.  Қайтадан  дәрі  бүрку 

7-10  күннен  кейін 

қайталанады.

53

Ивомекті  жылдың  кез  келген  мезгілінде  тері  асгына  енгізу 

жолымен  шошқаларға  50  кг массаға  1,5  мл  мөлшерде, б асқаларға- 50 

кг  массаға  1  мл  мөлшерде  қолданады.  Құралдаға  және  бөлмеге  бір 

мезгілде  дезинсекция  жүргізу  қажет,  1  %-ті  карбофоспен,  0,5  %-ті 

циодринмен, 0,25  %-ті  неоцидолмен.

Малдарды  таза  құрғақ  қорада  ұстаған  жөн,  оларды  серуендету 

керек,  сырт  терісін  үнемі  тазалау  немесе  сумен  жуу  қажет.  Мал 

шаруашылығына  келіп  түскен  малдарды  тексеру  қажет  және  бит 

табылса 

уақытша 

тыйым 

салып 

жазылғанша 

емдеу 

керек. 

Зақымданған 

малдарды 

басқа 

шаруашылықтарға 

және 

таза 

фермаларға ауыстырмау керек.

2.7.2 

Хоботты  отряд  -   КһупсһоСа.  Клоп  тұқымдастар  -  

Сітісісіае

Сітісісіае тұқымдас төсек-орын клопы (С іт е х  ІесШІагіиз) тұрғын 

үйлерде  кездеседі,  жиі  құс  қамайтын  күркелерде,  қоян  күркелерде 

және  зертханалық  жануарларға  арналған  бөлмеде  (тышқандар, 

егеуқұйрық,  теңіз  шошқасы) 

болады.  2500-ден  аса  түрі  белгілі. 

Құстарда,  кептерханада  өмір  сүретін  С.  іпоёогиз  және  С.  соІитЬагіиз 

паразиттейді. 

*

Морфология.  Клоптың  денесі  қабысқан,  қызыл-қою  түсті 

тұрпатсыз-сопақ  формалы,  ұзындығы  шамалы 

6

  мм.  Басында 

мұртшалар төрт буынды,  көзі күрделі дөңес, бізтұмсығы  ілгек-сорғыш 

типті.  Алдыңғы  кеудесі  жақсы дамыған,  ол жерде  үш  аяғы  бар.  Қарны

-   дөңгелек-сопақша 

формалы 

(28, 

29-суреттер). 

Жұмыртқасы 

бүгілген-сопақ, 

ақ 

түсті, 

қалпақшамен 

жабылған, 

субстратқа 

жабысқан.  1  сатыдағы  дернәсіл  ақ  түсті,  ұзындығы  1,2  мм,  ал  5 

сатыдағы — 5  мм.

28-сурет —Төсек-орын клопы

54

Мх  -   төменгі  жактары,  Мпсі  -   жогары  жақтары,  ЬЬг  -   үстіңгі  ерін, 

ЬЬ — астыңгьі ерін, Апі -  мүртшалар, Ос -  көздері

29-сурет  — Төсек-орын  клопының  ауыз  аппараты  — үзартылган 

кадалгыш кылтанды бізтұмсық

Биология.  Үргашы  қан  сорганнан  кейін  2  күннен  кейін 

жұмыртқалайды 

(30-сурет). 

Күнделікті 

12 

жұмыртқа 

салады, 

дернәсілдер  21-22  күннен  кейін  14-18  °С  температурада  жарып 

шыгады,  ал  22-26  С  -   8-9  күннен  кейін,  35  °С  -   5-6  күннен  кейін. 

Сондықтан  жазда  бөлмелерде  клоптар  тез  көбейеді.  Жұмырткадан 

шыккан  дернәсілдер  5  реітүлейді,  әрбір  түлеген  сайын  канмен 

қоректенеді.  4—6  аптадан  кейін  олар  жынысы  дамыган  клопка 

айналады.  Ересек  клоптардың  қан  сору  ұзактыгы  -   15  мин., 

дернәсілдер -   1-3  мин дейін.  Ересек жэндіктер бір сорганда 7  мг дейін 

кан  сорады.  Әдетте  клоптар  24-48  сагат  сайын  қоректенеді,  бірак 

ұзагынан  (1,5  жылга  дейін)  ашыгады.  Клоптар  14  ай  өмір  сүреді. 

Негізі  клоптар  кабырганың  терең  куыстарында  жэне  жабдыктарда 

орналасады.  Малдар мен кұстарга түнде шабуылдайды.

Эпизоотология.  Клоптардың  бір  цехтан  баска  цехка,  лас 

шаруашылыктан  таза  шаруашылыкка  таралуы  торларды,  астауларды, 

инвентария,  сонымен  қатарар  құстарды  баптайтын,  жұмысшылардың 

арнаулы жұмыс  киімдері  аркылы закымданады.

55

К -  жабысқақ масса, ОР -  қалпақша,  Н — эмбрионалды  масса

30-сурет -  Тосек-орын  клопының жұмыртқасы

П атогенез  ж әне  белгілері.  Клопы опасны также  как резервенты 

и 

переносчики 

возбудителей 

ряда 

инфекционных 

болезней: 

туляремии,  возвратного  тифа,  оспы  и  чумы  кур,  гемолитического 

стрептококка.

Клоптардың  шаққаны  білінбейді.  Қан  сорганнан  кейін  және 

терінің  жүйке  рецепторларын  тітіркендіретін,  жарага  улы  сөлдің 

түсуінен  тері  реакция  береді.  Шаққан  жерлерде  ісік,  қызарған  қатты 

қышу  пайда  болады.  Малдар  және  қүстар  мазасызданып,  терідегі 

зақымданган  жерлер  қышып,  арып  кетеді,  тауықтарда  жұмыртқапау

19  %,  дене  салмағы  -   20 

%

  төмендейді.  Негізі  клотардан  балапандар 

қатты  қиналады.  Шаққан  жерлерде  ісіп  қызару  үрдісі  дамиды, 

дерматит, папула пайда болады.  Кпоптар резервент жэне тнфекциялық 

аурулар  түрлерін  қоздырып  таратушы  ретінде  өте  қауіпті:  туляреми, 

сүзек ауруы, оспа жэне  тауық обасы, гемолитикалық стрептокок.

А лды н  алу  ш а р а л а р ы   және  емдеу.  Клоптар  табылса  алдын 

ала  жануарла  мен  құстарды  босатып,  бөлмеде  толық  дезинцекция 

жүргізіледі.  Мүмкіндігіне  қарай,  технология  бойынша  және  басқа 

себептерге  байланысты,  толық  дезинцекция  жасау,  клоптардың 

жұмыртқалаған орындарын  ғана емдеумен  шектеледі.

Мал  шаруашылығы,  құс  шаруашылығы,  виварияларды  міндетті 

санитарлық  жағдайда  ұстау,  ай  сайн  тексеру,  құрылыс  жұмыстарын 

жүргізу  және  санитарлық  өңдеу  қажет.  Шаруашылыққа  партиямен 

келіп  түскен  малдар  мен  тордағы  құстарды,  баптау  құралдарын  және 

жабдықтарды 

мұқият 

тексеру 

және 

қажет 

болған 

жағдайда 

дезинсекция жасау.

56

Бос  бөлмелерді  тегіс  дезинцекциялау  үшін  0,5  %-ті  карбофос 

эмульсиясы,  педикс-50,  циодрина,  0,25  %-ті  дурсбана  эмульсиясы, 

диброма, бензофосфага,  неоцидола 

100

 мл/м

2

  мөлшерде  колданы.іады. 

Дезинсекциялау  барысында 

кұстарды  бүрку  экологиялык  кауіпсіз 

0,05  %-ті  перметрина  эмульсиясымен,  0,005  %-ті  декаметрина  100 

мл/м"  мөлшерде  колдану.  Дезинсекцияны 

8-10 

күннен 

кейін 

қайталайды.

2.7.3  Бүрге (Арһапіріега)

Бүргелер  — ұсак  (0,75-5  мм)  канатсыз,  кансоргыш  жәндіктер, 

сүтқоректілер  мен  күстарды  паразиттейді.  Зірһопоріега  отрядына 

жатады,  жер  шарынын  шөлді  далаларынан  биік  тау  алкабындағы 

көгарлдарға  дейін  Памиро-Алай,  Тянь-Шань  және 

Алтай  гаулы 

жүйелерінің барлык жерлерінде өмір сүреді.

Қайталап  өзгерген  экожүйенің  Орта  Азия  мен  Қазакстанда 

пайда 

болуы 

және 

таралуы 

эпидемиологиялық 

және 

эпизоотологиялық  үлкен  кауіп  төндіретін,  бүргелердің  антропогендік 

фауналык  топтасуын  кұрайды.  ТМД  территориясында  блохтың  500- 

ден  аса  түрі  белгілі.  Қазакстанда,  Орта  Азияның  шөлейт  және  таулы 

аймактарында  100  жуык  блохтардың  түрі  тараған.  Гематофаги,  оба 

және 

баска 

инфекциялық 

және 

инвазионды 

аурулары 

бар 

полигостальды  эврибионтты  түрлері:  Риіех  іітііапз  -   космополит, 

адамда  және  жырткыш  аңдарды  паразиттейтін;  Сіепосерһаіісіез  Ғеііз 

және  С.  сапіз  -   ит  және  мысык  паразиттері,  қоректенеді  -   барлык 

жырткыш,  кеміргіш және адамда;  Уегшірзуііа аіасигі және V.  іоОі -  ірі 

кара  малдарда, 

жылқыларда 

және 

ешкілерде 

паразиттаіатын; 

Еһісіпорһаёа  §а11іпасеа  -   кұс  блохасы.  Сонымен  қатар  батыстың 

шөлейт  жерлерінде  жэне  Қазақстанның  оңтүстігінде  обаның  табиғи 

ошактарында  негізгі  ауру  туғызушы  блохтар  болып  табылады: 

Хепорзуііа  тіп а х ,  X.  сопГоппіз,  X.  һігіірез,  Рагасіорзуііа  ІегеПГгопз, 

Сегаіоруііиз 

Іаеуісерз, 

ал 

Тянь-Шань  таулы 

аймақтарында  -  

КһаёіпорзуІІа Ііүепігісоза, ОгорзуІІа зііапііеүі, Сегаіорһуіһіз Іеуесіеші.

М орфология.  Бүрге  денесі  кырынан  кысылған,  сарғыш  және 

кара-қоңыр  түсті.  Басы  алдынан  домалақ,  мұрьшалары  кыска, 

колбовидті (31 -сурет).

Басының  төменгі  жағында  ауыз  аппараты  жаөсы  дамыған 

қадалып-сорғыш  типті  (32-сурет).  Кеудесінде  мапдарда  жәндіктерді

ұстап  тұру  үшін  кызмет  ететін,  секірпш  типті  қарымды  үш  аяғы  оар 

Брюшко  10  сегменттен  тұрады.  IX  және  X  мүшелері  жыныстык 

өсінділерге  айналған  (27-сурет).  Жұмыртқа  ашық  жаркыраган, 

сопақша формалы, ұзындығы 0,5  мм.

57

3 1-сурет -  ¥ргаш ы  бүрге және денесінің артқы жагы

32-сурет  -   бізтұмсыгының  орналасуы  жэне  Сіепосерһаіісіез 

шаншу денесі  (А) және  қан сорганда (Б) (Снодграсс бойынша)

Дернэсілдері  қүрт  тәріздес  формада,  ашық-сүр,  сары  немесе 

қоңыр  түсті,  3 -1 0   мм  (33-сурет).  Ауыз  аппараты  кеміру  типті. 

Қуыршақ жібек қүрт тәріздес.

Б иология.  Бүрге — толық өзгеретін  жэндіктер  (34-сурет).  Еркегі 

мен 

сұтқоректілердің 

жэне 

құстардың 

қанымен 

қоректенеді. 

Ұргашысы  жұмыртқасын  қожайынының  ұясында  және  інінде  еркін 

тастайды.  Синантропты  түрлері  әртүрлі  қоқыстарды,  өқрылыстардагы 

полдың бұрышындагы  шаңдарды  пайдаланады.  Бірнеше қабылдаганда 

450  ден  2500  жұмыртқага дейін  жұиыртқалайды.  Олардан  7 -8   күннен 

кейін  әртүрлі  органикалық  субстраттармен  қоректенетін,  дернәсілдер 

пайда  болады,  3  рет  түрленеді  кокон  жамылган  қуыршаққа  айналып,

ересек  жәндік  шыгады.  Блохтың  өмір  сүру  ұзақтыгы  234-513  күн,  ең 

көп -  5  жыл. Олар ұзақ уақыт (18 айдан аса) ашыга алады.

33-сурет  -   Бүргенің  дернәсілі  Сегаіорһуііиз  и іск һ аті  кырынан 

трахей жүйесімен

А  — жұмыртқа,  В  — дернәсіл,  С  -   куыршақ,  Э  -   дернәсілдің  арткы 

жагы

34-сурет -  Блохтың өзгеруі

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: