Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

17.6-суретте екі шама 
R/L'
үшін ток күшінің уа- 
кытка тәуелділігі көрсетілген:
(R /L )t < (R /L )2.
Қарастырылған мысалымызға ұксас үдерістер 
ауысулар деп аталады; олар электр тізбектерінде бір 
режимнен екіншісіне ауысканда пайда болады. Тео- 
риялық жағынан бұл үдеріс (17.17) сәйкес шексіз 
ұзақ өтеді. Бірак та уақытты бағалау ұзактығын т деу келісілген, уакыт өтуімен 
ауысу үдерісін сипаттайтын параметр (карастырылған мысалда тоқ күші) 
е
есе 
өзгереді (уакыттұрактысы).
Уакыт тұрактысы үшін өрнекті /орнына 
IJ e , t —
т:
I J e
= /0ехр 
[-(R /L )
т] коя отырып, (17.17) алуға болады, осыдан:
t
 
= L/R.
(17.17a)
Ауысу үдерістері үшін (17.6-сурет):
т, = т2.
Нәтижесінде / ұзындыкта 
N
орамы және көлденең кимасының ауданы 
S
бар 
солениодтың индуктивтілігін есептейміз. (17.3) білеміз:
І = Ф / / ,
(17.18)
мүндағы / — солениод бойымен ағып өтетін токкүші, ол (16.48) формуласымен 
өрнектеледі:
I = HI/N.
(17.19)
Барлык 
N
орамынан өтетін магнит ағыны1
2:
Ф 
= B S N = \iMHSN.
(17.20)
17.6-сурет
(17.18)-тің орнына (17.19) және (17.20) койып, мынаны аламыз:
i i ^ H S N
2
A
PS
L
= — 
77,
----- = PrP0
HI
l
(17.21)
Осыдан 
L
контурдың геометриясына (
N
, 
S, Г)
және солениодтын ішіндегі 
ортаның магнит өтіміділігіне рлтәуелді екенін көреміз.
(17.21) формуланың бөлімі мен алымын солениодтын ұзындығы 1-ге кө- 
бейтіп және 
SI = V —
солениодтын көлемі екенін ескеріп, ал 
п = N/1
аламыз:
L =
цг|і0я2 
V.
(17.22)
(17.22) 
формуласынан рпөлшемі 
генридіңметрге
катынасымен аныкталаты- 
нын байкауға болады (Гн/м).
1 (17.17) формула және графиктер (17.6-сурет) бастапкы ток күші 
ab
бөлігінде 
dc
бөлігіндегі ток күшіне Караганда анағұрлым көп (17.5, а-сурет) болғанда дұрыс 
тұжырымдалады. 
К
кілтті ажыратқанда токтың бағыты және 
dc
бөлігіндегі оның күші де 
өзгереді.
2 Электротехникада соленоидты түгел немесе бірнеше орамынан тесіп өтетін ағын 
ағын тіркеуші деп аталады.

17.4. ҚҮЙЫНДЫ ТОҚТАР
Электромагниттік индукцияның бір көрінісі ретінде тұтас өткізгіш денелер- 
де: металды деталдар, электролиттердің ерітініділерінде, биологиялык мүше- 
лерде және т.с.с. тұйыкталған индукциялық токтар (кұйынды тоқтар немесе 
Фуко токтары) пайда болуы болып табылады.
Қүйынды токтар магнит өрісіндегі өткізетін денелер орын ауыстырғанда, 
уакыт өтуімен өріс индукциясының өзгерісінен, сонымен катар екі фактор- 
дың жиынтығынан түзіледі. (17.6) формуласынан көріп отырғанымыздай 
кұйынды тоқтардьщ күші денелердің электр кедергісіне және сонымен катар 
меншікті кедергісі және өлшемдеріне, магнит ағынының өзгеріс жылдамды- 
ғына тәуелді.
Құйынды токтардьщ кейбір колданылуларын көрсетейік. Қүйынды тоқтар 
Джоуль—Ленц заңына сәйкес өткізгіштерді кыздырады, ал ол арнайы пештер- 
дегі металдарды балкыту үшін және беттік шыңдалу максатында беттік өткі- 
зетін денелерді жылыту үшін пайдаланылады.
Физиотерапияда адам денесінің жеке бөліктерін кыздырғанда күйынды 
тоқтар индуктотермия деп аталатын емдеу шарасын тағайындайды ( 17.7-сурет) 
(§19.3 караңыз). Магнит өрісі бар козғалмалы өткізгіштерде пайда болатын 
кү- 
йынды токтардың өзара әсерлесуінен өткізгіштердін тежелуі байқалады. Бүл 
мысалы, стрелкалы электр өлшегіш кұралдарда козғалмалы бөліктерді тежеу 
үшін, көрсеткіштерді тез есептеу үшін қолданады.
Кейбір жағдайларда кұйынды токтардың әсері жарамсыз болып табылады. 
Трансформаторлардың, козғалткыштардың және баска кұралдардың өзекше- 
лерінің қызуы энергияны тиімсіз шығындалуына, ал кейде осы деталдарды 
салкындату кажеттілігіне байланысты.
Қажетсіз кыздыруды азайту үшін оларды кремний болатты немесе фер- 
ритті материалдардың пластиналарынан ала отырып, өзекшелердің электр ке- 
дергісін арнайы арттырады.
Айнымалы ток өткізгішінде күйынды токтар өздігінен ерекше көрінеді. Бұл 
жағдайда өткізгіш қимасында токтың таралуы байқалады: оның ішінде ток күші 
сыртқы бөлігіне Караганда аз. 17.7-суретте сызба түрінде цилиндр өткізгіш кима- 
сында айнымалы ток күшінің таралуы көрсетілген: шең- 
бердің калындығы оның өсінен әртүрлі кашықтыкта ток 
тығыздығының шамасына пропорционал. Бұл құбылыс 
скин-эффект1 деген атпен белгілі. Өткізгіш бетінен токты 
ығыстырып шығару дәрежесі оның жиілігіне тәуелді. Жо- 
ғары жиілікті токтар үшін өткізгіштің барлык ішкі бөлігі 
практикалык жағынан тоқсыз қалады, себебі жартылай 
өткізгіштерді (түтікшелерді) қолдану ыңғайлы, ал жеке 
жағдайларда оларды жақсы, кымбат өткізгішпен, мысалы, 
күміспен каптау кажет.
1 
Skin
(ағылш.) — тері, беті, беттік эффекттіні көрсетеді.

17.5. МАГНИТ ӨРІСІНІҢ ЭНЕРГИЯСЫ

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: