Бас редактор с. Ж. Пірәлиев

3

2

БАС РЕДАКТОР

С.Ж. ПІРӘЛИЕВ

Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор,

ҚР ҰҒА құрметті мүшесі

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:

Нуриев М.А. – Абай ат. ҚазҰПУ Жаңартпа технологиялар және білім беру мазмұнын ҒЗИ дирек­

торы, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер, профессор, бас редактордың бірінші орынбаса­

ры; Сейсенбаева Ж.А. – Абай ат. ҚазҰПУ Жаңартпа технологиялар және білім беру мазмұнын ҒЗИ 

оқу үдерісін жетілдіру бөлімінің басшысы, филология ғылымдарының кандидаты, жауапты редактор; 

Айтбаев  Ө.А.  –  Халықаралық  «Қазақ  тілі»  қоғамының  президенті,  Тіл  білімі  институты  ғылыми-

терминологиялық орталығының бас ғылыми қызметкері, филология ғылымының докторы, профессор; 

Айталы А. – Қазақ заң гуманитарлық университетінің әлеуметтік психологиялық пәндер кафедрасының 

профессоры, философия ғылымдарының докторы, профессор; Әлмұхамбетов Б.А. – Абай ат. ҚазҰПУ 

көркем сурет-графика факультетінің деканы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Баймыр-

заев Қ.М. – Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, география ғылымдарының 

докторы, профессор; Бөлеев Қ. – Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының «Педагогика және 

этнопедагогика» кафедрасының меңгерушісі, педагогика ғылым дарының докторы, профессор; Бейсе-

нова А.С – Абай ат. ҚазҰПУ-дың «География және экологиядан ғылыми-әдістемелік орталығының» 

меңгерушісі,  география  ғылымдарының  докторы,  профессор,  ҚР  Ұлттық  Ғылым  Акедемиясының 

акедемигі;  Берікханова А.Е. – Абай ат. ҚазҰПУ «Ұлттық тәрбие» кафедрасының доценті, педагоги­

ка ғылымдарының кандидаты, доцент; Ғаббасов С. – жазушы, КСРО Денсаулық сақтау ісінің үздігі, 

медицина және педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Есім Ғ. – ҚР сенат депутаты, фило­

софия ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі; Есполов Т.И – Қазақ ұлттық аграрлық 

университетінің  ректоры,  экономика  ғылымдарының  докторы,  профессор,  ҚР  ҰҒА-ның  академигі; 

Жарықбаев Қ.К. – Т.Т.Тәжібаев атындағы этнопсихология және этнопедагогика орталығының дирек­

торы, педагогика ғылымдарының докторы, психология ғылымдарының докторы, профессор; Иманбае­

ва С.Т. – Абай ат., ҚазҰПУ «Ұлттық тәрбие және өзін-өзі тану» кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.д., про­

фессор; Қирабаев С.С. – М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері, 

Абай ат. ҚазҰПУ ректор кеңесшісі, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі; 

Қасқабасов  С.А.  –  М.Әуезов  атындағы  Әдебиет  және  өнер  институтының  директоры,  филология 

ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі; Қыдырәлиев Д. – ҚР Президент Әкімшілігінің 

сарапшысы,  философия  ғылымдарының  докторы;  Қозыбаев  І.М.  –  ҚР  Мәдениет  министрлігінің 

Мәдениет  Комитетінің  төрағасы,  тарих  ғылымдарының  докторы,  профессор;  Қалиев  С.Қ.  –  Қазақ 

мемлекеттік  қыздар  педагогикалық  университетінің  Жалпы  педагогика  кафедрасының  профессоры, 

педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Қойгелдиев М.Қ. – Абай ат. ҚазҰПУ Магистратура 

және доктарантура Р

һ

D институтының Гуманитарлық мамандықтар кафедрасының меңгерушісі, тарих 

ғылымдарының  докторы,  профессор;  Мырзахметов  М.  –  Абай  ат.  ҚазҰПУ  жанындағы  «Абайтану 

ғылыми-зерттеу  орталығының»  директоры,  филология  ғылымдарының  докторы,  профессор;  Мұта­

нов  Ғ.М.  –  әл-Фараби  атындағы  Қазақ  Ұлттық  университетінің    ректоры,  техника  ғылымдарының 

докторы, профессор; Молдабеков Ж.Ж. – философия ғылымдарының докторы, әл-Фараби ат. ҚазҰУ 

«Мәдени-антропология» кафедрасының профессоры; Нөкетаева Д.Ж. – Қазақ Мемлекеттік Қыздар 

педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының кандидаты; Нәрібаев К.Н. – ҚР 

ҰҒА қоғамдық және гуманитарлық бөлімше төрағасының орынбасары, экономика ғылымдарының док­

торы, профессор; Сарыбеков М.Н. – ҚР Білім және ғылым вице-министрі, педагогика ғылымдарының 

докторы, профессор; Сманов Б.Ө. – Абай атындағы ҚазҰПУ-дың әкімшілік басқармасының бастығы, 

педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Табылдиев Ә.Т. – әл-Фараби ат. ҚазҰУ профессоры, 

педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Түрікпенов Ж. – Абай ат. ҚазҰПУ Магистратура және 

докторантура РһD институтының педагогикалық мамандықтар кафедрасының профессоры,педагогика 

ғылымдарының кандидаты, Қазақ Гуманитарлық академиясының академигі; Шаханова Р.Ә. – Абай 

ат.  ҚазҰПУ-дың  магистратура  және  доктарантура  PhD  институтының  филология  мамандықтар 

кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.д., профессор; Шолпанқұлова Г.К. – Абай ат. ҚазҰПУ “Ұлттық тәрбие” 

кафедрасының доценті, педагогика ғылымдарының кандидаты; Құрманғали А.К – жауапты хатшы.

 ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР

С.Ж. ПРАЛИЕВ

Ректор КазНПУ имени Абая, доктор педагогических наук, профессор,

почетный член НАН РК

СОСТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА:

Нуриев М.А. – директор НИИ инновационных технологий и содержания образования КазНПУ им. 

Абая, профессор, Заслуженный работник высшей школы РК, первый заместитель главного редактора; 

Сейсенбаева Ж.А. – руководитель отдела исследования, разработки и совершенствования уровней об­

разовательного процесса и их содержания НИИ инновационных технологий и содержания образования 

КазНПУ им. Абая, кандидат филологических наук, ответственный редактор; Айтбаев О.А. – президент 

международного  сообщества  “Қазақ  тілі”,  главный  научный  сотрудник  Научно-терминологического 

центра института языкового образования, доктор филологических наук, профессор; Айталы А. – про­

фессор  кафедры  социально-психологических  дисциплин  Казахского  юридического  гуманитарного 

университета, доктор философских наук, профессор; Альмухамбетов Б.А. – декан художественно-гра­

фического факультета КазНПУ им. Абая, доктор педагогических наук, профессор; Баймырзаев К.М. 

–  ректор  Костанайского  государственного  педагогического  института,  доктор  географических  наук, 

профессор; Болеев К. – зав. кафедрой “Педагогика и этнопедагогика” Таразского Государственного 

Педагогического  Института,  доктор  педагогических  наук,  профессор;  Бейсенова  А.С.  –  зав.  кафе­

дрой «Научно-методический центр по географии и экологии», доктор педагогических наук, профес­

сор, академик НАН РК; Берикханова А.Е. – доцент кафедры «Национальное воспитание» КазНПУ 

им. Абая, кандидат педагогических наук; Габбасов С. – писатель, Заслуженный работник здравоох­

ранения КСРО, доктор медицинских и педагогических наук, профессор; Есполов Т.И. – ректор Ка­

захского  национального  аграрного  университета,  доктор  экономических  наук,  профессор,  академик 

НАН  РК;  Есим  Г.  –  депутат  сената  РК,  доктор  философских  наук,  профессор,  академик  НАН  РК; 

Жарык баев К.К. – директор Центра этнопсихологии и этнопедагогики имени Т.Т. Тажибаева, док­

тор педагогических наук, доктор психологических наук, профессор; Иманбаева С.Т. – зав. кафедрой 

«Национального воспитания и самопознания» КазНПУ им. Абая, д.п.н., профессор; Кирабаев С.С. – 

советник ректора КазНПУ им. Абая, главный научный сотрудник Института литературы и искусства 

им. М. Ауе зова, доктор филологических наук, профессор, академик НАН РК; Каскабасов С.А. – ди­

ректор Института литературы и искусства имени М.Ауезова, доктор филологических наук, профес­

сор, академик НАН РК; Қыдыралиев Д. – эксперт администрации Президента, доктор философских 

наук; Козыбаев И.М. – председатель Комитета культуры Министерства культуры и информации РК, 

доктор исторических наук, профессор; Калиев С.К. – профессор кафедры “Общей педагогики” Ка­

захского  Государственного  женского  педагогического  университета,  доктор  педагогических  наук, 

профессор; Койгелдиев М.К. – зав.кафедрой гуманитарных специальностей Института Магистрату­

ры и докторантуры РһD КазНПУ им. Абая, доктор исторических наук, профессор; Мырзахметов М. 

–  директор  НИЦ  Абаеведения  КазНПУ  им.  Абая,  доктор  филологических  наук,  профессор;  Мута-

нов Г.М. – ректор Казахского  Национального университета имени аль-Фараби, доктор технических 

наук,  профессор;  Молдабеков  Ж.Ж.  –  профессор  кафедры  “Культурной  антропологии”  КазНУ  им. 

Аль-Фараби, доктор философских наук;  Нукетаева Д.Ж. – ректор Казахского Государственного жен­

ского педагогического университета, кандидат педагогических наук; Нарибаев К.Н. – зам.председате­

ля отделения общест венных и гуманитарных наук НАН РК, доктор экономических наук, профессор; 

Сары беков М.Н. – вице-министр образования и науки РК, доктор педагогических наук, профессор; 

Сманов Б.О. – начальник административного управления КазНПУ им.Абая, доктор педагогичес ких 

наук, профессор; Табылдиев А.Т. – профессор КазНУ им. аль-Фараби, доктор педагогических наук; 

Туркпенов  Ж.  –  профессор  кафедры  педагогических  специальностей  Института  Магистратуры  и 

докторантуры РһD КазНПУ им. Абая, кандидат педагогических наук; Шаханова Р.А. – зав.кафедрой 

филологических специальности Института Магистратуры и докторантуры PhD КазНПУ им. Абая, док­

тор педагогических наук, профессор; Шолпанкулова Г.К. – доцент кафедры «Национальное воспита­

ние» КазНПУ им. Абая, кандидат педагогических наук; Курмангали А.К. – ответственный секретарь.

5

4

EDITOR-IN-CHIEF

S.ZH. PRALIEV

the rector of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor,

dear member of NAS RK

EDITORIAL STAFF:

Nuriev M.A. 

–

 the director of scientific research institute of innovative technologies and content of education of 

KazNPU named after Abai, candidate of technical science, the professor, the deserved worker of the higher school of 

RK, the first deputy of the editor-in-chief; Seysenbaeva Zh.А. 

–

 the chief of department development of educational 

process of scientific research institute of innovative technologies and content of education of KazNPU named after 

Abai, the candidate of philological science, the managing editor; Aytbaev O.A. 

–

 the president of the international 

community «Қазақ тілі», the main scientific employee of the Scientifically-terminological centre of Institute of lan­

guage education, the doctor of philology, the professor; Aytaly А. 

– 

the professor of chair of socially-psychological 

disciplines of the Kazakh Law Humanitarian University, the doctor of philosophy; Almukhambetov B.A. 

–

 the dean 

of art-graphic faculty KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, the academi­

cian of National Knowledge Academy named after Y.Altynsarina; Baymyrzaev K.M. 

–

 the rector of Kostanaysk 

State Pedagogical Institute, the doctor of geographical sciences, the professor; Boleev K. 

–

 the university chair of 

“Pedagogics and ethnopedagogics” of Taraz State Pedagogical Institute, the doctor of pedagogical science, profes­

sor;  Beysenova A.S. 

–

  the  chair  of  sud  department  «the  scientifically-methodical  centre  on  geography  and  ecol­

ogy»  the  doctor  of  pedagogical  sciences,  the  professor,  academician  of  NAS  RK;  professor  of  a  chair  “National 

education” of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor; Berikhanova A.E. 

–

 the 

associate professor of a chair “National education” of KazNPU named after Abai, the candidate of pedagogical sci­

ences; Gabbasov С. 

–

 the writer, the deserved worker of public health services KSRO, the doctor of medical and 

pedagogical sciences, the professor; Esim G. 

–

 the deputy of senate of RK, the doctor of philosophic sciences, the 

professor, the academician of NAS RK; Espolov T.I. – the rector of Kazakh national agrarian university, the doctor 

of economical sciences, the professor, the academician of NAS RK; Zharykbaev K.K. 

–

 the director of the ethno 

psychology and ethnopedagogics center named after Tazhibaeva T.T., the doctor of pedagogical sciences, the doctor 

of psychological sciences, the professor; Imanbaeva S.T 

–

 Head of the Department of “national education and samo­

ponaniya” KazNPU them. Abaya, the doctor of pedagogical sciences, the professor;  Kirabaev S.S. 

–

 the chancellor 

adviser of KazNPU named after Abai, the mail scientist of the Literature Institute named after M. Auezov, professor 

of the chair “Kazakh literature” of KazNPU named after Abai, the doctor of philology, the academician of NAS RK; 

Kaskabasov S.A. 

–

 the director of Literature Institute named after M. Auezov, the academician of NAS RK, the 

doctor of philology science, the professor; Kydyraliev D. 

–

 the expert of Presidential Administration, the doctor of 

philosophy; Kozybaev I.M. 

–

 the chairman of Culture committee of the Ministry of culture and information RК, the 

doctor of historical sciences, the professor; Kaliev S.K. 

–

 the professor of the chair “General pedagogic” of Kazakh 

State  Female  Pedagogical  University,  the  doctor  of  pedagogical  sciences,  the  professor;  Koygeldiev  M.K. 

–

  the 

university chair of humanitarian specialties of PhD studies and magistracy Institute of KazNPU named after Abai, 

the doctor of historical sciences, the professor; Myrzakhmetov М. 

–

 the director of the research center Abai-studies 

under KazNPU named after Abai, the doctor of philology, the professor; Mutanov G.M. 

–

 the rector of the Kazakh 

National University named after after Al-Farabi, the doctor of technical science, the professor; Moldabekov Zh.Zh. 

–

 the academician of social academy, the academician of Academy International acmyology, the doctor of philosophic 

sciences,  the  professor  of  the  chair  “Cultural  anthropology”  of  KazNU  named  after Al-Farabi;  Nuketaeva  D.Zh 

–

  rector  of  Kazakh  State  Female  Pedagogical  University,  the  candidate  of  pedagogical  sciences;  Naribaev  K.N. 

–

 vice-chairman of separation of social and humanitarian sciences of NAS RK, the doctor of economics, the profes­

sor; Sarybekov M.N. 

–

 the vice-minister of education and science of RК, the doctor of pedagogical sciences, the 

professor; Smanov B.U. 

–

 the director of Republican institute of improvement of professional qualification of the 

scientific-pedagogical personnel, the candidate of pedagogical sciences, the professor; Tabyldiev A.T. 

–

 the doctor 

of pedagogical sciences, the professor of KazNU named after Al-Farabi; Turikpenov Zh. 

–

 the professor of chair of 

pedagogical specialties in the Institute of magistracy and doctoral РһD candidacy of KazNPU named after Abai, the 

candidate of pedagogical sciences, the academician of Academy of the humanities; Shahanova R.A – the university 

chair of philological specialties of PhD studies and magistracy Institute of  KazNPU named after Abai, the doctor of 

pedagogical sciences, the professor,   Sholpankulova G.K. 

–

 the associate professor of a chair “National education” 

of KazNPU named after Abai, the candidate of pedagogical sciences; Kurmangaly A.K 

–

 the executive secretary.

Меншік иесі: Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2010 жылдың 

4-ші ақпанында тіркеліп, №10674-Ж куәлігі берілді.

© 

Абай атындағы ҚазҰПУ, 2012

«Мәселе  жаңа  тарих  толқынында  жаңа  ұлттық  мәдениетті  жасап 

шығару.  Сонымен,  ұлтты  осы  заманғы  магистралға  ескі  тәсілмен  жас­

ап  шығаруға  болмайды.  Яғни,  біз  өткенімізді  іздеп,  болашағымыздан 

айырыл мас үшін өткеніміз бен болашағымыздың арасында үлкен көпір 

жас ауымыз керек. Ол көпір – ұлттық құндылықтар»

                                         Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. – А., 1997 ж.

7

6

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ҰЛТТЫҚ ТҰЛҒА

                                        

                                         

АРМАНЫ КӨП ЕДІ ҒОЙ АЛМА АПАЙДЫҢ…

(Көрнекті ғалым-ұстаз, филология ғылымдарының докторы, 

профессор Алма Қыраубаева ашқан мектеп жайлы бір үзік сыр)

Самал Дәрібайұлы – 

Әл-Фараби атындағы Қазақ 

Ұлттық университеті

 қазақ  әдебиеті кафедрасының доценті,

филология ғылымдарының кандидаты

Дана қазақтың дара жаратылған ғұламалар 

шоғыры  сөз  өнері  мен  саз  өнерінің  мөлдір 

бастауына  қанып,  қал-қадірінше  елді  де 

қандырып келе жатыр. Сол шоғырдың ішінде 

Алла Тағалам ерекше  жаратып имандылық 

нұрын  төккен,  жылы  шуағын  мейірімімен 

шашуға пейілді жан Алма апайымыз еді. 

Адамзаттың  дыбыс  тілін  түсінгелі 

бергі  талап-талпынысы  –  сауат  ашу,  білім 

алу.  Даусыз  нәрсе!  Дауалаған  жүректің 

дамылдағанша  даңғыл  жол  іздейтіні  және 

бар,  ол  -  Ұстаздық  жол!  Жолы  даңғыл 

болғанмен  бұралаң  бұлттарыссыз  да  емес. 

Алайда, Алла алдында да, адам алдында да 

дидарын  ақ  жапқанша  сауапты  іс  жасатар 

Сара жол. 

Пәни  дүниеден  ұстаздық  ұлы  көштің 

керуеніне көркем ойларын көмкере көшкен 

ардақты  Ана  –  аяулы  Алма  апайымыз  да 

осы Жолдың  жолаушысы болатын. Көрікті 

ойларына  көміліп,  таланты  мен  тәліміне 

тәнті  болып  рахаттана  тыныстайтын  күн-

деріміздің  келте  болып  көрген  түстей 

келмеске кеткені тым өкінішті-ақ.

Ежелгі  дәуір  әдебиетінен  дәріс  берген 

Алма апайдың ұлт балаларына арнап жаңаша 

сипаттағы  мектеп  ашу  қажеттілігі  туралы 

ойларын университет қабырғасында жүрген 

кезімізде-ақ  еститінбіз.  Бірақ,  шыны  керек, 

ол  қандай  бағытта  оқытатын  мектеп,  онда 

білім алатын шәкірттер мен ұстаздар қандай 

болмақ дегенді қиялдап қана қойғанымызбен, 

жете  түсінбегеніміз  тағы  аян.  Тағдырдың 

сыйы  болар,  Алма  апай  мектеп  ашып, 

кейбірімізді  жұмысқа  шақырғанда  кезінде 

қиялдаған  кейіпкеріміздің  өзіміз  боларына 

шексіз қуандық. 

1993    жылдың  қыркүйегінде,  жаңа 

оқу  жылының  қарсаңында,  Алматының 

бөктерінде  орналасқан  Ораз  Жандосов 

атындағы  ауылда  жергілікті  жұртты 

ғана  емес,  қазақ  зиялы  қауымын  елең 

еткізген  елеулі  жаңалық  болды.  Елеулісі 

сол  –  көрнекті  ғалым-ұстаз,  филология 

ғылымдарының  кандидаты  (апай  бұл 

жылдары докторантурада болған еді. – С.Д.), 

Әл-Фараби  атындағы  Қазақ  Мемлекеттік 

университетінің  доценті  Алма  Қыраубаева 

осы  ауылдан  алаш  баласына  арнап  ұлт 

мәдениеті мен әдебиетін тереңдете оқытатын 

мектеп-лицей  ашты.  Р.Бердібаев,  Т.Кәкішев 

бастаған бір топ көрнекті ғалымдар батасын 

беріп, тұсауын кескен бұл киелі шаңырақтың 

кейін Алма апайдың мектебі аталып кетуі де 

заңдылық еді. 

Атақтан  да,  абыройдан  да  кенде  емес 

Алма  апайдың  Алматыдан  арнайы  келіп, 

алақандай ауылдан мектеп ашудағы мақсаты 

не  еді?  Басқа  мектептерден  ерекшелігі 

қандай болмақ?

Сол  жылдары  көпшіліктің  көкейінен 

кетпей қойған көлденең сауал осы болатын.

Апайдың  мақсаты  айқын  еді.  Арман 

–  Өркениет  әлеміне  Қазақ  құбылысы 

болып  кіретін  Азамат  дайындау,  қазіргі 

қазақ  азаматының  мінезін  қалыптастыру. 

Ұлтымыздың  асыл  қасиеттерін  бойына 

сіңірген, заманға лайық Тұлға қалыптастыру. 

Ол  үшін,  ең  әуелі,  өз-өзіне  сенімді  бала 

тәрбиеленуі керек.

Шілденің  шіліңгір  ыстығында  апайдың 

ауыл әкімшілігінен аттай қалап сұрап алған 

мәдениет  үйін  өз  қолымызбен  жөндеуден 

өткізіп, бөлмелердің көбін сыныптарға қайта 

лайықтап  жасадық.  Құрылысқа  қажетті 

заттармен, мектеп мүліктерімен қамтамасыз 

ету ақшасына табыла қоймайтын алмағайып 

кездері  оңай  шаруа  емес  тұғын.  Апайдың 

талай  мекемелер  мен  қалтасы  қаржылы 

азаматтардың  алдына  баруына  тура  келді. 

Қазақы  рухы  жоқтардан  қажып  қайтатын 

қайран  апайымызға  қол  ұшын  берер  күш 

іздеп қиналатынбыз сол бір сәт.

Тамыздың  орта  шенінде  осы  бір 

қиындықтардың біразы шешілгендей болды. 

Ауыл  әкімшілігі  мен  осындағы  мектептің, 

аудандық,  облыстық  оқу  бөлімі  мен  білім 

жетілдіру  институтының,  демеушілік  та-

нытқан  аза мат тардың  көмегімен  мекте-

бімізді  жаңа  оқу  жылына  материалдық 

жағынан да, методикалық оқу құралдарымен 

де  жабдықтап  үлгердік.  Асқақ  арманның 

жетегінде  жүрген  ұстаздарға  бұдан  артық 

қуаныш бар ма?!

Жұмысқа қабылданған ұстаздардың дені 

университет  қабырғасынан  жаңа  шыққан 

жастар  едік.  Мұның  себебі  ұстазымыздың 

жаңаша  көзқарасты  жастардан  іздегенінен 

болар.  Практикада  жүргенде  болмаса,  әлі 

оқушы алдында толық сабақ беріп көрмеген 

біздер үшін сүйікті апайымыздың қасымызда 

болуы  қобалжыған  көңілімізге  медеу  бо-

латын.  Әрбір  сабағын  сағына  күтетін 

ұстазымызбен  бірге  жұмыс  істеудің,  оның 

ой-арманын  өзімен  қатар  жүзеге  асырудың 

сәттілік қана емес, сенім екенін түсіндік.

«Сеніміне» (апайдың авторлық бағдарла-

масы осылай аталды – С.Д.) серік бола алсақ, 

сеңнің  де  сетінейтінін  сездік.  Мектептің 

ішкі жүйесі мен жұмыс мазмұны әміршілдік 

қатынастарды  қажет  етпейтін  қағидаға 

құрылды.  Ұстаз  бен  шәкірт  арасындағы 

байланыс Адамгершілік негізді басшылыққа 

алды. Шәкірт көзқарасында біздің тұлғамыз 

білім  беріп,  тәртіпке  салушы  емес,  рухани 

өсірушіге,  үйретушіге  айналуымыз  бұл жы-

мас заң ды лық еді.

Адам  баласын  аялай  білетін  апай 

ұстаздарға  аналық  мейіріммен  қарайтын. 

Тәжірибеміз  жетпей  тығырыққа  тірелгенде 

өзі  бас  болып  болған  жайтты  талқылап, 

ақылын айтып, тұңғиықтан алып шыққандай 

болатын.

Жұмысқа  қабылданған  ұстаздар  терең 

білімімен ғана емес, баланың рухани өсуіне 

басшылық  жасап,  оған  АДАМ  ретінде 

қадірлі болуымен бағаланатын. «Балаға сый-

лы бо  ла мын десең, баланы өзің сыйлай біл» 

дейтін апай.

Мектеп-лицейде  алғашқы  кездері  бала 

саны аздау болғанымен кейін ата-аналардың 

сенімі күшейді ме, көрші ауылдардан, тіпті 

Алматы  мен  басқа  облыстардан  да  оқуға 

тілек білдірушілер көбейді. Бірақ көп оқушы 

қабылдауға  мектеп  мүмкіндігі  көтермейтін. 

Қабылданған  оқушылардың  бәрі  бірдей  

мектептерінде  жақсы  оқыған  оқушылар 

болды десек қателескен болар едік. Керісінше, 

білім  дейгейі  төмендеу,  өз  ортасында 

елеусіздеу болып жүрген оқушылар көбірек 

келетін.  Негізгі  ұстанымымыз  –  баланың 

болашағы мен мүмкіндігіне сену, сондықтан 

кейбір  гимназиялар  мен  лицейлердегідей 

білімі  мен    тәртібіне  қарап  қабылдайтын 

қатаң  қағидалардың  қажеті  бола  қоймады. 

Апайдың  авторлық  бағдарламасының  түпкі 

мұраты да баланың рухани өсуіне басшылық 

жасап, Кісілік, Шығармашылық қабілетін 

дамыту болатын.

Негізгі  бағыты  “Әлем  және  Мен”  кең-

істігіндегі  танымды  меңгеру  бол ған дықтан 

ең  алдымен  ұстаз  бен  шәкірт  арасында 

адамгершілік қатынас, түсіністік, мәдениетті 

орта жасалуы керек еді. Ал мұндай ортаны 

қалыптастыру  үшін  алдымен  шәкірттерді 

бұйығылықтан  құтқарып,  өзіне  деген  се-

німін  қалыптастыру  керек  болды.  Ішкі 

еркіндігі жоқ баладан білімділікті талап ету 

әділетсіздік болар еді.

Адам  баласының  өзін-өзі  қадірлей 

білуінің  өзі  де  үлкен  мәдениет.  Әлемдік 

мәдениетке  жетудің  баспалдағы  өзіңді 

игеруде  жатыр.  Шәкірттің  Жеке  Тұлға  бо-

л  ып  қалыптасуы  үшін  өзіне  деген  сенімін 

9

8

ҰЛТТЫҚ ТҰЛҒА

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

күшейтіп ішкі “Менін” ояту қажет. Бұл үшін 

не істеу керек?

Бұйығылықтан  құтылуды,  мұғалімдер, 

өзімізден бастадық.

Өз  ұйғарымымызбен  шәкірттерімізді 

“Қанат мырза”, “Динара бикеш” деген сияқты 

сыйластық сөздермен атадық. Шәкірттер де 

ұстаздарына  “Рақым  мырза”,  “Алма  бибі”, 

“Ләйлә  бике”  деп  ілтипат  етіп  жататын. 

Алғашқы кезде өзімізге де тосындау болған 

осы  қарым-қатынасымыз  кейін  ұстаз  бен 

шәкірт арасындағы сыйластық пен құрметке 

дәнекер  болды.  Шәкірт  жүрегінде  бізге, 

ұстаздарға  ғана  емес,  өз-өзіне  деген  сенім 

пайда  болды.  Шынында,    осы  қарапайым 

ғана  нәрсе  көбінесе  фамилиясымен  ғана 

аталып, азан шақырып қойған атын мұғалім 

тарапынан  анда-санда  бір  еститін  шәкірт 

жүрегін жылылыққа бөледі деп айтуға болар 

еді. Бір ерекшелігі бұл күндері алды жоғарғы 

оқу орнын аяқтауға жақын сол шәкірттеріміз 

жолай кездесіп қалсақ бізді әлі күнге осылай 

атап жатады.

Бұйығылықтан құтқаруды би мәдениетін 

үйренумен де байланыстырдық.

Балаларды  былай  қойғанда  өзіміздің  де 

бабына  келтіріп  би  билейтініміз  шамалы. 

Ата-аналар  тарапынан  да  “бесіктен  белі 

шықпай жатып билеген несін алған, сабағын 

оқыса  да  жарамай  ма?”  деушілер  табылды. 

Биге  икемсіздеу  кейбір  мұғалімдер  де 

“балалармен  бірге  қалай  билейміз,  қарап 

тұрсақ  қайтеді”  деген  ойларын  білдіріп 

жатты. Бұл би мәдениетін түсінбегендіктен 

туған 

пікірталастар 

еді. 

Ақырында 

“балалардың  жұрт  алдына  шығып  сөйлеу, 

билеу  мәдениетін  қалыптастыру  үшін 

өзіміздің  ашылғанымыз  жөн”  деген  ұйға-

рымға келдік.

Осылайша “би кеші” де мектебіміздің әдемі 

дәстүрінің  біріне  айналды.  Классикалық 

музыкадан бастап қазіргі жастардың ырғағы 

–  бәрі  қамтылды.  Келе-келе  алғашқы 

кештерде фойедегі үстелдің астына тығылып 

қалып,  көздері  жылтырап  күліп  қарайтын 

бесінші жылдықтағы шәкірттеріміз де, биге 

шығуы  қиямет-қайымға  айналатын  кейбір 

ұстаздар да ашылып, шама-шарқынша билей 

бастады. Бұдан не ұттық?

Әдетте, тек 10-11 сыныптарға ғана рұқсат 

етілетін  би  кештеріне  қатаң  бақылаушы 

ретінде  ғана  тұратын  мұғалімдердің 

(көп  оқушылардың  түсінігінде  осылай 

қалыптасқан) өздерімен бірге билеуі шәкірт-

терді  шаттыққа  бөледі.  Мәселе  қалай 

билегенімізде  емес,  би  мәдениетін  бірге 

түсінгенімізде  болды.  Би  билеу  баланың 

өзін сүйкімді көрсетудің тамаша мүмкіндігі 

екендігіне көзіміз жетті. 

Баланың  ішкі  мүмкіндіктерінің  терең 

ашылуына  тағы  бір  жағдай  жасалынды. 

Мектебімізде  шәкірттер  мен  ұстаздар 

арасында  терең  байланыс  болу  үшін  хат 

салатын  жәшік  ілінді.  Бұл  әдіс  шетел 

педагогтарының  тәжірибесінде  бұрыннан 

бар.  Арнайы  орынға  қойылған  жәшікке 

шәкірттер ұстаздарына деген ойларын хатпен 

білдіруге  де  мүмкіндік  туды.  Алғашында 

кімге ренжіп жүргені, қайда барғысы келетіні, 

сабаққа  не  үшін  дайындала  алмағаны  т.с.с. 

сияқты  мазмұндағы  хаттардың  астында 

қалғандай  болдық.  Нақты  біреуіміздің 

атымызға келген хатқа міндетті түрде жауап 

жазуға  тырыстық.  Өз  арамызда  әзілдеп 

айтатын  “Үшбу  хаттармен”  ой  бөлістік, 

ақыл  қосқандай  болдық.  Кейін  хаттар  легі 

саябырсығандай  болды.  Хат  жаза  білудің 

де  үлкен  мәдениет  екенін  шәкірттеріміздің 

түсінгендігі  болар.  Бұл  заңдылық  еді.  Енді 

тек  шәкірттерден  жан  сезіміне  әсер  еткен 

нәрселерді жазған хаттар алатын болдық.

Сенімі  бар  шәкірт  шығармашылықпен 

де  жұмыс  істеуге  икемді.  Оны  дер  кезінде 

сыртқа шығара алмаса лап етіп жанған оттай 

өшіп қалуы да мүмкін. Қайта тұтату қиын. 

Жоғары сыныпқа келген оқушының бойынан 

кішкентай кездеріндегідей талпынысты таба 

алмай қиналатынымыз қазір жасырын емес. 

Сухомлинский “Бала өзін-өзі жетілдіруге 

икемделмесе,  оны  жүз  мұғалім  де 

тәрбиелей  алмайды”  деп  бекер  айтпаса 

керек.  Мектептегі  әр  оқу  бөлмесінің  ал-

дына  орна  лас  тырылған  шағын  тақта 

мен  бор  шәкірттердің  шығармашылық 

шабыттарының  оянуына  өз  үлесін  қосты. 

Бұны лездеме тақта деп атадық. Түсінбеген 

кісілер “Осы жерге тақтаның не қажеті бар?” 

деп жататын. Бірақ, ойына келіп қалған  сөзді 

немесе  көріністі  тежеп  ұстағаннан  гөрі, 

(мұның  арты  партаға  немесе  қабырғаларға 

жазылған  “туындыларға”  әкеліп  жатады) 

лездеме  тақтаға  жазудың  пайдалы  жағы  да 

болды. Бәрі бірден мәдениеттілік деңгейіне 

көтеріле  алмайтыны  сияқты,  шәкірттер 

шығармашылығы да түрліше көрініс тауып 

жататын.  Тақталардан  өз  досының  суретін 

салған,  басқа  бір  жылдықтың  оқушысын 

туған  күнімен  құттықтаған  т.б.  сөздердің 

куәсі  болатынбыз.  Хал-қадірімізше  бұл 

еңбектерді де бағалауға тырыстық. 

Шәкірттің  жан  сезіміне  әсер  ет-

іп  рухтандыру  әлбетте  45  минут  сабақ-

тың  еншісіне  ғана  кірмейді.  Бала  шығар-

машылығын  дәріптеп  отыру      -  сандық 

түсініктен сапалы түсінікке әкелетіні белгілі. 

Мектебіміздегі  пікірталастар,  баяндамалар, 

ғылыми  жобалар  қорғау  шәкірттердің 

шығармашылық  мүмкіндіктерін  ашуға  сеп-

тігін тигізді. Оқушылардың салған суреттері 

мен  өлеңдері,  қолөнер  туындылары  көп 

алдына  күнделікті  шығарылып  отырады. 

Әр  бөлменің  қабырғасына  ілінген  өлеңдер, 

сөзжұмбақтар,  суреттер,  тіпті  жақсы 

шығарылған  есептерді  де  көруге  болатын. 

Бір-бірінің 

шығарған 

туындыларымен 

танысып, мәре-сәре болып жататын балалар 

шығармашылығынан  адамға  ой  салар 

мазмұндысы да, өзінен басқа өзгенің түсінуі 

қиын дүниелер де кездесетін. Ұнамай қалған 

туыдыларын  қайта  алып  тастап  жататын 

жағдай да болды. Бұның өзі, әдетте қабырғада 

қатып тұратын қағаздарға  қарағанда әсерлі 

еді.

Апайдың  жетекшілігімен  құрылған  көр-

кемөнерпаздар  үйірмесінің  жұмысы  да 

жаңаша  сипат  алған.  Үлкен  сахналарда 

шәрбәт  мақамымен  талайды  тамсандырған 

ұстазымыз  шәкірттерінің  де  өнерден  қара 

жаяу  қалмағанын  қалайтын.  Сабақтардың 

да  музыкамен  байланыстырылуы  еске-

рілетін. Шыңдалған шәкірттердің де мектеп  

сахнасымен  шектелмей,  үлкен  орталарда 

өнерлерін  көрсетуіне  жағдай  жасалды. 

Ауыл-аймақтарды 

аралап, 

концерттік 

бағдарламамызды  ұсындық.  Ән  мен  күйге 

сусындап  отырған  ел-жұрт  бір  жадырап 

қалса,  балалар  да  ауыл  азаматтарының  ақ 

батасын алып, арқаланып қайтатын. “Өнерлі 

бала – сүйкімді” деген осы болар.

Білімді  игеру  деңгейіне  қарай  базалық,  

жоғары  және  өте  жоғары  бағдарлама 

жасалынды.  Балалар  еңбегін  бағалауда  да 

рейтинг  жүйесі  енгізіліп,  демократиялық 

қатынастардың  орнауына  қызмет  етті. 

Тынымсыз  еңбек  қабілетті  дамытатыны 

секілді, бұл жүйе де балалардың еңбектенуін 

бағалау басты назарда болды. Шәкірттердің