Бас редактор с. Ж. Пірәлиев а

48

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

жүр ген өзіне таныс досын немесе құрбысын 

кө ріп қалады. Автобус ішінде 1-2 минут ішін-

де олар бір-біріне алдағы кездесетін уақыт-

ты,   қалай  кездесетінін  мимикамен  айтып 

үлгеруі керек. Талдау кезінде оқушылар кім 

бір -бірін  қалай  түсінгенін  және  сөзсіз,  ым-

иша рамен  түсіндіруде  қандай  қиындыққа 

кез дес кенін айтады.

3. «Көріпкел» ойыны – байқағыштыққа 

үйре ту  ойыны.  Оны  былайша  жүргізуге 

бола ды: а) Бір оқушы аудиторияға теріс қа-

рап   отырады.  Отырғандардың  ішінен  бір 

оқу шы ны  сипаттап  айтып  береді:  костюм 

түсі,  шашы, аяқ киімі т.б. б) Бір оқушы орта-

ға шығарады. Отырғандар соңғы жарты  са-

ғат та ғы оның мінез құлқын, сөйлеген сөзін, 

кө ңіл-күйін айтып береді.

4. «Диалог» ойыны. Бұл ойын жаттығуы 

өз пікірін айтып және басқаларды да тыңдап 

үй ре нуге арналған. Мысалы, екі оқушы орта-

ға шығады. Бір тақырып туралы (мысалы  тү-

рік  фильмі туралы, немесе телехабар туралы, 

ком пьютердің жаңа түрін шығару туралы т.б.) 

пікі рі тыңдалады. Бір оқушы бір көзқарасты, 

пікір ді айтады, екіншісі соның сөзін тура, дәл 

со лай қайталап айтады да, өз пікірін қосады. 

Бірін шісі де жаңағы екінші оқушының айт-

қа нын  қайталайды  да,  өзінің  ойын  айтады. 

Мұн дай диалог 3-4 минут жүргізуге болады. 

Жаттығуды  талдау  кезінде  қайталап  айт қан 

кездегі жіберілген қателіктерді айтады.  Бұл 

жаттығуды  мүмкіндігінше  барлық  қаты су-

шылар жасаған жөн. Осы жаттығуды қай та-

лап  жиі жасайтын болса, оқушылар біртіндеп 

өз де рінің  сөйлеу  мәнері  өзгере  бастағанын 

аң ға рады.

5. «Топтық пікірталас». Талдауға арнал-

ған  тақырып  таңдап  алынады.  Тақырыпты 

оқу шылар  өздері таңдайды  немесе  мұғалім 

өзі анықтайды. Мынадай тақырыптар беруге 

болады: «Достық дегеніміз не?», «Нем құ рай-

лылық дегенді қалай түсінесің?», «Адамдар-

мен   үйлесімді  қарым-қатынасты  қалай 

жасау ға  болады?»  нақты  бір  ситуациялық 

жағ дай талдауға беріледі.

Бірінші  кезекте  қарым-қатынас  жасау 

үшін  қажетті  сапалардың  тізімі  жазылады. 

Тізімді  жазар  кезде  көз  алдына  тез  тіл  та-

быс  қыш  адамды  көз  алдыңа  елестете  оты-

рып жазған жеңілірек.Тізімді алдымен жеке 

оқу шы жазады, сосын екі оқушы бірігіп бір-

бірі не оқып беріп, ортақ тізім жасайды, одан 

кей ін төрт оқушы жазғанын біріктіріп, жаңа 

ті зім жасайды.

Екінші кезеңде пікірталас жүргізіледі. Топ  

ішін де  кез  келген  оқушы  өз  көзқарасын  дә-

лел деп  айтады.  Тақтаға  барлық  топтардан  

шық қан  ортақ  тізім  жазылады.  Бұл  кезеңде 

әр бір оқушы өзінің көзқарасын айтуға құ қы-

лы. Үшінші кезеңде оқушылар арасында сәт ті, 

ұтымды,  үйлесімді  қарым-қатынасқа  қа жет-

ті сапалардың ортақ тізімі тақтаға жазылады, 

оқушыларға  да  таратылып  беріледі.  Әр бір 

оқушы 10 балл көлемінде өзін баға лай ды. 

«Адамдармен үйлесімді қарым-қатынас 

жасау үшін ең бастысы не керек?»

Өзіндік баға

Тыңдай білу

Сендіре білу

Интуиция

Бақылағыштық

Шынайылық 

Жігерлілік

Ашықтық 

Тренинг соңында әрқайсысына бүгінгі жүр-

гі зілген жаттығулар, тапсырмалар туралы ойын 

жазуға  тапсырма  беріледі.  Қай  кезде  кө ңілсіз 

отырды,  қай  ойын  қызық  болды,  ол   ойын  ба-

рында  қандай  ойлар  келді  т.б.  кері  бай ла ныс 

жүргізіледі.

6.  Ролдік  ойындар.  Тренингтік  жұмыста 

ең  басты  элементтің  бірі  –  ойын.  Соның  бі рі 

«Контакт» жаттығуы. Бұл ойынның ерек ше лі гі 

сонда, оқушы әр түрлі рөлге еніп, адамдармен 

қарым-қатынас  жасауға  жаттығады.  Қа рым-

қатынасқа түсіп, басқалармен тез тіл та бы сатын 

49

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

адам  кез  келген  ортада  өзін  еркін  сезіне 

ала ды.  Топ  шеңбер  құрып,  «алтыбақанда» 

отыр ған  тәрізді  бір-біріне  қарама-қарсы 

оты рады, олар екі дөңгелек құрып отырады. 

Ішкі  жағында  отырғандар  бір-біріне  арқа-

сын  беріп  отырады.  Орын  ауыстырмайды, 

қоз ғал майды.  Ал  сыртқы  шеңбердегілер 

олар ға  қарап  отырады  да,  мұғалім  немесе 

тре нинг  жүргізушінің  берген  нұсқауы  бой-

ынша  келесі  орындыққа  көшіп  отырады. 

Сөй лесу, амандасу уақыты 1 минут. Берілген 

бел гі бойынша әңгімені аяқтайды. Мұғалім 

оқу шыға әр орындыққа отырғанда әр түрлі 

рөл ді ұсынады.

Мысалға  берілетін  рөл,  ситуациялар  тө-

мен де гідей:

1. Сіздің алдыңызда көптен бері көрмеген 

адамыңыз  отыр,  сіз  осы  кездесуге  қуанып 

отырсыз. 

2. Сіздің алдыңызда кішкентай бала, бір 

нәрседен қорқып жылағалы тұр. Сіз жанына 

ба рып, оны жұбатуыңыз керек.

3.Автобуста сіз қатты шайқатылып кет ті-

ңіз.  Жаныңызға  қарап  қалып  едіңіз,  бір  то-

лық  адам тұр екен. Сіздің әрекетіңіз.

4. Бұл адамды сіз бірінші рет көріп отыр-

сыз. Сіздің онымен танысқыңыз келеді. Бі-

раз   ойланып  отырып,  сіз  онымен  сөйлесе 

бас тай сыз.

5. Метрода атақты актер сіздің қасыңызға 

келіп  отырды.  Сіз  оны  өте  жақсы  көресіз, 

оны мен,  әрине,  сөйлескіңіз  келеді.  Сіздің 

әре кетіңіз.

Актердің  рөлін  шеңбердің  ішінде  отыр-

ған дар  ойнайды.  Оқушының  әңгімені  қалай 

бас та ғанынан  ғана  емес,  ол  оны  қалай  аяқ-

тайды, соған да көңіл бөлінеді.Ойын со ңын да  

кімдермен  қарым-қатынасқа  түсу  оңай  бол-

ды, кіммен сөйлесе алмады, жаңа тапсырма 

алғанда нені айтуға қиналды т.б. талданады.

Мұндай  жаттығулар  қатысушылардың 

қаты сым дық  тәжірибесін  кеңейтеді,  екінші 

жа ғы нан уақыттың шектеулі болуы маңызды 

мәсе лелерді айтуға үйренеді. Үшіншіден оқу-

шылардың  арасындағы  өзара  қарым-қаты-

насында  белгілі  бір  психологиялық  ке дер гі-

лерді жеңуге көмектеседі.

Тәрбие  үдерісін  ұйымдастырудың  жаңа 

фор масы «Шоу – технология» .

Оқушылардың  шығармашылық  қабілетін 

арт тырудың қазіргі кездегі тиімді технология -

сы ретінде «шоу технология» деген термин 

қолданылып жүр. 

Бұл технологияға «Бақытты сәт», «Жұл дыз-

ды  сағат»,  «КВН»,  «Таланттылар  конкурсы» 

т.б. іс-шаралар жатады. Бұл іс-ша ра лар бұрын 

да  болған,  бірақ  қазіргі  кезде  за ман  талабына 

қарай ұйымдастыру формала ры өзгерген. Шоу 

тех нологияның өзіндік ерек ше ліктері мыналар:

1)  Қатысушылар  екіге  бөлінеді:  қойы -

лымға қатысушылар (сахна) және көрер мен-

дер  (зал) қатысады.

2) Сахнадағы қойылым жарыс түрінде бола ды.

3)  Ұйымдастырушылардың  алдын-ала 

дай ын даған сценарийі бойынша жүргізіледі.

Шоу  технологияның  мерекелік  күндері 

қойы  латын концерттен ерекшелігі де осында. 

Құ ры лымы  үш  блоктан  тұрады:  дайындық  – 

жү зе  ге асыру – қорытындысын шығару.

Іс-шараны өткізуге дайындау:

- қатысушыларды жинау, міндетін тү сін ді-

ру, шоуды жүргізу формасын анықтау, команда 

құру, үй тапсырмасы

- бағдарламаны дайындау

-  өткізілетін  орынды,  қатысушы  қонақтар 

мен жюри орындарын әзірлеу;

- бағалау критерийлерін анықтау

- сахнаны, залдың ішін безендіру

-  қорытындысын  шығару,  кері  байланыс 

жүргізу.

50

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 658. 512. 23

К.И.Құдабаева, Н.Н.Абдрахманова

Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университет, Алматы қ.

ДИЗАЙН МАМАНДЫҒЫНАН БІЛІМ БЕРУДЕ ИНЖЕНЕРЛІК

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Бұл  мақалада  тұлғаны  иновациялық  технологиялар  арқылы  шығармашылық  ойлауға 

тәрбиелеу  қарастырылған.  Болашақ  ұрпақтың  білімділігі  мен  құзіреттілігі  техникалық 

эстетикаға тәуелді. Студентке қазіргі технологияларды меңгеру үшін жан-жақты болу керек. 

Астрологияның, физиканың, биологияның, химияның заңдарымен шыңдала түсу керек.

Түйін сөздер: өнер, композиция, технология, түстер, білім, магнитизм, психофизиоло-

гия, сәулет, т.б.

В данной статье рассматривается воспитание личности к творческому мышлению с по-

мощью иновационных технологии. Образованность и компетентность будущего поколения 

зависит от технической эстетики. Чтобы освоить современные технологии студенту необ-

ходимо быть разносторонним. Быть подкованным законами астрологии, физики, биологии, 

химии, и.т.д

Ключевые слова: искусство, композиция, технология, цвета, знание, магнитизм, психо-

физиология, архитектура, т.д.

This article discusses the upbringing of identity to creative thinking through innovative tech-

upbringing of identity to creative thinking through innovative tech-

nologies. Education and competence of future generations depends on the technical aesthetics. To 

master the modern technology students need to be versatile. Be grounded laws of astrology, phys-

ics, biology, chemistry, etc.

Keywords: art, composition, technique, colors, knowledge, magnetism, psychophysiology, ar-

chitecture, etc.

Бүгінгі  таңда  сәулет  өнерін  құры лым-

дау  үдерісі  бірнеше  факторлаға  бай ла-

нысты.  Оларға  әлеуметтік,  функ цио нал дық,  

техникалық, эстетикалық, психо фи зио ло гия-

лық  және  уақыт  пен  ауа райы  мен  да  басқа 

құ былыстардағы  фак тор ла р  ықпалы  етеді. 

Бұндай факторлар қо ғам да қалыптасқан адам 

санасының  шы ғар машылық  үрдісіндегі,  со-

ны мен  қатар  психологиялық  және  психо-

физиологиялық  тұрғыдағы  деңгейде  сәулет 

өнерінің  қабылдаудына  ықпал  етеді.  Бүгінгі 

таңда  сәулет  өнерін  түсте  құрылымдаудың 

екі тенденциясы бар. Оған сәулет және плас-

тикалық  өнердегі  коллористика  жа та ды. 

Ертеден  түстану  теориясы  сәлет  ком по зи-

ция сының  көркем-мәнерлеу  құралы  болып 

таныл ған.  Түстану-түстер  туралы  ғылым. 

Ол бір неше философия, психология, физика, 

физиология, эстетика, өнер тарихының тари-

хы  мен  теориясын  түстер  табиғатын  зерт-

тейтін тағы басқа ғылымдарды өз ара бай ла-

ны сынан тұрады.

Коллорит (түс пен дақ) дамыған елдердің 

құ ры лыс ғимараттары мен үйлерінің пішінін, 

фун к ционалды-құрылымдық  жақтарын  ай-

қын дауда  тәсіл  ретінде  қолданған.  Ертедегі 

құ ры лыстарға сәулетшілер түс пен дақ ар қы-

лы жеңілдік пен монументтік, тұтастық пен 

сым баттылықты үйлесімді қолдана білген.

Түстер  композициясы  –  түстер  дағының 

жазық тықта, кеңістікте белгілі бір заңдылықта 

эсте тикалық  қабылдануына  бағытталған 

құры лымы.  Түстер  композициясының  төрт 

тобы  бар.  Монохромдық,  құрылыстардың 

кел беті негізгі немесе соған жақын туыстас 

түс терден  құрылымдалуы.  Полярлық,  екі 

51

ҰЛТТЫҚ  ЭСТЕТИКА

қа ра ма-қарсы  түстерден  құрылыстардың 

кел бетінің құрылымдалуы. Үш түсті, құ ры-

лыстардың  келбеті  үш  түстің  өз  ара  ара қа-

шық тық та немесе гармониялық байланыста 

құ ры лым далуы [1].

Құрылыстардың келбеті бірнеше түс тер-

дің  гармониялық  байланысында  құ ры лым-

да лады.  Монохроматикалық  композицияда 

құ ры лыстардың келбеті бір түске (ашықтан 

қаныққа дейін) бағындырылады. Қандай да  

құ рылыстың түстік композициясын бір ға на  

түске немесе түстер ауысуымен шешіп қою-

ға болмайды. Кей жағдайда жазықтықты не  

көзге бірден түсіруде, не кеңейту, не алыс та-

ту, не жақындату арқылы әсерлеу керек бо-

ла ды, сонда түстердің күшін қолдану керек. 

Жа бық  кеңістікті  түстермен  әрлеуде  суық 

жә не  жылы  коллерді  қолдануға  болады. 

Жабық кеңістікті түстермен әрлеуде күн көп 

түсетін  бөлмеге  суық  коллерді  қолдануға 

болады. Жабық кеңістікті түстермен әрлеуде 

күн аз түсетін бөлмеге жылы коллерді қол-

да нуға  болады.  Бірақта  түстердің  пси хо-

физиологиялық  әсерін  ескеру  керек.  Де-

малыс,  қонақ  күту,  ас  даярлау  тағы  бас қа  

функционалдық  жақтарды  ескеру  қа жет.  

Құрылыс  мекемелерінде  түстер  ком по зи-

ция сын  пайдалануда,  оның  экстерьері  мен  

интерьері және алаңдарын тұтастық заң ды-

лық негізінде дизайн формада, дизайн ма те-

риал дарда және дизайн декорда орындалуын 

көз деу керек. Сонымен қатар, терезеден алаң-

ның нұсқасы нашар болса перделерді ди зайн 

стильдерде қолдануға болады. Сонда, пер де-

лер ге көңіл аударылып, сырттағы қолаңсыз 

орын дар көңілді ауламайды.

Тегіс немесе фактуралы беттердегі түстер 

әр түрлі қабылданады. Тегіс фактуралы бет-

тер дегі  түстер  жеңіл  қабылданады.  Тегіс 

емес   фактуралы  беттердегі  түстер  ауыр  қа-

был  да нады. 

Қабылдаудағы  түстер  композициясының 

ассо циа циялық  әсері.  Ассоциация  –  (лат.  Ау-

дарғанда  –  байланыс,  өзара  байланыс,  жал-

пылық)  –  түпкі  ой  байланысы,  елес те ту,  

түсініктік  немесе  образдық  байланыс.  Ас-

социа ция  –  белгілі  бір  үрдістердің  не гі зі нен 

туындайтын  бірнеше  психикалық  үр діс тер-

де гі  байланысы.  Түстер  ассоциациясы  –  ол 

дизайнердің  түсініктеріне,  эмоциясына,  об-

раз дар  мен  психикалық  жағдайынан  құра-

ла тын  түстердің  заңдылық  байланысының 

сезімдік түпкі ой жобасының формада берілуі 

болып табылады. Түстердің ассоциациялық 

классификациясына  мыналарды  жатқызуға 

болады. Біріншіден түпкі ой жобасының фор-

мада  салмақтыққа  байланысты  ауыр,  жеңіл 

т.б. болуы. Екіншіден, температуралық – жы-

лы,  суық,  ыстық,  қатты  суықтық  т.б.  лепте 

бе рі луін  ұстануы.  Үшіншіден,  сезінуден-

жұм сақ,  қатты,  тітіпкендіргіш  т.б.  болып 

қабыл даныуна байланысты. Кеңістікке бай-

ла нысты  жақын,  алыс,  шығыңқы,  басыңқы 

т.б.  болуы. Акустикалық-тыныштықты мег-

зей тін,  ашшы  дауысты,  құлақ  құрышын 

қан дыратын  дауысты,  сыңғырлы  дауысты, 

ыр ғақ  дауысты  т.б.  болуы.  Дәмге  бай ла-

нысты  тәтті,  дәмді,  ащы  т.б.  болуы.  Жас 

ерекшелікке  байланысты  балаларға  ар нал-

ған, жастарға арналған, ересектерге ар нал ған 

т.б.  болуы.  Жыл  мезгілдеріне  бай ла нысты 

көктемгі,  жаз,  күз,  қыс  болуы.  Эти ка лық-

қа  байланысты  ермінезді,  мықты,  сы пайы, 

сыйлы,  қайырымды,  т.б.  болуы.  Эмо цио-

нал дыққа байланысты қуанышты, қайғылы, 

сенім сіздік т.б. болуы.

Мәдениетке  –  әр  халықтың  дәстүрі  мен 

мәде ни  реңдік  байлығына  байланысты  т.б. 

бо луы.

Кіші формаларды құрылымдау үш ба ғыт-

та жүреді. Тарихи және құрылысқа жаңа ша  

өзгерістер  еңгізу  мен  сәулет  тұрғын  орта ға 

байланысты.  Кіші  формалардың  функ цио-

нал дық  жағдайы  қанық  түстердегі  түрлі 

мате риалдардан  жасауды  талап  етеді.  Кей 

жағ дайда табиғи материалдар мен олардың 

түс тері кеңінен қолданылуда. Қолданысына 

бай ланысты кіші формалар бірден көзге түсе-

тіндей  етіліп  жасалады.  Кіші  формаларға 

теле фон күркелері, анықтама бөлімдері, га-

зет  және сауда киосклары, статикалық және 

ди на микалық аттракциондар т.б. жатады.

Жұмыс  орнында  бір  қалыпты  түстерден 

гө рі,  түстердің әртүрлігі жұмыс істеу қа біле-

52

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

тін белсендіреді. Қызылсары ара ласқан түс-

тер адамның есту қабілетін бәсеңдетеді. Түс-

тер ді  қолдану  арқылы  бөлменің  биіктігіне, 

фор масына  және  кеңістігіне  өзгерістер  ен-

діруге болады. 

Бөлменің  енінен  ұзындығы  үлкен  бол са,  

оның  еніне  заттар  қою  және  түстер  ар қы-

лы ұзындықты өзгертуге болады. Тар кө ше-

лер дегі  үйлерді  ашық  түстер  мен  кеңейтіп 

қабыл датуға болады. 

Су  бетіне  құрылыс  жүргізуге  болады. 

Егер сваидың жерге қағылатын жағын қуыс 

етіп алсақ, онда сол сваидағы қуысқа ауа жи-

нал ғанша  жерге  қағылады.  Одан  кейін  ауа-

ны шығара отырып, әрі қарай қағуға бола ды. 

Ол  үшін  сваидан  ауаны  шығару  жолдарын 

табу  керек.  Ең  қарапайым  мысал,  совет 

үкіметі  кезіндегі  сүт  құятын  шыны  бутыл-

каға  қайнатылған  және  қабығынан  тазар-

тылған  жұмыртқаны  салып  көрейік.  Ол 

бірден салынбайды. Ол үшін шыны бутыл-

каға шырпыны жағып саламыз, содан кейін 

жұ  мыртқаны салғанда бөтелке жұмыртқаны 

жұтып алады. Бұның бәрі физикалық құбы-

лыс пен  анықталады.  Су  бетінде  құрылыс 

жасау да  су  астындағы  иірімді  пайдалану 

жол дарын қарастыруға болады. 

Бүгінгі таңда жер мен су бетіндегі құры-

лыс тарда  биосанузелдері  қолданылады.  Су 

беті не  құрылыс  жасауда  биосанузелдерді 

қол дануға болады.

Дизайнерлер математика, физика, хи мия, 

эрганомика, нанатехнологияларды инже нер-

лік технологияларды т.б. ғылымдарды жақ-

сы  білулері  керек.  Сол  ғылымдар  негізін-

де  дизайн  жобаларына  зерттеулер  жүр гі зу 

қажет. Дизайнер жобаларын аталған ғылым-

дар негізінде, инженер ғалымдардың пікі рі-

не сүйеніп жасайды.

 

Қандай болмасын зат-

тар  математикалық  есептеулерден  тұрады. 

Адамның шеңбердегі (ветруанский человек) 

көрінісінде  тура  ортасы  кіндігіне  келеді. 

Адам ның аяғы жағындағы шеңберге (0,016) 

дейін гі бөлікті вертикаль бойына салсақ он 

алты  ретке  бөлінеді.  Сегізінші  тура  кін ді-

гі не  келеді.  Қандай  болмасын  табиғат  зат-

тарының енін биіктігіне салсақ және содан 

қалған қалдықты ең үлкен бөлігіне, ол вер-

ти калы немесе горизонталы бола ма, бойына 

сал сақ

 

қалған қалдығы алтын қимасы бо ла-

ды. Бастапқы кезде сурет салуда алтын қи-

ма ны қолдану керек. Онда адамның көз мөл-

ше рінің дұрыс дамуына жол саламыз.

Кіші  формаларды  құрылымдауда  (әткен-

шек терді немесе айналмалы әткеншектерді) 

жасауда, оның суретін шеңберде салып ала-

мыз. Онда келесідей жағдайларды ескереміз, 

егер шеңберде ось 0 бір жағына қарай жа қын  

орналасса, онда шеңбер айналғанда шең бер-

дің  оське  жақын  жағы  алыс  жағына  1-ден 

0 қа

  

ра ғанда 0-ден 2 жағы жылдам айналып 

түседі. 1 сурет

1-сурет. Шеңбердің осьте айналымы

Балалар алаңына сертпелі қозғалмалы әт-

кен шек жасауда тағы басқа ойын құралдарын 

жасау да  бұндай  жағдайлар  ескерілуі  тиіс. 

Кіші формалардың (әткеншек) бір қалыпты 

айналуы үшін, ось шеңбердің тура ортасында 

орналасуы  керек.  Сонда  айналымы  бір 

қалып ты  болып,  келесі  жағына  қарай  ауып 

кет пейді.  Сондықтан,  вертикалды  орна-

ласқан осі 1-суреттегідей емес, тура шең бер-

дің  ортасында орналасуы қажет.

Болашақ  дизайнер  дизайн  стильдерде, 

олар  дың  формаларын,  конструкциялық 

құ ры лым  материалдарын,  безендірілуін 

(декорын) тал дай және айыра білулері керек.

Кеңістіктегі түстік ырғақтағы композиция 

деге німіз  не?  Кеңістік  бізді  қоршаған  орта. 

Біз кеңістікте өмір сүреміз. Кеңістік табиғи 

жә не жасанды заттар әлемінен тұрады. Оны 

реттеп,  эстетикалық  мән  мен  мағына  бе ре-

тін біріншіден, табиғи заңдылық, екін ші ден, 

адам.  Әр  адам  өз  алдына  дизайнер.  Кеңіс-

тіктегі түстік ырғақтағы композицияға мыса-

лы, графикалық дизайнда билборттар безен-

ді руде, сәулет дизайнда кварталдарды жоба-

лау да,  өндірістік  дизайнда  машиналарды, 

53

ҰЛТТЫҚ ЭСТЕТИКА

поез ды,  өнеркәсіптік  дизайнда  тұрмыстық 

зат тар комплекісін, киімдердің жағасын, же-

ңін  т.б. жасауды жатқызуға болады.

Студентке  бүгінгі  технологияны  мең ге-

ру үшін жан-жақты білімді болу керек. Кө-

кей кесті  мәселенің  бірі  қазіргі  заманауи 

тех нологияларды  меңгеру  болып  отыр. 

Онда  табиғат  заңдылықтарын  білу  қа жет. 

Табиғат  астрономия,  физика,  биоло гия,  

химия  т.б.  заңдылықтармен  тығыз  бай-

ла нысты.  Астрономия  геология,  геогра-

фия,   астроболжам,  биология,  бүгінгі  таң-

да  биотехнология,  сонымен  қатар  био на-

натехнология  оған  бидайдың  сабақ та рынан 

құрылыс  материалдар  жасау.  Био на на тех-

нология  бидайдан  көкотын  шығару.  Қи дан  

газ  жасау.  Осының  бәрі  физикалық  құ бы-

лыстармен  тығыз  байланысты.  Бидай ды  

топырақыз  күннің  көзімен  өсіру  тех но ло-

гия сы  қолданылуда.  Химиялық  заттарға 

келе тін  болсақ,  онда  шыны  күннің  көзінен 

жылу ды  өткізумен  қатар,  өзін-өзі  тазарту 

жә не  беріктік  технологиясымен  қамтылған. 

Ма те матика  тепе-теңдікті  сақтауды  есептеу 

үшін керек. Дизайнер архиологиялық мате-

риал дардан бастап, бүгінгі заманауи тех но-

ло гияларды жақсы меңгеруі қажет. Ин те гра-

ция лық  білім  алу  арқылы  көп  нәрсеге  қол 

жет кізуге  болады.  Сонда  ғана  жеке  тұлға 

ин ди вид ретінде түпкі ой жобасын іске асы-

ра ды. Бір ғана сурет салумен дизайнер болу 

мүмкін  емес.  Қандай  болмасын  түпкі  ой 

жобаны сөзбен суреттеп, салып инжениринг 

технологияны білу керек. Алматыдағы жас-

тар  неке қию салтанатты сарайын салуды до-

ма лақ дүзік негізіндегі идеяға сүйеніп жа сал-

ға нын  бәріміз  біле  бермейміз.  Ол  идеяның 

ав торы  Масимхан  Бейсебаев  болады.  Ас-

та на  дағы  Пи рамида  Адам

  мен  Эваны

  идеясы  адамның  екі  жарты  бір  бүтін 

екен дігін білдіретін дизайн формада, дизайн 

материалда,  дизайн  элементтерінде  жасал-

ға нын көреміз. Биіктігі мен негізі алпыс екі 

метр,  төменде  тереңге  қарай  он  төрт  метр 

үш бұрышты  құрылысы  бар.  Жалпы  көлемі 

отыз  бес  мың  квадрат  метрді  құрайды. 

Автордың өздік идеясымен басқа идеяны ұш-

тастыра білуімен қатар, тарихтан жә не  бүгінгі 

технологиялардан білімінің те рең ді гін  байқауға 

болады.  Рейхстагты  Қазақтың  ер  жүрек 

халық қаhарманы Рақымжан Қошқарбаевтың 

ту  тіккен  Рейхстагты  өң де ген  дизайнер-

архитекторда  ағылшын  аза ма ты  Норман 

Фостерға тоқталуға болады. Оның Рейхстагты 

қайта  өңдеуде  күмбезді  шыныдан  жасаған. 

Жоғарыдан көк аспан, астында парламент кө-

рі ніс береді. Неміс халқын парламент жоғары 

тұ татынынан  көрінісі  берілген.  Мекеме 

тари хи ғасырдан сыр шертеді, сонымен қа-

тар  онда  солдаттардың  «жазған  жазулары» 

«1945  жылғы  орыс  графитосы»  да  орын 

ал ған  [2].  Аталған  жұмыстардан  жеке  тұл-

ға ның  интеллектуалды,  эмоционалды,  ра-

цио налды  шешім  шығара  білуі  десек,  онда 

бел гі лі бір формаларды жобалау немесе қай-

та  өңдеуде  қарапайым  жолмен  шеше  білу 

аса  дарындылықты  қажет  ететінін  көруге 

болады. Ол үшін өнер, білім мен ғылымнан 

және мәдени графикалық сауатты болуды әр 

дизайнерден талап ету керек. Сұлулық және 

оны  жетілдіру  XIX  ғасырда  орнамент  пен 

декоративтік  болса,  енді  формаларға  жол 

ашылды.  Суретшілердің  өзін  көрсетудегі 

мә нер лі  құралы,  ол  материалдардық  моди-

фи ка циялық беріктігі, стальды илектері, жә-

не темірбетоны, алюминдік құйылымдар бо-

лып отыр. Модернизмнің қайталану ағымы, 

струк турализм, 

символизм, 

историзм, 

хай - тек,   деконструктизм,  табиғи  сәулетте 

көрі ніс  табады.  Норман  Фостердің  келесі 

дизай нерлік  бағыты  хай-тектен  эко-тек  деп 

атау ға  болады.  Оған  дәлел  ретінде  Норман 

Фостердың  страхой  компанияның  штаб-

квар тирасы «Swiss RE». Оны лондондықтар 

сәбіз «корнешон» деп атап кетті. «Swiss RE» 

мекемесі  күн  сәулесінен  бір  қалыпты  жа-

рықты  сіміреді  және  жылуды  қалыпта  сақ-

тай ды. Жарық барлық жаққа бірдей түседі. 

«Swiss  RE»  мекеменің  сырты  жоғарыға 

бағыт талған спираль түрінде екі түсті шыны-

мен қапталған. «Swiss RE» мекемеден көлең-

ке өте аз түседі [3]. Қорыта айтатын болсақ, 

Норман  Фостердың  жасаған  құрылыстары 

54

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

бел гілі бір түпкі ой жобада атына заты сай 

сырт қы  қаптауы  үшбұрыш,  ромбыда  тағы 

бас қада  қисық  сызықтарда  жерден  өсіп 

шық қан  тәрізді  жасалған  және  табиғатпен 

тұ та сып кеткен. 

Магнитизм туралы дизайнерлер нені білуі 

қажет. Олар инженерлік технологиямен жұ-

мыс  істеуде,  оның  қырсыры  туралы  білу-

ле рі  керек.  Қандай  болмасын  зат,  адамның 

өмі рі  магнитизммен  байланысты.  Мысалы 

те мір  стерженьді  көп  уақыт  бойы  ұстап 

тұр са,  онда  ол  магниттеледі.  Кейбір  зат-

тар  магниттелмейді.  Оған  мырыш  (амю-

ми ний),  мысты  (медь)  жатқызуға  бола ды.  

Егер  магнитке  жапсырылған  сымды  қат ты 

қыздырса, онда сым магниттен ажы ра ты лып 

кетеді. Сымның магниттелу қасие ті жойылады. 

Сымды суытса қайта маг нит те ле ді. Сонымен 

қатар  металды  сұйық  азотқа  салу ға  болады. 

Ол  содан  кейін  магниттеледі.  Қара ма-қарсы 

магниттік  полюстар  (+,-)  бі рін -бірі  тартады. 

Магниттік полюстар бір жақ ты (-,-) болса бірін 

бірі тебеді. Күннің полярлығы біреу. Бір жақты  

магниттік по лю стар өздігінен өмір сүре алады. 

Күн желі мен магниттік полюстар кездескенде 

не  бір  құ былыстар  болады.  Ғалымдардың 

пікірі  бой ынша  жер  өте  мықты  магнит,  ол 

магний  стер женьді  қабырғадан  тұрады. 

Соның  арқа сында  жерде  тіршіліктің  өмір 

сүру мүм кіндігі бар. Жер (2 сурет) мен тоқты 

(3  сурет)  салыстыратын  болсақ,  оны  төменгі 

суреттерден көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

2 сурет    

 

 

 

 

 

3 сурет

Электр тоғы. Электрлік заряд шеңберде векторда (4 сурет)  немесе спиральді (5 сурет)  

ағым жасайды.

    

 

 

 

 

 

4 сурет 

 

 

 

 

 

 

5 сурет

Бұның бәрі бүгінгі таңда ғалымдардың небір жетістіктері деп айтамыз.

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: