Пәннің тақырыптық жоспары

(оқудың түрі - күндізгі )

«Геосаясат» түсінігі. Геосаясаттың ғылыми пән ретінде қалыптасуы. ХХ ғасырдың екінші жартысындағы замандас халықаралық қатынастар жүйесінің қалыптасуы және «геосаясат» түсінігінің мазмұның қайта қарастырылуы. ХХІ ғасырдағы дүниежүзінің саяси картасы. Дүниежүзілік ВВП қалыптастырудағы мемлекеттер мен аймақтардың рөлі. Мемлекеттер мен ұлттар арасындағы өзара қатынас қиыншылықтарының өсуі, ұлттық және ұлттан артық мүдделердің селбесуі, дүниежүзілік үрдістердің объективті жаһандануы.

Н. Спайкмен геокеңістікті бақылау формалары мен механизмдерді айқындау және дүниежүзілік үстемдік табиғаты мен жаһанды көшбасшылық заңдарың зерттеу керектігі туралы. Кеңістіктік- территориалдық және күштік терминдердегі халықаралық саясаттың дәстүрлі түсінілуі. Ақпараттық қоғам мен жаһанды экономиканың пайда болуы, мемлекеттік егемендік принциптерінің жойылуы және жаңа геосаяси тәртіптің пайда болуы. Қауіп төндіру динамикасының өсуі, дағдарыс белгілерінің пайда болуы.

Кеңмасштабтық өзгерулерді зерттеудің жаңа парадигмаларын, формалар мен тәсілдерін құрастыру.

Геосаясаттың пәндік аясының шекаралары. Геосаясаттың дәстүрлі (классикалық) түсінігі және замандас (постклассикалық) геосаясатті түсіну түрі. Р. Челлен бойынша геосаясат құрылымы. Неміс ғалымы К. Хаусхофердің геосаясатты түсінуі. П. Галлуа бойынша замандас дүниенің госаяси құрылымы.

Дүниелік замандас қоғамды зерттеудің негізгі әдістемелік принциптерін радикалды қайта қарастыру. Пәнді, дүниежүзілік саяси картасының базалық концептілерін және мәселелік жиынтықтарды қайта түсіну. Вклад Д. Майнинг пен С. Коэнның заманауи геосаясат теориясының дамуына қосқан үлесі.

Геосаясат әдістемесі. Халықаралық қатынастар мәселесін зерттеудегі жүйелік және орталықперифириялық тәсіл. Еларалық компаративті зерттеулер.сандық тәсілді қолдану.

Дүниелік геосаяси кеңістіктің қалыптасуы. Геосаясат объектісі. Ойкумена және оны адам игеруі. Геокеңістікті қысу және оны бақылау тәсілін өзгерту. Геосаясаттағы негізгі парадигмалары: институционалды_-құқықтық, геосаяси, геоэкономикалық, геоидеологиялық, геоөркениеттік, геоақпараттық. Геосаясат категориялар жүйесі. Сыртқы саясат және гуманитарлы интервенция. Геосаясат пен өзге ғылыми пәндердің ара қатынасы, геосаясат қызметі.

Халықаралық қатынастарды талдаудағы екі дәстүр. Саяси реализм дәстүрі. Геосаясаттағы идеалистік дәстүр. И. Канттың «мәңгілік бейбітшілік» жобасы. В. Вильсонның либералды дүниежүзілік тәртібі. И. Боуменның либералды интернационализмі. Иренология мен полемология.

Ежелгі заманның геосаяси идеялардың ерекшеліктері. Ерте геосаяси түсініктер. Ежелгі Шығыс мемлекеттерінде геосаяси ойлаудың туындауы: мәдени-діни дәстүр. Ежелгі Үндістан геосаяси ойы. Ежелгі Қытайдағы геосаяси түсініктер.

Батыстық геосаяси дәстүрдің көзі: географиялық детерминизм доктринасының қалыптасуы. Ежелгі Греция мен Рим ойшылдарының геосаяси идеялары.

Ортағасырлар мен Қайта өрлеудің геосаяси. Діндік геосаяси дәстүр. Зайырлы геосаяси дәстүр. Жаңа заманның геосаяси ойы. Географиялық мектеп шектерінде геосаяси идеялардың дамуы.

ХІХ ғасырдағы Батыс Еуропа мемлекеттеріндегі геосаяси идеялары. Германиядағы геосаяси идеялар. Ф. Гегельдің кеңістіктің философиялық түсінігі және гегемонизм концепциясы. К. Риттердің Теңіз бен Жер қарсытұру концепциясы. Англиядағы геосаяси идеялары. Г. Бокльдің позитивизмі. Франиядағы геосаяси идеялары. Ж. Реклюдің географиялық детерминизм теориясы. Поссибилизм және франциялық «адам географиясы» мектебі.

Геосаясаттың пән ретінде қалыптасуы: әлеуметтік-философиялық алғышарттар. Классикалық саясаттың теориялық-әдістемелік. Геосаясаттың континенталды мектебінің ерекшелігі: ұлттық бірегейлік және еуропалық сана. Континенталды геосаясаттың идеалистік және реалистік ғылыми дәстүрлері. Геосаясаттың неміс мектебі. Ф. Ратцельдің «өмірлік кеңістік» пен «дүниежүзілік держава» концепциясы. Р. Челленның «мемлекеттік күш анатомиясы» және «ұлы державалар». Неоратцелизм. Орталық Еуропа концепциясы.

К. Хаусхофердың континентальды блок теориясы. К. Шмиттің геосаяси концепциясы. Геосаясаттың француз мектебі: классикалық концепциялар. П. Видаль дела Блаштың географиялық поссибилизм теориясы. Еуропалық интеграция геосаясаты. Еуропаның геосаяси құлдырауы.

Англо-американдық геосаяси мектеп ерекшелігі. Мондиализм – англо-американдық геосаясатындағы ең әсерлі бағыт. Англо-американдық мектептің классикалық концепциясы. Хартленд Х. Маккиндер теориясы. Н. Спайкменның «Хартленд-Римленд» моделі.

Замандас геосаясат пәніндегі өзгерістер. Негізгі тенденциялары мен бағыттары. Континенталды концепциялар – «жаңа құқықтық». Жаңа консервативті революционерлер мектебі. Біріккен Еуропа модельдері.

Мондиалистік концепцииялар – бірполярлы дүниелік кеңістік. И. Галтунгтың бірполярлы дүниелік кеңістікконцепциясы. Үшінші дүние мемлекеттердің геосаясаты Ж. Атталидің. «нарықтық құрылым» концепциясы. К. Сантордың жаһанды хаос теориясы.

Француз геосаясат мектебінің замандас концепциялары. «Геродот» мектебінің геосаяси концепциялары. Ж. Готтманның геосаяси кеңістігінің иконография теориясы. Тойтару доктринасы және оның түрлері. Грэйдың «динамикалық тойтару» концепциясы. Алперовицтің ядролық тойтару доктринасы.

Замандас англо-американдық геосаясатындағы жаңа геосаяси реалиялары мен парадигмалардың ауысуы. С. Коэнның дүниенің геосаяси құрылымының полицентрлік моделі. Замандас мондиализм концепциясы. З. Бжезинскийдің «Конвергенция теориясы». Ф. Фукуяманың «тарих соңы» концепциясы. З. Бжезинскийдің «жаңа типтік америка гегемониясы» доктринасы. С. Хантингтонның өркениеттер қақтығысы теориясы.

Ресейлік геосаяси мектебі: тарих пен қазіргі заман. Ресейлік геосаяси дәстүр: қалыптасу факторлары мен тән белгілер. Ресейдің геосаяси кодексі. Мессиандық геосаяси концециялар.геосаяси кеңістікті игеру мен бақылаудың өркениеттік концепциялары. К. Леонтьевтың византизм теориясы. Батысшылдық пен славянофилдік. Орыс жаһандану концепциясы. Еуразийліктіктің геосаяси доктринасы. Л. Н. Гумилевтің неоеуразийліктігі. Н. А. Бердяевтың ұлттық ерекшелік теориясы. Геосаясаттың антропологиялық теориялары. Ресейдегі замандас геосаясат: негізгі бағыттар.

Мемлекеттердің, олардың ұйымдасуларының. Халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдардың жаһандық қатынасы. Дүниелік геосаяси кеңістікті қалыптастырудың үрдістері мен түрлері. Орталық-периферийлік дүниежүзін бекіту принципі.

Империализм жаһанды экспансия саясаты ретінде. Метрополиялар, колониялар мен доминиондар арасында үстемдік пен бағынушылық қатынастарды қалыптастыру мен қолдау көрсету. Дүниежүзілік геосаяси кеңістіктің колонизация және орталық-периферийлік түрлері. Колонизацияның бірінші периоды – бәсекесіз дәуір (1494-1600). Португалия мен Испанияны колониалды жаулап алу. Испан құдіретінің құлдырауы. Колонизацияның екінші периоды – бірінші бәсекелестік дәуір (1600-1800). Империалистік мемлекеттердің құрылымын кеңейту. Португалия мен Испанияның колониалды белсенділігінің күрт төмендеуі. Нидерланды, Ұлы Британияның және Францияның экономикалық өркендеуі. Колонизацияның үшінші периоды – екінші бәсекесіз дәуір (1800-1900). Ұлы Британия мен Францияның колониалды белсенділігі. Испанияның метрополия ретінде құлдырауы. Испан байлықтарының Нидерланды мен Ұлы Британияға әкетілуі. Англия мен Франция арсындағы колониялар үшін күрес. Ұлы Британияның Солтүстік Американы жоғалтуы. Колонизацияның жаңа объектілері: Үндістан, Үнді мұхитының аралдары, Австралия, жаңа Зеландия, Үндіқытай және Қытайдың бірнеше порттары.

Колонизацияның төртінші периоды – екінші бәсекелестік дәуір (XX ғасырдың бірінші жартысы). Британдық колониалды импераның күйреуі. Бөлініп біткен дүниежүзі шектері үшін күрес. Колонизацияның негізгі майдандары – ішкі Африка территориялары, жерорта теңізі, Океания аралдары, Қытай және т. б. Ірілеу колониалды державалар – Франция, Ұлы Британия, Германия, Бельгия, Италия, АҚШ, Япония және Ресей.

Колониалды тәуелділік типтері. Тәуелділіктің аралық типтерінің пайда болуы: жартыколониялар және өзге формальды емес тәуелділік түрлері. Деколонизация полицентрлік қатынас түрінің құрылу үрдісі ретінде как. Деколонизация кезеңдері. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуынан кейінгі деколонизацияның тездетілуі.

Дүниежүзілік жүйе мемлекеттер мен ұлттардың тұрақты жаһанды түрі ретінде. Түсінік пен негізгі белгілері. Дүниежүзілік жүйе эволюциясының негізгі кезеңдері: геосаяси кеңістікті ұйымдастырудың модельдері мен типтері. Геосаяси кеңістікті бақылаудың империялық моделі. Мемлекет – дүниенің центристік (Вестфальдік) моделі. Ұлттық егемендік пен ұлттық мемлекет идеяларының қалыптасуы. Мемлекеттер арасындағы қатынастарды реттейтін негізгі принциптерді құрастыру мен институционализациялау. Күштер балансы моделі: халықаралық қатынастардың Веналық жүйесі. Дүниенің биполярлы моделі.

Дүниенің геосаяси жүйесі дамуының циклдығы. Дүниелік геосаясатындағы көшбасшылықтың ұзақ циклдығы теориясы. Дж. Модельски және У. Томпсон. П. Тейлордың дүниелік гегемония циклдар теориясы. И. Валлерстайнның гегемонистік цикл теориясы.

Дүниелік жүйелердің типологиясы. Өркениеттік әдіс. Бірінші, екінші, үшінші және төртінші дүние. Жаһандық әдіс. «центр-периферия» әдісі. Планетаның геосаяси қайта құрылуы.