Бағдарламасы «Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің сенімді, берік іргетасына айналды»
Қазақ халқының қолданбалы өнерінің ерекшеліктерін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
Билет жауаптары
| 52. Қазақ халқының қолданбалы өнерінің ерекшеліктерін сипаттаңыз.
Жауабы: Қазақ халқының қолданбалы өнері Ұлы далада өмір сүрген ежелгі тайпалардың материалдық және рухани мәдениетінің мұрасы болып табылады. Оның дамуы дәстүрлі қазақ қоғамының көшпелі өмір салтымен, әлеуметтік-экономикалық жағдайымен, халықтың өзін-өзі тануымен және тарихи үдерісімен тығыз байланысты. Көшпелі ортадағы қолөнердің жетекші салаларының қатарына былғары мен жүнді өңдеу, киіз үй, арба жасау, темір ұстасы, металлургия, ағаш және сүйек өңдеу, зергерлік қолөнер жатады. Қалалар мен отырықшы елді мекендерде керамика, шыны жасау, кілем тоқу, зергерлік бұйымдар, ұсталық және тоқу өркендеді. Қолөнер шартты түрде ерлер мен әйелдерге бөлінді. Қолөнердің аналық түрлеріне қой мен түйе жүнін өңдеу және одан жіптерді иіру, содан кейін еден кілемдерін – алаштарды тоқу, киіз кілемдер жасау кірді. Ер адамдар әдетте былғарыдан, күмістен және басқа шикізаттан жасалған әртүрлі тұрмыстық бұйымдарды жасаумен айналысқан, олар практикалық және жоғары сапалы болды. Қазақ қоғамында ежелгі заманнан бері темір ұстасы дамыған. Ұсталар құрметті адамдар болды, олар металды балқыту мен соғудың құпияларын білді және әртүрлі заттарды жасай алды. Қару жасаушылар қылыштар, қанжарлар, қылыштар, жебе ұштары мен шыңдар, тіпті білезік мылтықтар жасады. Қазақтардың арасында шебер зергерлер көп болды. Зергер зергерлер (зер-зер парсы тілінен аударғанда-алтын) өз шеберліктерін мұраға қалдырып, жалғыз жұмыс істеді. Зергер Зергер жасаған заттардың ауқымы кең болды: оған әйелдер зергерлік бұйымдары (сақиналар, сырғалар, білезіктер, Кулондар, шынжырлар, белбеулер, сәукеле бас киімдері, түйреуіштер) және т. б. костюм бөлшектері, дәретхана керек-жарақтары, ас құралдары, киіз үйдің ағаш жақтауын безендіруге арналған бляшкалар, жиһаз, ағаш және былғары ыдыс-аяқ, музыкалық аспаптар, қару-жарақ, ат жабдықтары.Қазақтың зергерлері жұмыс барысында зергерлік техниканың әртүрлі түрлерін қолданды, олар: суық штамптау, гравюра, монета, ашық техника, инкрустация. Ою шеберлері ағаштың тамырынан түрлі ою-өрнектері бар пиалдар, қымыз шөміштері, асыл тастармен жиектелген түрлі-түсті науалар мен шыныдан жасалған ыдыс-аяққа арналған ағаш қаптар, домбыра, қобыз және басқа да музыкалық аспаптар жасады. Қазақтың ағаш өңдеуші шеберлері киіз үйдің қаңқалары мен басқа да бөлшектерін, төсек-орын жабдықтарын, абдыра (сандық), кебеже (шаруашылыққа арналған сандық), асадал (азық- түлікке арналған шкаф), бесік-бесік, аяқ қоңызы (заттарға арналған тұғыр), есікағаш (киіз үйдің ағаш есігі) және т. б. жасады. Орманды жерлерде тұратын қазақтардың арасында екі доңғалақты арбалар мен жабық вагондар шығаратын шеберлер болды. Бұл туралы ортағасырлық тарихшы Рузбихан былай деп жазды: "бұл елдегі көптеген ағаштар өте берік. Олар киіз үйлер Орнатылатын әдемі төрт доңғалақты арбалар жасайды". Киіз жасау көшпенділер өмірінің маңызды бөлігі болды, өйткені ол күнделікті өмірде кеңінен қолданылды. Мысалы, одан текеметтер (еден кілемдері) жасалды. Киіз жасау-көп уақытты қажет ететін процесс. Едендік киіз кілемнің тағы бір түрі – сырмақ. Бұл кілемді жасау үшін ақ-қара немесе түрлі-түсті жүн қолданылды. Мұндай кілем тігілген немесе төселген, ал өрнектер өрілген және олар жақсы анықталған шекаралармен алынған. Қазақтар үйілген кілем тоқып жүрді. Киіз үйдің қабырғаларына аппликация немесе кесте әдісімен түрлі – түсті ою-өрнектер қолданылған кілемдер ілінді. Тері, әдетте, ер адамдармен айналысқан. Қоғамда ат әбзелдерін жасаған қолөнершілер мен етік тігетін арам шөптер үлкен құрметке ие болды. Сүт сусындарын сақтауға және тасымалдауға арналған бурдюктер сияқты басқа да өнімдер жасалды. Жіңішке кесілген тері жолақтарынан кірпіктер (қамшы) жасалды. Жануарлардың жүні мен терісінен түрлі тондар тігілді. Ешкі терісінен күдері жасалып, одан халаттар тігілді. Жіңішке ақ киізден жасалған Халат қаттаужәне Жібек пен матадан жасалған шапан деп аталды. Сондай – ақ, түйе жүнінен қазақ шапанының бір түрі-шекпен оралған. Әйелдердің бекітілген жеңі камзол деп аталды. Басына бөрік кигізілді-жүнмен жиектелген көрпе жылы қалпақ. Қыздың әдемі Құндыз қалпағы кәмшатборық деп аталды. Барқыт, брокад немесе глазеттен жасалған жазғы такия ыңғайлы болды. Қыста ер адамдар тымақ-түлкі үшеуін киген. Ең керемет және бай бас киім қалыңдыққа арналған. Бұл сәукеле-зергерлік бұйымдармен безендірілген биік конус тәрізді қалпақ. XIX ғасырдағы кейбір сәукелелер.бір уақытта асыл тастармен, маржандармен, інжу-маржандармен, алтынмен және күміспен безендірілген. Үйленгеннен кейін бір жыл өткен соң, әйелдер желек киді-сәукеле түрі, ал балалар туылғаннан кейін – кимешек. Қалпақ пен телпек муж арналған шляпалар кең таралған. Ерлер мен әйелдердің белдіктері әдемі және алуан түрлі болды. Муж белдіктерінде Кулондар болды: әмиян, ұнтақ, орындық, тиндер, пышақ корпусы. Құмырашылар құмыралар, үлкен және кішкентай шыныаяқтар және т.б. сияқты әртүрлі қыш ыдыстар шығарды. Сүйектен жасалған бұйымдар жасау-адамның еңбек қызметінің ең көне түрі (тас дәуіріндегі инелер мен жоталардың табылуы бұл туралы айтады).Ең күрделі бұйымдар мен көркем бұйымдарды халық қолөнершілері жасады, мысалы, сүйектен жасалған тұрмыстық бұйымдар. Сүйек әдетте жиһаз бөліктерімен безендірілген: сандықтар, кереуеттер, ыдыс-аяқ шкафтары және т. б. Қазақ халық өнерінің бастауы ежелгі дәуірден бастау алады. Ол еңбек процесінде пайда болды және тұрмыстық заттармен, тұрмыстық заттармен, архитектурамен тығыз байланысты. Көшпелі және отырықшы өмірге қажетті барлық нәрсені қазақ қоғамында халық шеберлері- қолөнершілер жасаған. Қазақ қоғамында дәстүрлі халық қолөнері мал шаруашылығы шикізатын өңдеуге және одан тұрмысқа қажетті заттарды дайындауға бағытталды. Шеберлік ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|