Бағдарламасы «Биологиялық қауіпсіздік»
жүктеу/скачать 1,94 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мәселе (проблема) – бҧл теориялық кҥрделі немесе практикалық міндет, оның
шешімі белгісіз немесе жартылай шешілмеген болады. Проблемалардың дамымаған және дамыған тҥрлерін ажыратады. Дамымаған проблема мыналармен сипатталады: - олар белгілі теория, концепция негізінде туындайды; - бҧл қиын, стандартты емес міндеттер, - оның шешуі қарамақайшы ойға келгенедерді жоюға бағытталады; - проблеманы шешу жолы белгісіз. Дамыған проблемаларды шешудің нақты жолдары болуы мҥмкін. Гипотеза – дәлелдемелерді және тексеруді қажет ететін, сыртқы және ішкі қҧрамды элементтерін зерттеуді қажет етеді. Ғылыми гипотезаның мынандай қҧрамдық сипаттамалары болады: - релевантты, яғни белгілі бір фактіге сҥйенеді; - тексеру, тәжірибие қою арқылы, салыстыру, бақылау арқылы анықталады; - қолданыстағы ғылыми білімдермен ҥйлесімділігі; - гипотеза тҥсіндіруші кҥшке ие болуы керек - гипотезадан оны растайтын фактілердің белгілі бір саны, салдары жекеленеді; оның ішіндегі ең кӛп фактілер бар гипотеза басымырақ тҥсіндіретін кҥшке ие болады. Қарапайымдылық - гипотезада еркін болжамдар, субъективтік қосымшалар болмауы керек. Гипотеза сипаттама, тҥсіндірме және болжауды ажыратады. - Сипатталған гипотеза - объектілердің маңызды қасиеттері, зерттелетін объектінің жеке элементтері арасындағы қатынастардың сипаты. - Тҥсіндірме гипотезасы - себеп-салдарға тәуелділікті болжау. - Болжамдық гипотеза - зерттеу объектісінің даму ҥрдістері мен ҥлгілері туралы болжам. Теория - логикалық тҧрғыдан ҧйымдастырылған білім, шындықтың белгілі бір саласын барабар және біртҧтас тҥрде кӛрсететін білімнің тҧжырымдамалық жҥйесі. Ол келесі қасиеттерге ие (1) Теория ҧтымды ақыл-ой белсенділігінің нысаны бірі болып табылады (2) Теория - сенімді білімнің ажырамас жҥйесі. (3) Теория тек фактілердің жиынтығын ғана емес, оларды тҥсіндіреді, қҧбылыстар мен процестердің пайда болуы мен дамуын, олардың ішкі және сыртқы байланыстарын, себептері мен басқа тәуелділіктерін кӛрсетеді. (4) Теориядағы барлық ҧсыныстар мен тҧжырымдар дәлелденген болады. Теория зерттеулер тақырыбына сәйкес жіктеледі. 26 Әлеуметтік, математикалық, физикалық, химиялық, психилогиялық, этикалық және басқа теорияларды ажыратады. Заманауи ғылымның әдіснамасында теорияның келесі қҧрылымдық элементтері бӛлінеді: (1) бастапқы негіз - ҧғымдар, заңдар, аксиомалар, принциптер және т.б.; (2) идеалдандырылған объект - шындықтың кейбір бӛлігінің теориялық моделі, зерттелетін қҧбылыстар мен объектілердің маңызды қасиеттері мен қарым- қатынасы; (3) теорияның логикасы дәлелдеудің белгілі бір ережелері мен әдістерінің жиынтығы; (4) философиялық кӛзқарастар мен әлеуметтік қҧндылықтар; (5) теорияның салдары ретінде алынған заңдар мен ережелердің жиынтығы. Теория қҧрылымы тҧжырымдамалар, шешімдер, заңдар, ғылыми ҧстанымдар, ілімдер, идеялар және басқа элементтер арқылы қалыптасады. Тұжырымдама - объектілердің немесе қҧбылыстардың белгілі бір жиынтығының қажетті және қажетті қасиеттерін бейнелейтін ой. Санат - объектілер мен қҧбылыстардың ең маңызды қасиеттері мен қатынастарын кӛрсететін жалпы, тҥбегейлі тҧжырым. Санаттар философиялық, жалпы ғылыми және белгілі бір ғылым саласына жатады. Ғылыми термин - бҧл ғылымда қолданылатын тҧжырымдаманы білдіретін сӛздер немесе сӛз тіркесі. Белгілі бір ғылымда қолданылатын ҧғымдардың (терминдердің) жиынтығы оның тҧжырымдамалық аппаратын қҧрайды. Талқылай ойлау дегеніміз, бір нәрсеге бекітілген немесе қабылданбайтын ой. Принцип – бҧл басқарушы идея, теорияның бастапқы негізі. Теоретикалық және әдістемелік принциптері болады. Аксиома - тҥпнҧсқа болып саналатын ереже, кӛзделмеген және басқа белгіленген тәртіптерге сәйкес шығарылған ереже. Заң - қҧбылыстар мен процестер арасындағы объективті, маңызды, ішкі, қажетті және тҧрақты байланыс . Заңдар тҥрлі негіздер бойынша жіктелуі мҥмкін. Осылайша, шындықтың негізгі салаларында табиғат, қоғам, ойлау және танымның заңдарын белгілеуге болады; іске асыру ауқымы бойынша - әмбебап, жалпы және жеке. Тҧрақтылық: (1) кӛптеген заңдардың қолданылуының жиынтығы; (2) маңызды, қажетті жалпы сілтемелер жҥйесі, олардың әрқайсысын жеке заң қҧрайды. Жағдай (положение) - ғылыми мәлімдеме, тҧжырымдалған ой. Оқытулар (учение) - шындық қҧбылысының кез келген саласы туралы теориялық ҧстанымдардың жиынтығы. Идея (ілім) - бҧл: (1) оқиға немесе ақиқаттың жаңа интуитивті тҥсіндірмесі; (2) теориядағы пішінді анықтайды. Тҧжырымдама ғылыми идеяның (ғылыми идеялармен) біріктірілген теориялық кӛзқарастар жҥйесі болып табылады. Теориялық ҧғымдар кӛптеген қҧқықтық нормалар мен институттардың болуын және мазмҧнын анықтайды. Зерттеудің эмпирикалық деңгейі сезімдік танымның басым болуы (сыртқы әлемді сезім арқылы зерттеу). Бҧл деңгейде теориялық танымның тҥрлері бар, бірақ бағынышты мәнге ие. 27 Эмпирикалық және теориялық зерттеу деңгейлерінің ӛзара әрекеттесуі мынада: (1) фактілердің жиынтығы теорияның немесе гипотезаның практикалық негізін қҧрайды; (2) фактілер теорияны растай алады немесе оны жоққа шығарады; (3) ғылыми факт әрдайым теорияға енеді, ӛйткені ол тҧжырымдамасыз жҥйе қҧрастырылмайды, теориялық ҧғымдарсыз тҥсіндіріледі; (4) заманауи ғылымдағы эмпирикалық зерттеулер теорияны басшылыққа ала отырып анықталады. «Факт» бірнеше ҧғымда қолданылады: (1) объективті оқиға, объективті шындық (болған оқиғаның фактісі) немесе сана мен танымға (сананың фактісі) қатысты нәтижесі; (2) оқиғаны білу, қҧбылыс, сенімділігі дәлелденген (шындық); (3) ескертулер мен эксперименттер барысында алынған білімді бекіту. Эмпирикалық қортындылау - бҧл белгілі бір ғылыми фактілер жҥйесі. Эмпирикалық заңдар қҧбылыстың тҧрақтылығын, бақыланатын қҧбылыстар арасындағы қатынастағы тиянақтылықты кӛрсетеді. Бҧл заңдар теориялық білім емес. Теориялық заңдардан айырмашылығы, шындықтың маңызды байланыстарын кӛрсететін, эмпирикалық заңдар тәуелділіктерінің беткейлік деңгейін кӛрсетеді. Тақырып бойынша сҧрақтар: Ғылымға тҥсінік беріңіз Ғылымды жіктеңіз Ғылым ретіндегі ғылыми зерттеулер деген не? Гипотеза деген не? Қағида деген не? Зерттеудің эмпириялық деңгейі деген не? жүктеу/скачать 1,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|