Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega essentials of
жүктеу/скачать 30,13 Mb. Pdf көрінісі
|
Әлеуметтану негіздері
| СТРАТИФИКАЦИЯ
219 Қ о р ы т ы н д ы 1. Стратификация қарапайым теңсіздік үгы- мынан ерекше, өйткені ол тұлганың жеке қа- сиеттеріне емес, оның әлеуметтік санаттағы мүшелігіне негізделеді. Әдетте теңсіз багалар- ды ақтайтын нормалар мен құндылықтар қамтылады. 2. Стратификациялық жүйелердің екі түрі бар. Касталық жүйелерде сіздіц әлеуметтік дең- гейіңіз толығымен ата-анаңыздың мәртебесі- небайланысты.Тагітықжүйелерде әлеуметтік деңгейіңіз толығымен біліміңіз бен кәсіптік білігіңізге байланысты болады. Сондықтан ата-анаңыздан жогары немесе төмен деңгейге болуыңыз мүмкін. 3. Маркстың пайымдауынша, стратификация- ның бір ғана мацызды өлшемі бар - ол таптық қатынастар өлшемі. Вебер екі қосымша өл- шемді үсынған, ал әлеуметтану ғалымдары- ның көбі қазір стратификацияның үш бағы- тына сүйенеді: тап, мәртебе және билік. 4. Халықаралық теңсіздік - бүгінгі әлемде та- нылған шындық. Орташа дамыған және дам- уы төмен елдердіц өркендеуі арқылы тең- сіздіктің деңгейін төмендету - барлық елдерге ортақ проблема. Даму - барынша «батыстан- дыру» емес. Бүл - өнімділікті арттыру және өмір сүру деңгейін көтеру. 5. Дүниежүзіндегі мемлекеттерді бай, әртарап- тандырылган, тәуелсіз, жогары дамыған ірге- лі елдер, орташа дамыған шеткері елдер және дамуы төмен елдер деи белуге болады. 6. Адами даму индексі және гендерлік даму индексі жалпы өмір сапасын бағалау үшін сауаттылық пен білім сапасының, өмір сүру ұзақтығы мен экономикалық өнімділіктің көрсеткіштерін қолданады. Сонымен бірге гендерлік теңсіздікке ықпал ететіи өмір сүру сапасы да зерттеледі. 7. Модернизация теориясының әлеуметтік өз- геріс жөніндегі функциялық пайымдауы на- шар дамыған елдер жоғары дамыған елдердің технологияларын және әлеуметтік институт- тарын қабылдау арқылы индустриялануға серпінді қадам жасайтынын дәлелдейді. 8. Әлемдік жүйелер теориясындағы конфликто- логиялық көзқарас әлемді біргұтас экономи- калық жүйе ретінде қарастырады. Негізгі қоғамдар болып танылатын индустриялан- ған белгілі елдер аз дамыған перифериялық қоғамдардың есебінен әлемдік ресурстарды басқарады. 9. Ел ішіндегі теңсіздік ұлттық көтерілістерге, зорлық-зомбылыққа немесе үлтаралық конф- ликгілерге әкелуі мүмкін. 10. Сотые әрқашан елдегі үш топтың - үкімет, қарулы күштер және қоғамның арасындағы, сондай-ақ елдер арасындағы қарым-қатынас- тардың өзгеруіне әкеледі. 11. Лаңкестік (терроршылдық) - зорлық-зом- былықты саяси мақсаттарда қасақана және заңсыз пайдаланушы азаматтарға қагысты құбылыс. Сонымен бірге бұл - әлеуметтік құрылыс. Әдетте кім нің лаңкес екенін жеңім- паздар шешеді. Терроршылдық - ұлттық не месе мәдени қауіп-қатерден қорғау ұстаны- мынан туындайды. 12. Табыс пен байлықтың тең болмауы АҚШ- та анық байқалады және 1970 жылдан бері тұрақты түрде артып келеді. АҚШ-та табыс теңсіздігі кез келген дамыған ұлтқа қараған- да жоғары. Ал байлық теңсіздігі АҚШ-тағы та быс теңсіздігінен әлдеқайда көп. 13. Құрылымдық-функциялық теория бойынша, теңсіздік - адамдарды әлеуметтік позицияға жіктеудің қажетті және әділетті тәсілі. Конф ликтология теорияшылары теңсіздік шектеу- лі ресурстар үшін туындаған шиеленістерден пайда болады деп санайды. Себебі билік ба- сындағылар өз үстемдігін сақтау үшін және пайдасын көру үшін түрлі іс-әрекеттерге ба- рады. Символдық интеракционизм теориясы өздігінен орындалатын істер туралы болжам арқылы әлеуметтік мәртебенің нығайгылуы- на баса назар аударады. 14. Адамдарды мәртебеге жіктеу макро және микро процестерді қамтиды. Еңбек нарыты макродеңгейде белгілі бір мәртебеге деген сұранысты қалыптастыру арқылы әлеуметтік сатыларта негізделеді. Ал микродеңгейде мәр- тебеге жету процесі, негізінен, жанама марте- бете сүйенеді. 15. Теңсіздік деңгейі жогары болганына қарамас- тан, кез келген қогамдагы адамдардың көп- шілігі тецсіздік қүрылымын табити қа- лыптасқан немесе әділ деп қабылдайды. АҚШ-та теңсіздікпен келісуді үгіттейтін идеология - америкалық арман. Бұл идеоло гия жетістіктерге жету немесе жетпеу адам- ның жеке жауапкершілігінде дейді. 16. Жогары ұтқырлық, туыстармен немесе басқа отбасылармен салыстырганда, экономика- лық, білім саласындагы және мәдени ресурс- тарта қол жеткізе алатын адамдар арасында жиі кездеседі. 220 7-ТАРАУ 17. Қазіргі уақытта АҚШ халқының 15,1 пайызы кедейлік деңгейінен төмендеген. Кейбіреулер адамдардың кедей болуына «кедейлік сана» себепкер дейді; бірақ, зерттеулер бойынша, кедейлік қазіргі еңбек нарығымен тікелей байланысты. С ы н и о й л а у 1. АҚШ-тың стратификация жүйелерінің қан- дай да бір тәсілі, касталық жүйелерді еске сала ма? 2. Сіз қандай әлеуметтік тапқа жатасыз? Оны қа- лай анықтайсыз? Сіздің әлеуметтік таптағы орныңыздың әсері қандай? 3. Отбасыңыз үшін байлық деген не? Сіздің от- басыңыздың қандай мәдени капиталы бар? Сіздің отбасылық байлығыңыз немесе мәдени 18. Кедейлік деңгейін төмендету үшін ұсынылған әдістердің арасында лайықты еңбекақы талап ету қозғалыстары мен білім алу мүмкіндік- терін арттыру маңызды. капиталыңыз және олардың жетіспеушілігі сізге қалай эсер етеді? 4. Сіздің жағдайыңыз Гаитидегі орташа адамға қарағанда жүз есе артық. Бұл сіздің қоғам дам- уына қосқан үлкен үлесіңіздің заңды нәтиже- сі ме? Мұндай теңсіздіктің қандай пайдасы бар? Ол сізге қандай зиян келтіреді? |